موسفیدانی که کودک می‌شوند

نیلوفر  ذوالفقاری

اگر در خانواده سالمند داشته باشید، حتما متوجه شده‌اید که روحیات آنها بسیار شبیه به کودکان شده؛ همان‌قدر حساس و زودرنج، دل‌نازک و بی‌طاقت. به لطف افزایش آگاهی و دسترسی به اطلاعات، یاد گرفته‌ایم در جوانی مراقب سلامت روان خود باشیم. اما از نیازهای روانی سالمندان و روحیات ویژه آنها در دهه‌های بعد از میانسالی غافل می‌شویم. همان‌قدر که سالمندی زمان تجربه نیازهای ویژه و بیماری‌های احتمالی جسمی است، نیازهای روانی هم در این دوره اهمیت پیدا می‌کنند. دکتر سیما فردوسی، روانشناس، برایمان از نیازهای روانی ویژه سالمندان و لزوم توجه به سلامت روان آنها در کنار سلامت جسم می‌گوید.

اهمیت نیازهای روحی در سالمندان
سالمندی، سال‌های حساسی از عمر است که همه ما دیر یا زود به آن می‌رسیم. روانشناسان معتقدند افراد پس از رسیدن به سن 60سالگی وارد دنیای سالمندی می‌شوند. ورود به این دوره از زندگی می‌تواند چالش مهمی در زندگی هر فرد باشد و نحوه کنارآمدن با آن تا حد زیادی تحت‌تأثیر کیفیت زندگی فرد، سلامت جسم و روان و همینطور سیستم‌های حمایتی در محیط اطراف است. بی‌توجهی به نیازهای روانی سالمندان می‌تواند احتمال بروز بیماری‌های روحی و همینطور آسیب‌های مغزی نظیر آلزایمر را افزایش دهد. با توجه به اینکه بروز این اختلالات می‌تواند مشکلاتی را هم برای خود فرد و هم برای اطرافیان او ایجاد کند، بهتر است برای پیشگیری از این موضوع اطلاعات خود را راجع به نیازهای سالمندان و نحوه ارتباط با آنها افزایش دهیم.

احساس مهم‌بودن
اگر اطرافتان سالمند داشته باشید، حتما دیده‌اید که آنها معمولا از اینکه اطرافیان فراموش‌شان کرده‌اند گلایه دارند. حتی ممکن است این احساس نادرست باشد و در واقعیت، دیگران این فرد سالمند را فراموش نکرده باشند، اما این بهانه‌جویی و گلایه ریشه در جای دیگری دارد. احساس طردشدگی میان سالمندان شایع است. آنها تصور می‌کنند اطرافیان دیگر دوستشان ندارند، تحویلشان نمی‌گیرند و فراموش‌شان کرده‌اند. اینجاست که سالمندان شروع می‌کنند به بروز رفتارهای عجیب و غریب و شبیه کودکان می‌شوند. نخستین قدم این است که احساس جداافتادگی را از سالمندان بگیریم. باید سعی کنیم آنها را در جریان اتفاقات و ماجراها قرار دهیم و مثلا موقع گفت‌وگو، آنها را هم مخاطب قرار دهیم.

وقتی موسفیدها بداخلاق می‌شوند
یکی دیگر از واکنش‌های رفتاری در سالمندان که بروز آن شایع است، پرخاشگری و کج‌خلقی است. این پرخاشگری می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. بعضی سالمندان از اینکه دیگر نمی‌توانند عملکردی مانند جوانی خود داشته باشند، مثلا مثل قبل از عهده انجام کارهای سخت برنمی‌آیند، ناراحت هستند و این ناراحتی را با رفتار پرخاشگرانه بروز می‌دهند. این ناراحتی در بعضی سالمندان به شکل بداخلاقی دیده می‌شود. بعضی سالمندان از اینکه نمی‌توانند درباره نیازهای روانی خود با اطرافیان حرف بزنند، بی‌حوصله و بداخلاق می‌شوند. دلیل بداخلاقی آنها معمولا، جمع‌شدن گلایه‌ها و ناراحتی‌ها روی هم است. البته بخشی از بداخلاقی‌های سالمندان، به شرایط جسمی آنها بازمی‌گردد و ریشه در روان آنها ندارد. طبیعی است که اگر فردی بیمار باشد یا درد بکشد، نمی‌تواند مثل همیشه خوش‌اخلاق باشد.

ترس از سایه مرگ
سالمندان وقتی به گذر سال‌های جوانی و میانسالی فکر می‌کنند، خودشان را به آخر خط رسیده و در آستانه مرگ تصور می‌کنند. اگرچه مرگ برای هیچ‌کس موضوع خوشایندی نیست، با این‌حال بعضی سالمندان به اندازه‌ای از این موضوع می‌ترسند که زندگی روزمره آنها مختل می‌شود و امکان زندگی شاد و فعالیت در محیط را از دست می‌دهند. ترس از تنهایی، توجه بیش‌ازحد به مرگ و تهیه وسایلی مانند کفن، وصیت‌کردن مداوم به اطرافیان یا گوشزد‌کردن نکاتی راجع به مراسم عزاداری ازجمله رفتارهایی هستند که می‌تواند نشانه‌ای از اضطراب مرگ باشد. ابتلا به این ترس تا حد زیادی امکان استفاده از سال‌های زندگی را از فرد می‌گیرد و گاهی در برخی از سالمندان باعث خودکشی می‌شود. به همین‌خاطر بهتر است در شرایطی که با چنین مشکلی مواجه می‌شوید از یک روانشناس برای رفع این بحران و نیازهای روانی سالمندان کمک بگیرید.

احساس استقلال در سالمندی
احساس استقلال، یکی از نیازهای روانی مهم سالمندان است که اگر تامین نشود، آنها را هر روز بیشتر از روز قبل آزار می‌دهد. بیشتر سالمندان نگرانی‌هایی درباره ناتوانی، بیماری و تنهایی در نبود دیگران دارند و ما نباید به این احساسات دامن بزنیم. باید تلاش کنیم در عین حال که خیال سالمند را از حضور عزیزانش در کنار خود مطمئن می‌کنیم، توانایی‌های او را هم به‌رسمیت بشناسیم تا خودش را از کار افتاده و سربار دیگران احساس نکند. توصیه می‌شود حتی در شرایطی که قرار است بعضی کارها را شما برای فرد سالمند انجام دهید، از آنها بپرسید که دلشان می‌خواهد این کار چطور پیش برود و حتی اگر با این موضوع مخالف هستید، سعی کنید در کارهای مربوط به آنها مطابق میل خودشان رفتار کنید. استقلال مالی هم در این دوره اهمیت زیادی دارد که باعث می‌شود سالمند از نظر روانی احساس آرامش و امنیت داشته باشد. سالمندان با همان تفکر آزاردهنده از دست‌دادن توان جوانی، برای آنکه سربار دیگران نباشند، گوشه‌گیر و منزوی می‌شوند. باید به آنها یادآوری کنیم که اگر کمکی از جانب ما به آنها می‌رسد، از روی عشق و احترام است و نه از روی اجبار و رفع وظیفه. در نهایت چیزی که سالمندان را در گذر از این سال‌های عمر با روحیه سالم‌تری نجات می‌دهد، عشق و محبت است. یکی از اصلی‌ترین نیازهای روانی سالمندان این است که احساس کنند موردتوجه و محبت اطرافیان قرار دارند.

مرور تلخی‌ها، ممنوع
یکی از رفتارهایی که سلامت روان سالمندان را به خطر می‌اندازد، مرور مداوم تلخی‌‌ها و ناراحتی‌هاست. گاهی سالمندان خودشان مرورگر تلخی‌‌ها می‌شوند، خاطرات ناراحت‌کننده و اتفاقات تلخ گذشته را برای خود یادآوری می‌کنند، سراغ حسرت‌ها و کمبودها می‌روند و طبیعی است که آنچه در گذشته تلخ بود، امروز هم کامشان را شیرین نکند. گاهی هم اطرافیان باعث می‌شوند روحیه سالمندان با مرور تلخی‌ها آسیب ببیند. خیلی مهم است که با سالمندان، از تلخی‌ها، ترس‌ها و موضوعات منفی حرف نزنیم و سعی کنیم با مثبت‌اندیشی، روحیه همدیگر را تقویت کنیم. سالمندان با دیدن عشق و محبت واقعی فرزندان و اطرافیان، روحیه قوی‌تر و شادتری پیدا می‌کنند. بهتر است آنها را از شنیدن مداوم اخبار تلخ دور نگه داریم. درست است که از درد‌دل گفتن با موسفیدهای خانواده، احساس آرامش پیدا می‌کنیم، اما بهتر است مراعات آنها را بکنیم و غصه‌هایمان را برایشان زیاد تکرار نکنیم. زندگی روزمره سالمندان می‌تواند با شنیدن خبرهای خوب و ایجاد بهانه‌های ساده خوشحالی، از یکنواختی و ملال نجات پیدا کند.

تفریح؛ نیاز ویژه سالمندان
همانطور که کودکان به تفریح و سرگرمی نیاز ویژه‌ای دارند، سالمندان هم برای گذراندن این دوره خاص و حفظ سلامت روان خود، به تفریحات مناسب و سرگرمی‌های روحیه‌بخش احتیاج دارند. برخی از خانواده‌ها معتقدند که افراد سالمند احتیاج و نیازی به تفریح ندارند. گاهی حتی تصور می‌کنند سالمندان حوصله‌ این تفریحات را ندارند. اما این یک تصور کاملا نادرست است؛ چرا که گذراندن اوقات فراغت با تفریح برای افراد سالخورده بسیار مهم است و باعث بالارفتن روحیه و سلامت روح و روان آنان می‌شود. باید تلاش کنیم در برنامه‌های تفریحی خود، حضور سالمندان را هم درنظر بگیریم و در کنار آنها، برنامه‌های شاد و سرگرم‌کننده  را مثل رفتن به طبیعت ترتیب دهیم. وقت‌گذراندن با هم‌سن و سالان یکی از راه‌های مناسب برای سرگرمی سالمندان است که فایده‌های دیگری هم دارد. وقتی سالمندان در جمع افراد شبیه به‌خود وقت می‌گذارند، حرف‌های مشترک بیشتری برای زدن خواهند داشت. آنها از خاطرات و تجربیاتشان برای هم می‌گویند و این معاشرت دوستانه، احساس تنهایی را در سالمندان تا حدودی از بین می‌برد. برنامه‌های تفریحی مثل پیاده‌روی در طبیعت یا شرکت در دورهمی‌ها و کلاس‌های موردعلاقه، نشاط و شادابی را برای سالمندان به همراه خواهد داشت.