شمس فروزان خوی

سید مرتضی احمدپور-خبرنگار

یکی از بناهای شاخص شهرستان خوی، «برج شمس» است و بسیاری از شهروندان، برج ۱۵متری شمس که بلندترین بنای واقع در شمال‌غربی این شهر است را نگهبان معنوی خود می‌دانند؛ بنایی که پارک کوچکی در اطراف آن ساخته شده و حالا فضاهای خالی اطراف آن برای پارکینگ خودروها مورد استفاده قرار می گیرد، اما از مدت‌ها پیش قرار بوده طرح توسعه‌ای شمس اجرا شود که البته تاکنون به سرانجام نرسیده است.

نگاه تاریخی به برج شمس
مطالعات باستان ‌شناختی انجام شده در آرامگاه شمس تبریزی نشان می‌‌دهد که این محوطه از شاخص‌‌ترین و مهم‌‌ترین محوطه‌های باستانی دوران اسلامی در خوی است که در قرون میانی اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.
گفته می‌شود این بنا پس از وفات شمس، در قرن ششم هجری ساخته شده و در طول سده‌های مختلف مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته تا اینکه در زمان صفویه به اوج شکوه و زیبایی خود رسیده است. علاقه‌مندی پادشاهان صفوی به عرفان و تصوف موجب رونق بیشتر این منطقه تاریخی شده، اما آنچه در میان مردم عادی مهم است، معنویت و کشش خاص این محل است و ساکنان خوی نیز آن را مایه برکت زندگی خود می‌دانند.
 برخلاف بیشتر بناهای تاریخی، خبری از فروشگاه‌های صنایع دستی یا راهنمایان گردشگری در اطراف برج شمس نیست و گردشگران مجبورند از اهالی منطقه و رهگذران درباره تاریخچه این بنا پرس وجو کنند. این درحالی است که محوطه سرسبز اطراف برج می‌تواند محلی موقت برای آرامش باشد و گردشگران با خواندن اشعار حک شده بر دیوارهای محل، با روح این عارف بزرگ که مراد مولانا بوده است، انس بگیرند.
این برج تاریخی در طول سده‌های گذشته نیز جذابیت معنوی داشته و به استناد منابع تاریخی، در لشکرکشی سلیمان اول پادشاه عثمانی به ایران و با وجود ویرانگری‌های بسیار، این برج مورد احترام بوده و آمده است که «در بازگشت سلطان سلیمان اول از تبریز به دیار روم، در ۳روزی که در تابستان ۹۴۲هجری‌قمری، در شهر خوی گذرانیده، روز پنج‌شنبه ۴ربیع‌الاول، حضرت پادشاه با حضرت سرعسکر (ابراهیم پاشا) سوار شدند و به زیارت مزار شریف حضرت شمس تبریزی مشرف گردیدند.»
هرچند گفته می‌شود مجموعه دارالقرار خوی مشتمل بر 3برج بوده، اما افراد مسن محلی تنها وجود یک برج دراین منطقه را به یاد دارند. آنها از پدران خود شنیده‌اند که دراین منطقه مقبره‌های متعددی ازعرفا و شعرا و قبرستان بزرگی نیز در اطراف برج وجود داشته و هرچند به مرور زمان این قبرستان تخریب و خانه‌های مسکونی دراطراف آن ساخته شده است، اما برج شمس با وجود تخریب‌هایی در بدنه و تاج برج، همچنان پابرجا مانده است. وجود امامزاده‌ای در منطقه نزدیک به برج شمس هم فرضیه وجود قبرستان بزرگی دراین منطقه را تقویت می‌کند.
اما در فاصله چند متری این برج بلند، قبری ساده با صلابت معنوی و آرامبخش عرفا و شعرا دیده می‌شود که منتسب به شمس‌تبریزی است. به گفته اهالی، در گذشته حصاری در اطراف این قبر وجود داشت که مردم نذورات خود را به آنجا اهدا می‌کردند.

جزئیات مناره
یک کارشناس سازمان میراث‌ فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری آذربایجان‌غربی درباره این بنا می‌گوید: مناره شمس‌تبریزی، بنایی یاد بود و استوانه‌‌ای شکل است که حدود 15متر ارتفاع داشته و دکلی در وسط آن وجود دارد.
افراسیاب گراوند می‌افزاید: این دکل درواقع ستون مدوری است که در مرکز مناره ساخته شده و پلکان‌های مارپیچی (۴۳پله) به دور آن پیچیده شده و بالا رفته‌اند، پلکان‌های مناره‌ها عموماً از روی نقشه، برخلاف جهت حرکت عقربه ساعت حول محور مرکزی یا دکل می‌پیچند.
وی ادامه می‌دهد: در ورودی مناره شمس هم درگاه کوتاهی است که در پایین مناره و در قسمت شمال‌غربی آن تعبیه شده است. این قسمت کمی از دایره مناره بیرون آمده که از آنجا به وسیله پله‌ها، امکان صعود بیشتر می‌شود. در قسمت فوقانی مناره نیز (در بالای قسمت نعلبکی شکل) نورگیری بزرگ رو به سمت جنوب تعبیه شده که علاوه بر نورگیر بودن، برای گفتن اذان نیز از آن استفاده می‌شده است.
گراوند با اشاره به وجود شاخ‌های متعدد قوچ روی این برج و علت نصب این شاخ‌ها، تاکید می‌کند: دورتا دور قسمت میانی مناره با جمجمه و شاخ قوچ در ۲۸ردیف (در هر ردیف حدود ۴۰کله با شاخ قوچ) تزئین شده وبا توجه به اینکه قوچ در فرهنگ ایرانی نماد باروری، نعمت، برکت و خورشید و در نماد جهانی نیروی مردانه است، از این نماد در ساخت برج استفاده شده است.

چشم به‌راه اعتبار
مدیرکل میراث‌ فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری آذربایجان‌غربی نیز با اشاره به کندی اجرای پروژه شمس تبریزی می‌گوید: کلنگ‌زنی این مجموعه در سال ۹۷ با تصویب اعتبار ۲۰۰میلیارد ریالی انجام شد، اما به‌دلیل کمبود اعتبار تاکنون پیشرفت زیادی نداشته است.
جلیل جباری ادامه می‌دهد: قرار است طرح این مجموعه فاخر در مساحتی حدود ۷هزار مترمربع و زیربنایی حدود ۳هزار و ۲۰۰مترمربع شامل فضاهای نمایشگاهی، موزه، آمفی ‌تئاتر، کتابخانه، واحدهای پژوهشی، واحدهای خدمتی و رفاهی و محوطه باز فضای سبز و آب نما اجرا شود. وی همچنین با اشاره به دیدار اخیر خود با مسئولان استانی و فرماندار خوی عنوان می‌کند: برای تسریع در تکمیل به‌موقع طرح شمش تبریزی، باید اعتبارات لازم به‌موقع تزریق و همچنین زمان تخصیص آن ازسوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مشخص شود.

معرفی جاذبه‌های گردشگری خوی
فرماندار خوی نیز با بیان اینکه حفاظت از آثار و بناهای تاریخی این شهرستان از اهمیت بالایی برخوردار است، اظهار می‌کند:  خوی یکی از شهرستان‌های غنی استان ازنظر دارا بودن آثار تاریخی است که باید برای حفاظت از آنها، منابع و اعتبارهای موردنیاز افزایش یابد.حسین عباسی ادامه می‌دهد: تلاش داریم با یک برنامه‌‌ریزی مناسب، نسبت به معرفی جاذبه‌های گردشگری این شهرستان اقدام کنیم و با توجه به اینکه یکی از آثار تاریخی مهم خوی، مقبره شمس‌تبریزی است، این محل می‌تواند محور معرفی شهر تاریخی خوی باشد.
وی با اشاره به ساخت پروژه فرهنگی، تاریخی و گردشگری شمس در منطقه دارالقرار خوی اضافه می‌کند: این پروژه که ازجمله طرح‌های ملی استان محسوب می‌شود، از چند سال قبل درحال اجراست و امیدواریم شاهد نتایج خوبی از اجرای آن باشیم.