چهارچالشی که نفس کلاب‌هاوس را گرفت
پدرام الوندی ـ روزنامه‌نگار
در 2ماه گذشته ستاره کلاب‌هاوس در آسمان پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی، به خصوص در ایران، پرفروغ بوده است. نسخه ایرانی-اندرویدی کلاب‌هاوس پیش از آنکه نسخه رسمی منتشر شود، هزاران بار روی موبایل‌های ایرانی نصب و با اقبال گروه‌های مختلفی از کاربران موبایلی همراه شد.
کلاب‌هاوس به لحاظ فنی، نوآوری ویژه‌ای نبود. از سال‌ها پیش‌تر پلتفرم‌های دیگر امکاناتی مانند چت‌روم‌ها و اتاق‌های گفتوگو را ارائه می‌دادند، اما یک تفاوت مهم وجود داشت: در گذشته چت‌روم‌ها ترکیبی از متن، عکس و صدا بودند. آنچه کلاب‌هاوس را با تعاریف کلاسیک، به یک «رسانه گرم مجازی» تبدیل می‌کند، تمرکز روی «صدا» است. فقط صدا و فقط گفتوگوی عمومی و جمعی در مدیوم کلاب‌هاوس پذیرفته شده است.
سویه مهم این تمرکز این است که وابستگی به صفحه نمایش را از بین می‌برد. برخلاف لایو اینستاگرام یا چت‌روم‌های قدیمی‌تر که نیاز به تعامل دائم کاربر با صفحه نمایش وجود دارد، در کلاب‌هاوس حداقل وابستگی به صفحه نمایش موبایل وجود دارد و اصالت کلیدی به «شنیدن» داده شده است.
فراتر از همه اینها حضور در کلاب‌هاوس یک رفتار «جمعی» است. برخلاف توییتر یا فیسبوک، کلاب‌هاوس پلتفرمی فردمحور نیست «تایم‌لاین»ی ندارد که حرف افراد مستقلا در آن شنیده شود و کاربر هم در آن صفحه شخصی ندارد. هرکنشی در این پلتفرم «جمعی» است. ممکن است کاربران تصمیم بگیرند یک اتاق کوچک و محدود با افراد آشنا راه بیندازند یا در مقابل تصمیم بگیرند یک اتاق عمومی با مهمانان جنجالی داشته باشند، در هر دو حالت حضور در جمع اولویت دارد.
اما این رفتار جمعی نیازمند مقررات‌گذاری نیز هست. در این زمینه کلاب‌هاوس نیز مانند پلتفرم‌های مشابه عمل کرده و مدیریت اتاق‌های گفت‌وگویی را با ابزارهایی به کاربران سپرده است و این موضوع در ماه‌های اخیر که کلاب‌هاوس در میان پلتفرم‌های موبایلی رونق گرفته بود همواره محل گفتوگو و نقد بوده است. از این منظر 4چالش کلیدی به موضوع اداره اتاق‌ها وارد شده است:
۱ دروازه‌بانی موضوعات: کلاب‌هاوس مانند پلتفرم‌های اجتماعی دیگر «ستاره»هایی دارد که بیش از دیگران مورد‌توجه کاربران هستند. این ستاره‌ها در حوزه‌های مختلف عملاً راهبری یا به قولی «دروازه‌بانی» موضوعاتی را که در گروه‌ها مطرح هستند بر عهده دارند. انتخاب موضوع برای یک اتاق با توجه به اینکه معمولا این ستاره‌ها مشخص کننده محل تجمع مجازی کاربران هستند و در حوزه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی معمولاً سلیقه‌شان یا «سفارش»هایی که می‌گیرند، تعیین کننده مسیر اصلی و پرطرفدار کلاب‌هاوس است.
۲ دروازه‌بانی افراد: موضوع چالشی دیگر در کلاب‌هاوس، دروازه‌بانی افراد است. اینکه چه کسانی به عنوان پرسشگر یا نظردهنده و مشارکت‌کننده روی «استیج» حاضر شوند به تصمیم «مُدریتور» یا اداره‌کنندگان اتاق وابسته است. در موارد متعددی این چالش وجود داشته که کاربران معتقد بودند به دلیل نظرات قبلی یا گرایش سیاسی یارویکرد اجتماعی و فرهنگی خاصی که نسبت به موضوعات دارند و با رویکرد مدریتورها در تعارض است، توسط مدریتورها کنار گذاشته می‌شوند و یا زمان کافی به آنها اختصاص داده نمی‌شود.
۳ در حاشیه بودن زنان: چالش سوم که بارها در اتاق‌هایی مستقل درباره آن صحبت شد «مردانه» بودن فضای گفتوگو در اتاق‌های سیاسی و اجتماعی است؛ یعنی زنان هم کمتر از مردان به عنوان مدریتور در اتاق‌ها حضور می‌یابند و هم کمتر به عنوان سخنران (اسپیکر) دعوت به گفتوگو می‌شوند. در مجموع نیز میان «ستاره»های کلاب‌هاوس فارسی، زنان کمتری حضور دارند و این فضا مردانه است و بسیاری از سخنرانان همیشه پای کار اتاق‌ها که تحلیل‌های آماده‌ای هم دارند آقا هستند.
۴ به حاشیه رفتن شهروندان: چالش چهارم، همان چالشی است که اغلب پلتفرم‌های اجتماعی و کاربرمحور با آن روبه‌رو هستند: کنار رفتن ساختار افقی و مردم‌محور این پلتفرم‌ها و جایگزین شدن آنها با برنامه‌های سفارشی روابط عمومی شرکت‌ها و سازمان‌ها و حتی افراد مشهور. این موضوع نیز در کلاب‌هاوس مانند همه پلتفرم‌ها محل چالش و انتقاد عمومی بوده است.حضور مجریان مشهور تلویزیون به عنوان مدریتور اتاق‌های گفتوگوی مربوط به برندها و سازمان‌ها و دعوت از افراد صاحب‌نام ( و نه لزوماً صاحب فکر) درباره موضوعات مختلف و شنیده نشدن یا کمتر شنیده‌شدن صدای شهروندان عادی، که بازتاب تجربه زیسته آنهاست، باعث شده تا کلاب‌هاوس از تجربه و رونق اولیه فاصله بگیرد.
این 4چالش به علاوه محدودسازی دسترسی به کلاب‌هاوس در 3اپراتور اصلی ارائه دهنده اینترنت - بدون هیچگونه مستند قانونی و در ضدیت با حقوق کاربران - تجربه گفتوگو در کلاب‌هاوسی را که هم پلتفرمی «جمعی» است و هم در آن شنیدن دیگران و سخن گفتن در میان آنها اصالت دارد، تضعیف کرده است و آن را از بستری مستعد برای گفتوگو به پلتفرمی در کنار دیگر پلتفرم‌ها تبدیل کرده است، بی‌آنکه همانند خوش‌بینی روزهای اولیه صداهای متنوعی را بتوان در آن شنید.
