103مترمربع فاصله تا وین

سمیرا رحیمی ـ روزنامه‌نگار

انسان زمانی تنها یک زیستگاه داشت؛ طبیعت. روند سریع مدرن‌شدن زندگی و توسعه شهرها باعث شد تا این شکل از زیستگاه به پدیده‌ای کمیاب تبدیل شود؛ تاحدی که برای حفظ فضاهای طبیعی و سبز در زیستگاه‌های اصلی انسان‌های مدرن، یعنی شهرها، ‌شاخص و استانداردهایی درنظر گرفته شد؛ سرانه فضای سبز در شهرها، ‌شاخص حفظ فضای سبز در شهرها و الزام به حفظ فضای سبز در شهرها. وجود فضای سبز در شهرها علاوه بر تأثیر روانی مثبت بر شهروندان، بر کیفیت هوا، حفظ گونه‌های زیستی مختلف مانند پرندگان و زنبورها در فضاهای شهری و کاهش دمای هوا تأثیرگذار است. اتحادیه اروپا در دستورالعمل فضای سبز شهری خود درمورد فواید وجود فضای سبز در شهرها نوشته است: شهروندان از فضای کافی برای استفاده از طبیعت برخوردار خواهند بود، تنوع گونه‌های زیستی شهری حفظ شده و بقا خواهند یافت، از آسیب‌های زندگی شهری مانند آلودگی صوتی و هوا کاسته خواهد شد، تبعات وضعیت‌های آب و هوایی نامساعد تخفیف پیدا خواهد کرد، کیفیت عمومی زندگی شهری ارتقا خواهد یافت و سلامت و رفاه شهروندان بهبود خواهد یافت. اتحادیه اروپا ایجاد فضای سبز در شهرها را سرمایه‌گذاری مهمی می‌داند که مقامات شهری باید به‌خاطر رفاه و سلامت شهروندان به نیابت از آنها این سرمایه‌گذاری را انجام دهند.

پیشنهاد، نه استاندارد
 نمی‌توان برای ایجاد و حفظ فضای سبز و طبیعی در تمامی شهرهای جهان نسخه‌ای واحد پیچید. از این‌رو استاندارد جهانی و مشخصی برای فضای سبز شهری وجود ندارد و همه اعداد و ارقام پیشنهادی شناور هستند. آنچه به‌عنوان استاندارد جهانی برای حفظ فضای سبز شهری به سازمان جهانی بهداشت نسبت می‌دهند هم درحقیقت معیاری است که در سال1968 توسط ایتالیایی‌ها تعیین شده است؛ حداقل 9مترمربع فضای سبز در ازای هر شهروند در فضاهای شهری. از آنجا که تیم ایتالیا در سازمان جهانی بهداشت فعالیت بالایی داشت، در گزارشی غیررسمی استاندارد تعیین‌شده را به این سازمان اعلام کرد و پس از آن بود که روند موفقیت این استاندارد در شهرهای مختلف آغاز شد. با این همه، سازمان بهداشت  جهانی هرگز به‌صورت رسمی چنین استانداردی را تعیین نکرده است و همواره علاوه بر تأکید بر لزوم اجرای سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های جدی در حوزه حفظ فضای سبز شهری، معتقد است که تعیین استاندارد فضای سبز باید متناسب با وضعیت ساختار، بافت جغرافیایی و وسعت شهرها تعیین شود؛ در واقع 9مترمربع فضای سبز در ازای هر شهروند توصیه‌ای حداقلی است که از سوی سازمان بهداشت مطرح است؛ با تأکید بر اینکه شهرها باید براساس قابلیت‌های خود این استاندارد را تعریف کنند. از سوی دیگر سازمان ملل متحد در مطالعات بخش محیط‌زیست خود سرانه فضای سبز شهری را برای هر نفر 20تا 25مترمربع توصیه کرده است.
برهمین اساس شهرهای مختلف جهان متناسب با ظرفیت‌های خود اهداف متفاوتی را تعیین کرده‌اند و حتی شهرهای مختلف داخل یک کشور هم می‌توانند استانداردهای متفاوتی داشته باشند. برای مثال در شهرهای لندن، ادینبرگ و کمبریج در انگلستان باید به‌ترتیب 40مترمربع، 29مترمربع و 46مترمربع فضای سبز به هر شهروند اختصاص داده شود. یا در واشنگتن استاندارد 38مترمربع در ازای هر نفر، در مینیاپلیس 20مترمربع، در لس‌آنجلس 48.5مترمربع و در کانزاس‌سیتی 36.4مترمربع در ازای هر نفر تعریف شده است.

سبزترین شهرهای جهان
شاخص‌های نسبی برای سنجش سرانه فضای سبز در شهرهای مختلف جهان وجود دارد. برای مثال انجمن فرهنگی شهرهای جهان یکی از مراکزی است که در سال 2019میزان فضاهای سبز شهری را در 34شهر اصلی جهان مورد بررسی قرار داده است. در این گزارش مبنای سنجش فضای سبز، وسعت نسبت فضا‌های سبز عمومی مانند باغ‌ها و پارک‌ها به نسبت کل فضای شهری است. بر این اساس، شهر اسلو با نسبت 68درصدی فضای سبز عمومی رتبه اول جهان را دارد، سنگاپور با 47درصد رتبه دوم و سیدنی با 46درصد رتبه سوم. شهرهای وین، چنگدو، زوریخ، شنژن، نانجینگ و هلسینکی به‌ترتیب با 45.50درصد، 42.30درصد، 41درصد، 40.90درصد، 40.67درصد و 40درصد رتبه‌های چهارم تا دهم را تشکیل داده‌اند. در آن سوی رتبه‌بندی، شهرهای استانبول با 2.20درصد، تایپه با 3.40درصد، بوگوتای با 4.9درصد، توکیو با 7.50درصد، بوئنوس‌آیرس با 90.40درصد و پاریس با 9.50درصد پایین‌ترین رتبه‌ها را به‌دست آورده‌اند. همچنین در این رتبه‌بندی مساحت فضاهای سبز درون و برون‌شهری تعدادی از شهرهای جهان اعلام شده است. برای مثال مسکو که از نظر ابعاد یکی از بزرگ‌ترین شهرها در منطقه اروپا به شمار می‌رود 550کیلومترمربع فضای سبز دارد. یا سرانه فضای سبز در شهر وین 120مترمربع است؛ یعنی در ازای هر شهروند وینی 120مترمربع فضای سبز وجود دارد.

تهران چقدر سبز است؟
تهران در مقایسه با بسیاری از شهرهای جهان جایگاه قابل توجهی در زمینه ایجاد فضای سبز به‌دست نیاورده است؛ اگرچه پیشرفت روند توسعه فضای سبز در این شهر طی سال‌های اخیر قابل توجه بوده است، درحدی که از نیم مترمربع دهه 60به حدود 17مترمربع در سال 1400رسیده است. علاوه بر این، افزایش سرانه فضای سبز شهری و توسعه کمربند سبز شهر تهران به‌عنوان یکی از راهکارهای جلوگیری از توسعه غیرقانونی شهر، یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های پنج‌ساله سوم شهرداری تهران اعلام شد و این به معنی افزایش اهمیت مدیریت و توسعه چنین فضاهایی در میان مسئولان شهری است. با این همه ارقامی که از سرانه فضای سبز در تهران وجود دارد و مطرح می‌شود، فاصله زیادی با دیگر شهرهای مهم جهان دارد.
سرانه فضای سبز در پایتخت میان مناطق 22گانه هم متفاوت است، به‌طوری که منطقه 22با سرانه 59.97مترمربع در ازای هر شهروند رتبه اول و منطقه 10با 2.58مترمربع آخرین رتبه سرانه فضای شهر در تهران را دارد. پژوهش‌های مختلف استانداردهای متفاوتی را برای ایجاد فضای سبز در این شهر پیشنهاد داده‌اند. برای مثال مطالعات طرح جامع شهر تهران سرانه استاندارد فضای سبز شهری را 10مترمربع برای هر شهروند و قانون هوای پاک، مصوبه سال 96 این سرانه را 15مترمربع تعیین کرده است؛ مقادیری که با میزان توصیه شده سازمان ملل، یعنی 20تا 25کیلومترمربع فاصله زیادی دارند. در سال 99سازمان بوستان‌ها و فضای سبز تهران مجموع مساحت فضای سبز درون‌شهری و برون‌شهری تهران را بیش از 567.8کیلومترمربع اعلام کرد؛ رقمی که فارغ از شکل توزیع فضاهای سبز در سطح شهر، تهران را از نظر سطح کلی بافت سبز شهری در کنار مسکو قرار می‌دهد. با این تفاوت که برعکس مسکو، بخش زیادی از فضاهای سبز تهران مرتبط با فضاهای بیرون از شهر است و ارتباطی با فضاهای سبزی که روزانه شهروندان در معرض آن قرار می‌گیرند، ندارد.