مغفول ماندن مشارکت مردمی در توسعه فضای سبز

سیدرضا لاهیجی ـ کارشناس شهری

یکی از مهم‌ترین ارکان فضاهای شهری، فضاهای سبز شهری است؛ چرا که کیفیت منظر شهری را بالا می‌برد و در کنار ایجاد نشاط و تازگی در روحیه شهرنشینان از بسیاری بیماری‌های جسمی و روانی پیشگیری می‌کند. با وجود اهمیت گسترش فضای سبز اگر روند 20سال اخیر شکل‌گیری تهران را بررسی کنیم خواهیم دید برنامه‌های عملیاتی مدیریت شهری پا‌به‌پای افزایش تراکم نبوده است و همین روند کند در گسترش فضای شهر به‌مرور منجر به از بین رفتن طبیعت شهری شده است. کلانشهری مانند تهران با وجود تمامی شعارهایی مانند «تهران شهری برای همه» هنوز فاصله زیادی با رسیدن به سرانه استاندارد فضای سبز که از حداقل‌های زندگی در یک شهر شلوغ امروزی محسوب می‌شوند، دارد. در شهری که برای همه است، نباید دیگر خبری از ساخت بزرگراه‌ها و انجام پروژه‌هایی باشد که شهر را برای جولان بیشتر خودروهای سبک و سنگین مهیا و فضای سبزش را با ساخت برج‌های بلندمرتبه ویران می‌کند. این شعار، شاخص‌هایی مثل کاهش آلودگی هوا، توجه به محیط‌زیست، ساخت بوستان‌ها و پاتوق‌های محلی، مناسب‌سازی شهر برای سالمندان و معلولان و... را در اولویت مدیران شهری قرار می‌دهد تا کیفیت زیست شهروندان در شهر افزایش یابد.
یکی از رسالت‌های مدیریت شهری توسعه دادن و توجه کردن به پیوند مردم با طبیعت است. دوره مدیریت شهری پنجم هم با شعارهای محیط‌زیستی و حفظ و نگهداشت و توسعه فضاهای سبز کار خود را آغاز کرد و همواره آن را سرلوحه فعالیت‌های خود عنوان می‌کند، اما با وجود برداشتن گام‌های مثبت و رو به جلو مقایسه شاخص‌های سرانه فضای سبز با سرانه استاندارد جهانی نشان می‌دهد، وضعیت کنونی شهر تهران در حوزه فضای سبز با وضعیت استاندارد و مطلوب جهانی فاصله دارد.
هم‌اکنون احداث بیش از 2هزار و 350بوستان درون‌شهری، در کنار توسعه فضای سبز بزرگراهی و حاشیه معابر و بوستان‌های بزرگ اطراف تهران و فضای سبز برون‌شهری سرانه فضای سبز ما را به 16.3مترمربع رسانده است. براساس برنامه سوم توسعه شهرداری تهران که تا پایان 1402 ادامه دارد، سرانه 16.3مترمربع فضای سبز شهری باید به 18مترمربع به ازای هر شهروند تهرانی افزایش یابد که برای رسیدن به آن نقطه باید هدفگذاری کرد.
گرچه برنامه عملیاتی برای رسیدن به این هدف، به‌نظر پیچیده و ناممکن می‌آید اما اگر به روند کند و ضد‌توسعه فضای سبز پایان داده شود، می‌توان فاصله تا استاندارد جهانی را کاهش داد. برای پایان دادن به این روند باید ابتدا موضوع عملکرد مدیریت شفاف مورد بررسی قرار گیرد و به این سؤالات پاسخ داده شود که سیستم مدیریت شهری در طول سال‌های گذشته در تصمیم‌سازی‌ و تصمیم‌گیری چقدر به‌دنبال آسیب‌شناسی بوده؟ در واقع باید ایرادها و نقاط ضعف را شناسایی کرد تا با جلوگیری از تکرار آن در مسیری درست حرکت کرد. باید بررسی کرد که چقدر راه‌حل‌های شورای شهر در هر دوره توانسته در باززنده‌سازی‌ طبیعت شهری مؤثر عمل کند تا برای پیگیری اجرای آن مصوبات کارساز همت بیشتری به خرج داد. حتی باید دید چگونه می‌توان در مدت عمر یک دوره مدیریت شهری به حل مسئله رسید؟ 1040میلیارد تومان بودجه فضای سبز در سال 1400 است و باید دید این بودجه از سوی مدیریت شهری به‌ویژه شورای شهر پنجم که همواره دغدغه حفظ و گسترش فضای سبز را دارند و از قطع بی‌رویه و غیرقانونی درختان برای ساخت برج، آسمانخراش و دریافت جرایم برای هزینه‌کرد سرانه فضای سبز حمایت می‌کنند، چگونه برای توسعه فضای سبز به‌کار گرفته می‌شود. طبق ادعای زهرا صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران در این دوره حدود02باغ با مساحت تقریبی 10هکتار، تاکنون در شهر تهران تملک و به بوستان عمومی تبدیل شده لذا با اعتباری که بالغ بر 300میلیارد تومان برای تملک باغات درنظر گرفته شده انتظار می‌رود گام‌های قابل‌قبولی درخصوص تملک باغ‌ها و تبدیل‌شان به پارک‌ها و بوستان‌ها برداشته شود.
در واقع آنچه امروز نیاز توسعه فضای سبز است، تصمیمات و پیشنهادهای نوآورانه است. به‌طور مثال اگر دو نفر در هر کدام از معاونت‌های فضای سبز مناطق بیست‌و‌دو‌گانه تهران به‌طور دائم مأمور کاشت و توسعه فضای سبز باشند، پس از یک دوره چهارساله، شاهد شکوفایی فضای سبز و طبیعت شهری در منطقه و محله‌های مختلف خواهیم بود. شهرداری‌های مناطق همچنین می‌توانند از توانمندی و مشارکت مردمی در محله‌ها به‌خصوص بازنشستگان و سالمندان داوطلب استفاده کنند. شهرداری تهران براساس برنامه طرح جامع تهران و کمک سازمان‌های خود باید دستور کار جدیدی براساس الزامات توسعه فضای سبز ایجاد کند. فضای سبز نخستین نشانه یک شهر زیباست. به همین دلیل در بسیاری از شهرهای جهان فعالیت‌های زیباسازی و فضای سبز با هم و در یک اداره یا سازمان انجام می‌شود. در تهران نیز ما نیازمند همکاری مشترک سازمان زیباسازی و سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران هستیم. هرقدر هم‌افزایی بین ادارات و سازمان‌های مربوطه بیشتر باشد، در کمترین زمان شاهد اجرای بهترین پروژه‌های شهری خواهیم بود.
اگر برنامه‌های چند شهر پیشرفته جهان را مطالعه کنیم متوجه خواهیم شد که در کنار تمامی برنامه‌های گسترش توسعه و تکنولوژیک، هنوز به حفظ و نگهداشت طبیعت بها می‌دهند و به آن احترام می‌گذارند. به‌عنوان مثال در تورنتو فضای سبز تا حدی گسترش یافته که دسترسی به آن از دورترین نقطه شهر در حدود 8دقیقه است. زیرا انسان با طبیعت زنده است و بدون آن بیمار و غمگین می‌شود.
 طبیعت شهری مانند تهران با بیش از 3هزار سال قدمت، دارای خاطرات بسیاری از دوره زندیه و صفویه است؛ جایی که به‌عنوان یک قریه زیبا و خوش آب و هوا شناخته می‌شد و همواره منطقه‌ای ییلاق‌نشین و سرسبز بود. اما اینک به‌جای آن همه درخت‌های سر به فلک کشیده و نهرهای زیبا، ساختمان و آسفالت و بتن بی‌روح خودنمایی می‌کند. پایتخت امروز نیازمند شناسایی طبیعت خود، گسترش و نوسازی است. باید دست به‌دست هم داد و شهر را مانند باغشهر ساخت؛ ترکیبی از اصول طراحی باغ ایرانی و فضای شهری مدرن.