کودکان، شهر را بهتر می‌بینند

زهرا کریمی- خبر‌نگار

شهری که دوستش داریم و می‌خواهیم در آن زندگی کنیم، مستلزم یادگیری یکسری از آموزش‌هاست؛ آموزش‌هایی از حقوقی که داریم و از آنچه باید به عنوان حقوق دیگران  رعایت کنیم. به همین واسطه شهرداری تهران برای به حداقل رساندن دغدغه‌های زندگی آپارتمان‌نشینی اداره آموزش‌های شهروندی را زیرمجموعه اداره اجتماعی، فرهنگی تعریف کرد؛ اداره‌ای که در ایام شیوع کرونا بیشترین اثرگذاری را در فرهنگسازی موضوعات آموزشی به مرحله اجرا درآورد. اداره آموزش شهروندی، جایی است که از آن، طرح‌ها و شیوه‌هایی ساده و در عین حال اثرگذار و موردپسند خانواده جامعه بیرون می‌آید؛ مسائلی که می‌تواند به ارتقای سطح آگاهی شهروندان کمک کند. جالب اینجاست که خیلی از طرح‌ها به نوعی سرگرمی و تفریحی هم هستند، اما در دل‌شان، نکته‌ای برای داشتن شهری بهتر نهفته است. نمونه‌اش کمپین‌ها و جشنواره‌های نقاشی، رانندگی، تغذیه، ورزش و حتی فرهنگ آپارتمان‌نشینی. کارکردهای این اداره از شهرداری در برنامه‌های اجرایی این یکی، دوسال همه‌گیری بیماری واگیردار کرونا خلاصه نمی‌شود و سال‌هاست برای نهادینه کردن برخی فرهنگ‌های شهرنشینی آستین همت را بالا زده و سایر نهادها و سازمان‌ها را دعوت به این میدان کرده است. برای آشنایی بیشتر با این اداره سری به بخش اداره آموزش‌های شهروندی شهرداری تهران زدیم و با مجتبی دانشور، مدیرکل آموزش‌های شهروندی شهرداری تهران درباره فعالیت‌های تحت پوشش و اقدامات مهم در دوره‌های مختلف گفت‌وگو کردیم.

فعالیت‌های اداره آموزش‌های شهروندی شهرداری چیست و چگونه معرف حضور شهروندان شده است؟
درواقع اداره کل آموزش‌های شهروندی همانطور که از اسمش پیداست، وظیفه آموزش و ارتقای فرهنگ شهروندان را درباره موضوعاتی همچون شهروندی و شهرنشینی بر‌عهده دارد و همچنین به تبیین تفاوت‌های میان شهروندی با شهرنشینی نیز پرداخته می‌شود. به‌عبارتی کسی که به‌عنوان شهروند در شهر زندگی می‌کند مجموعه وظایف و تکالیفی بر عهده دارد و باید نسبت به شهرش همانند محیط خانه و زندگی‌اش کنشگر و مسئولیت‌پذیر باشد. درواقع 4وظیفه اصلی در محورهای مختلف در این اداره دنبال می‌شود؛ مانند محیط‌زیست و پسماند، حمل‌ونقل و ترافیک، ایمنی و سلامت و مشارکت مردم. درباره هر یک از این حوزه‌ها آموزش‌هایی برای شهروندان در دستور کار داریم و برای اجرای آنها نیاز به تعامل و مشارکت درون‌سازمانی و بیرون‌سازمانی است. مصوبه‌ای در راستای اجرای طرح دوستدار کودک در سال 1383در شورای شهر تصویب شد که در این مصوبه شهرداری با راه‌اندازی دبیرخانه این طرح ملزم به اجرای آن شد؛ بنابراین وظایف این اداره به 2حوزه آموزش‌های شهروندی و حوزه شهر دوستدار کودک تقسیم می‌شود و هرکدام هم به بخش‌هایی دیگر.
برای اجرای پروژه‌ها تعاملات سازمان‌های داخلی و خارجی چگونه است؟
از 2سال پیش که مدیریت اداره شهروندی شهرداری تهران را بر‌عهده گرفتم، سعی کردم همراه با همکاران اجرای برنامه‌ها را با حمایت و همراهی سایر دستگاه‌های شهرداری و غیرشهرداری به سرانجام برسانم. تاکنون پروژه‌های متفاوتی در اداره اجرا شده که برخی از آنها با مشارکت سایر نهادها، سازمان‌ها و همچنین مردم باکیفیت قابل‌قبولی اجرا شد؛ به‌عنوان مثال در حوزه پسماند نیاز به هماهنگی جدی با سازمان پسماند شهرداری تهران بود و در این موضوع بخش سخت‌افزاری صرفا در اختیار اداره پسماند و حوزه نرم‌افزاری و فرهنگسازی در وظایف اداره شهروندی است؛ بنابراین چنانچه زیرساخت‌ها و بخش سخت‌افزاری امکانات موردنیاز پروژه را به‌خوبی تامین کنند، ما نیز در حوزه فرهنگسازی موفق عمل خواهیم کرد. مثال موفق دیگر در شهر، برپایی کمپین موتورسوار خوب است. خوشبختانه با تولید محتواهای مناسب و استراتژی‌های گسترده فرایند خوبی را طی کرده است و البته در این‌باره معاونت حمل‌ونقل ترافیک از درون بدنه شهرداری به‌عنوان سازمان درون‌سازمانی و پلیس راهور به عنوان سازمان بیرونی همکاری خوبی داشته‌اند که منجر به استقبال و تغییر رفتارهای نسبی در شهر شد. مسابقه نقاشی کودکان پروژه دیگری بود که آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری همکاری خوبی داشتند. طرح دیگر، شهرداران مدارس است که صرفا در تهران 440نفر در رده‌های سنی تحصیلی هفتم، هشتم و نهم شهردار داریم و خوشبختانه آموزش و پرورش سال‌هاست که همکاری خوبی در این‌باره با اداره شهروندی دارد؛ بنابراین برای توسعه این سازوکارها تصمیم به برگزاری مسابقه نقاشی در تهران گرفته شد تا در این طرح نگاه، تفکر و ایده‌های کودکان امروز درباره شهرنشینی را دریافت کرده و با آن آشنا شویم تا بتوانیم برحسب خواست و نیاز کودکان قدم در جهت ساخت شهر دوستدار کودک برداریم. در دوره اول در سال 1398با توجه به اینکه شرایط کرونا نبود صرفا مسابقه نقاشی با موضوع «شهری، که دوست دارم» با برگزاری یکسری کارگاه‌های آموزشی در سرای محله‌ها، کانون‌های پرورش فکری و پایگاه‌های تابستانی شروع به‌کار کرد و مربیان کودکان را با شهر، حقوقشان در شهر و نقش آنها در شهر آشنا کردند و سرانجام حدود 9هزار و 400نقاشی به دبیرخانه ارسال شد و نقاشی‌های برگزیده در 2نوبت در شهر اکران شدند. تعداد250اثر در دوره اول اکران  روی سازه‌ها و بیلبوردهای شهر نمایش داده شد و در نوبت بعدی حدود 150اثر در نمایشگاه صبا فرهنگستان هنر اکران شد. دوره برگزاری مسابقه در سال 1399همزمان با شیوع ویروس کرونا شد و چون بچه‌ها دوران قرنطینه را می‌گذراندند، بنابراین موضوع نقاشی را هم تغییر دادیم و موضوع اصلی «شهری که از پشت پنجره خانه‌مان ببینم» را ملاک قرار دادیم و برای پیشرفت پروژه از فضای مجازی در برپایی کارگاه‌ها بهره‌ بردیم و شرکت‌کنندگان آثارشان را به روش دیجیتال از طریق سامانه ارسال کردند. در اینجا نمی‌توان نقش تبلیغات و مشارکت سازمان‌های آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان را کتمان کرد؛ چراکه ارسال نقاشی‌ها رشد 40درصدی داشت. فاز دوم حدود 14هزار و850اثر در رده سنی 4تا 14سال ارسال شد و 203اثر منتخب و در گالری خانه هنرمندان به نمایش گذاشته شد و هم‌اکنون متأسفانه اکران شهری برای نقاشی کودکان توسط زیباسازی شهرداری تهران انجام نشده است که نیاز به مشارکت این بخش از سازمان شهرداری داریم.
آیا از آثار ارسال شده تحلیلی هم صورت گرفت تا مسئولان شهری را به اهداف شهر دوستدار کودک نزدیک کند؟
بله. بیشترین مشارکت در مسابقه نقاشی را در بین بچه‌هایی با رده سنی 6و 8سال داشتیم و در نقاشی آنها یکسری نکات زندگی شهری خیلی تکرار شده بود. توجه به فضاهای عمومی شهری، المان‌های شهری، محیط‌زیست، ایده برای تغییر حمل‌ونقل عمومی ازجمله (ماشین پرنده و مونوریل) و توجه به فضاهای تعاملی از مهم‌ترین نقاط مشترک آنها بود و البته ردپای کرونا در شهر‌های نقاشی شده بسیار جدی دیده شده بود؛ به‌طوری که در نقاشی‌ها به سینما ماشین و از این دست موضوعات به‌روز هم توجه کرده بودند. 2 هفته آینده اطلاعات کامل تحلیل محتوا از نقاشی‌ها را خواهیم داشت. کودکان شهر را خوب و بهترمی‌بینند؛ به‌عنوان مثال زمانی که استفاده از دوچرخه‌های بیدود در شهر خیلی زیادشده بود در بیشتر آثار دوچرخه‌های بیدود نارنجی وجود داشت و این نشان‌دهنده این است که آنها توجه خوبی به تنوع شهر دارند؛ به‌گونه‌ای که آنها بازار تهران، پل طبیعت، برج آزادی، برج میلاد را خوب دیده بودند. درواقع در آثار منتخب نقش مشارکت‌های مردمی، تنوع زیستی در شهر تهران و نحوه حمل‌ونقل به‌خوبی توجه و تأکید شده بود. امیدوارم تحلیل محتوای فاز دوم کمک خوبی باشد در راستای شهری مناسب برای کودکان. فرهنگسازی شهروندان در همه رده‌های سنی برای زندگی در شهر نیاز به استمرار دارد و تا زمانی که این استمرار نباشد، قطعا نتیجه دلخواه را شاهد نخواهیم بود.
نقش اداره شهروندی در رویداد تابستانی 1400چیست؟
پروژه پرداختی مشخصی برای رویداد1400در برنامه نداشتیم، صرفا مسابقه نقاشی و کارناوال «پیک امید» در نوروز امسال اجرا شد. پروژه پیک امید درواقع تریلی نمایشی سیار با مشارکت تعاملی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود؛ این تریلی قدمت 50ساله دارد که به بسیاری از نقاط ایران رفته است. در این پروژه فرهنگی شهری این تریلی در 13نقطه از شهر تهران برنامه اجرا کرد و حرکت آن از حاشیه جنوب‌غربی تهران آغاز شد و در جنوب‌شرقی خاتمه یافت. این نقاط شهر منطقه‌هایی از تهران هستند که چندان دیده نمی‌شوند؛ درصورتی که فرهنگسازی در این بخش‌ها جوابگوی نیاز شهر تهران است. رویدادهای دیگر در قالب برپایی کمپین در حوزه تهران 1400تعریف شده‌ است. البته به‌دلیل استقبال خوب کودکان و شهروندان از تریلی سیار قرار است با تأیید مجوز در دهه ولایت برنامه مجدد انجام شود؛ به‌طوری‌که علاوه بر نمایش تئاتر، نمایش فیلم هم داشته باشیم.
کمپین زمانی تأثیر‌گذار است که تداوم داشته باشد، اجرای کمپین‌های برگزاری در این اداره چقدر به اصل تداوم آن پایدار است؟
برای اجرای کمپین‌ها مثل کمپین« موتور‌سوار خوب» باید به نکاتی توجه داشته باشیم و در یکسری از موضوعات مثل کرونا مشخصا درباره افزایش آگاهی مردم وظایفی برای برپایی چنین کمپین‌هایی بر‌عهده داریم.این کمپین‌ها مقطعی هستند. اما آنچه به‌عنوان نهاد فرهنگساز لازم به اشاره است باید بگویم ما در جایگاه نهاد آموزش فرهنگی اقدامات لازم را انجام می‌دهیم اما در بخش قوانین و مقررات نیاز به روش حل مسئله قطعی هم داریم. آموزش‌ها به حد کافی درباره مزایای  استفاده از ماسک در سلامتی یا رعایت فاصله اجتماعی صورت گرفته اما قوانین بازدارنده را نباید فراموش کنیم که نقش آن کم از آموزش نیست و باید نهادهای مسئول پیگیری جدی داشته باشند و در کنار آموزش و قوانین، جامعه نیاز به  سرعت بخشیدن به واکسیناسیون دارد.
پسماند در تهران امروزی همچنان یک دغدغه به‌شمار می‌آید که برای رفع این معضل شهری نیاز به آموزش برای همراهی صحیح است. در این‌باره چه اقداماتی صورت گرفته تا این مشکل مغفول باقی نماند؟
در حوزه پسماند اجرای طرح کاپ با به‌کارگیری شیوه آموزش می‌توان شهروندان را وارد عرصه همکاری کرد اما به شرط وجود امکانات لازم در حوزه سخت‌افزاری طرح. تاکنون آموزش‌های زیادی درباره تفکیک زباله از مبدا صورت گرفته اما آیا در شهر سطل‌های تفکیک زباله وجود دارد که کمک کنیم تا شهروند رفتارش را مطابق خواسته شهر تغییر دهد. اقدام مهم دیگر که در اداره آموزش شهروندی برای آحاد شهرنشین در برنامه گنجانده‌ایم، مشارکت در طرح آپارتمان‌نشینی است. آپارتمان‌نشینی با موضوعات مهمی همچون محیط‌زیست، پسماند، سلامت و ایمنی و مشارکت گره خورده است. بیش از 96درصد شهروندان در آپارتمان‌ها زندگی می‌کنند و با این تفاسیر تهران نیاز جدی به پرداختن به موضوع آپارتمان‌نشینی دارد. کمپین «هم سایه هم» طراحی شده و 5دوره تبلیغ شهری را در بیش از هزار سازه تبلیغاتی با شعار «هم سایه هم» انجام دادیم. این طرح به‌صورت پایلوت در یکی از محله‌ها در مناطق 22گانه برای اجرای طرح انتخاب و با همکاری مدیران ساختمان، آموزش‌ها به‌صورت عمومی آغاز شد. سعی کردیم برای جلب مشارکت همسایه و ایجاد بستر مناسب برای آموزش، رویدادهای متنوعی را طراحی کنیم. یکی از آنها رویداد باغچه‌های همسایگی، احداث کتابخانه‌های مشارکتی، نصب سطل پسماند خشک در شهرک، رنگ دیوارها و واحدهای مسکونی است.

3‌چالش‌ در مسیر شهر دوستدار کودک
مجتبی دانشور، مدیرکل آموزش‌های شهروندی:

طرح شهر دوستدار کودک، 14سال پیش برای اداره آموزش شهروندی شهرداری تدوین شد. اکنون با 3چالش در این طرح مواجهیم و مهم‌ترین آنها نداشتن بودجه و اعتبار مشخص، نبود اسناد بالادستی برای استانداردها و نبود سازو کار مشارکت کودکان است. اما باید برای بحث مشارکت، مسابقه نقاشی و انشانویسی تا حدودی خط و رسمی ایجاد کرد. سازوکار بودجه‌ای نداشتیم اما در این دو سال توانستیم برای دبیرخانه و ستادهای واقع در مناطق بودجه‌ای را تعریف کنیم و در تبصره 31مناسب‌سازی‌ در حوزه کودک تأکید جدی شد و پروژه‌های کوچک‌مقیاس محلی را باید به‌صورت جدی پیگیری کنیم. درباره الزامات قانونی، برنامه و قانون مدون نداشتیم و در این دوره خوشبختانه دو مشوق کمیسیون ماده5 را داشتیم. الزام تاسیس خانه‌های مادر و کودک در مجتمع‌های تجاری، فرهنگی و ایجاد فضاهای دوستدار کودک در محیط‌های عمومی. در حوزه شاخص و استاندارد اتفاقات خوبی رقم زدیم و بحث محله محوری را انجام دادیم و در 13محله از تهران متناسب با ساختار جمعیت و کالبد آن مطالعات و پیمایش میدانی انجام دادیم تا این نقاط برای رفاه کودکان اصلاح شوند. دستورالعمل‌های اجرایی اصلاحات برای خانه‌های مادر و کودک، زمین‌های بازی و پاتوق‌های محلی، تهیه شده و در مرحله نهایی برای ابلاغ است. با سازمان زیباسازی پروژه‌ای را با عنوان «طراحی علائم و نشانه‌ها» در دست اقدام داریم که بتوانیم با آنها زیبایی بصری و استاندارد‌سازی‌ فونت و اندازه و رنگ داشته باشیم و به‌زودی سازمان پارک‌ها آن را انجام خواهد داد.