بومی‌سازی پس از انتخابات
حمید ضیایی‌پرور ـ پژوهشگر فضای مجازی
پلفترم اجتماعی صوت‌محور کلاب‌هاوس، خیلی زود در ایران مورد‌استقبال نخبگان و فعالان سیاسی و رسانه‌ای قرار گرفت و خیلی زود هم تب آن فروکش کرد. دلایلی که برای این افول زودهنگام کلاب‌هاوس در ایران می‌توان ذکر کرد موارد زیر هستند:
کلاب‌هاوس یک شبکه اجتماعی به‌معنای واقعی است یعنی بدون دعوت یک عضو دیگر نمی‌توانید وارد آن شوید، این مسئله عامدانه طراحی شده تا مانعی برای عضویت انبوه کاربران باشد، چرا که این پلتفرم هنوز در مرحله استارت‌آپی به‌سر می‌برد و آمادگی فنی میزبانی چند صد میلیون کاربر را ندارد. بنابراین مدیران و طراحان کلاب‌هاوس تدابیری اتخاذ کردند که همه کاربران اینترنت نتوانند عضو آن شوند، محدود شدن پلتفرم به نسخه آی او اس، لزوم دعوت از سوی عضوی دیگر و فعال نشدن نسخه دسکتاپ بر همین اساس صورت گرفته است.
تا همین اواخر کلاب‌هاوس فقط برای کاربران گوشی‌های دارای سیستم عامل آی او اس فعال بود که این کاربران در ایران به کمتر از 10درصد می‌رسند. با اینکه کاربران سیستم عامل‌آی او اس نسبت به کاربران اندروید تعداد کمی را شامل می‌شوند اما باید توجه کرد که اغلب مسئولان، نمایندگان مجلس، فعالان سیاسی و رسانه‌ای و به‌طور کلی طیف‌های نخبه جزء کاربران سیستم عامل آی او اس هستند. بنابراین در موج اول، به‌طور طبیعی کسانی در این فضا فعال شدند که جزو نخبگان سیاسی یا رسانه‌ای کشور بودند و به همین جهت حضور وزرا و مسئولان، به عاملی برای رونق و معرفی کلاب‌هاوس تبدیل شد. طبیعتا این ظرفیت 10درصدی دارندگان سیستم عامل اندروید به سرعت پر شد و عملا روند توسعه تعداد کاربران این شبکه در سقف مشخصی به حد توقف و رکود رسید.
دسترسی به کلاب‌هاوس خیلی زود در ایران دشوار شد، این اتفاق قبل از آنکه کاربران سیستم عامل اندروید هم دسترسی به این شبکه پیدا کنند رخ داد. فیلتر یا اختلال در کلاب‌هاوس در ایران به موضوعی جنجالی تبدیل شد. برای نخستین بار، اختلال در یک پلتفرم اجتماعی در ایران بدون دستور مقام قضایی یا کمیته مصادیق مجرمانه صورت گرفت که بحث‌ها و سؤالات زیادی را در افکار عمومی به‌وجود آورد، به‌گونه‌ای که دولت برای اپراتورهای مختل‌کننده کلاب‌هاوس جریمه سنگین تعیین کرد. واقعیت این است که فیلتر شدن یک پلتفرم در ایران باعث دو برابر شدن هزینه دسترسی کاربران به آن می‌شود، به‌ویژه اینکه این فیلتر شدن قبل از هجوم کاربران اندروید به این شبکه صورت گرفت و مزه این شبکه هنوز به زیر دندان کاربران نرفته بود.
در ایران به‌طور سنتی رسانه‌ها جایگزین احزاب و رسانه نگاران جایگزین فعالان سیاسی و حزبی شده‌اند و در دهه اخیر فضای مجازی هم در کنار رسانه‌ها به‌عنوان جایگزین احزاب و تشکل‌های سیاسی عمل می‌کند. انتخابات فصل بره کشان احزاب و فعالان سیاسی و رسانه‌هاست، طبیعی است که کلاب‌هاوس به‌دلیل ویژگی برگزاری نشست‌های صوتی زنده مورد استقبال فعالان سیاسی در آستانه انتخابات خرداد 1400قرار گرفت. تب تند کلاب‌هاوس در ایران در بهار 1400مدیون فضای انتخاباتی کشور بود. به‌ویژه با توجه به شرایط کرونایی، امکان برگزاری میتینگ‌های حضوری در کشور فراهم نبود، بنابراین اغلب نخبگان سیاسی و کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراهای شهر از این پلتفرم برای برگزاری میتینگ‌های مجازی استفاده کردند. انتظار می‌رفت با توجه به فضای حاکم بر انتخابات، حاکمیت از فعال شدن یک پلتفرم اجتماعی و متعاقبا رونق انتخابات و میزان مشارکت عمومی در این رویداد استقبال کند که این اتفاق نیفتاد. با اتمام انتخابات این سردی بر فضای کلاب‌هاوس و دیگر شبکه‌های اجتماعی هم حاکم شد.
نکته آخر آنکه کلاب‌هاوس به‌عنوان یک شبکه اجتماعی صوت‌محور که نمونه مشابه ندارد در فضای مجازی باقی خواهد ماند و کارکرد‌های جدیدی در ایران برای آن ایجادخواهد شد. درنظر بگیرید که همین الان هم بسیاری از نشست‌های مجازی، جلسات، کنفرانس‌ها و کلاس‌های آموزشی هم به‌رغم اجرا بر بسترهای پیشرفته صوتی و تصویری و متنی ویدئو کنفرانس، اغلب به‌صورت صوتی برگزار می‌شوند که دلایل بسیار زیادی دارد. بر این مبنا احتمالا کلاب‌هاوس در ایران به سمت کاربردهای جدیدی سوق پیدا خواهد کرد و کاربران ایرانی متناسب با نیازهای آن، از امکانات این پلتفرم استفاده خواهند کرد.
همین اواخر، در روم‌ها و کلاب‌های مختلف کلاب‌هاوس، دیدم که از دکمه دست بلند کردن برای حضور در استیج برای نظرسنجی آنلاین درباره یک موضوع مهم سیاسی استفاده شد یا ارائه‌دهنده در یک روم با تغییر عکس پروفایل خودش به‌طور موقت و گذاشتن یک نمودار و سند، کاربران را به مشاهده این نمودار ارجاع می‌داد. درحالی‌که چنین امکاناتی در کلاب‌هاوس برای منظور دیگری طراحی شده است. ایرانی‌ها کلاب‌هاوس را ایرانی خواهند کرد و استفاده از آن نه با تب تند قبل انتخابات بلکه مانند هر پلتفرم اجتماعی دیگری در یک مسیر طبیعی در ایران رایج خواهد شد.