دیپلماسی
احیای برجام در مرحله تصمیم‌های سخت
تختروانچی: نوبت آمریکا و 3کشور اروپایی است که تصمیمات سختی برای بازگشت به پایبندی کامل به برجام اتخاذ کنند
امیر‌محمد حسینی- خبرنگار
روسیه میگوید طرف‌های مذاکره در وین هنوز آمادگی ادامه گفت‌وگوها را ندارند. این یعنی طرفین هنوز تصمیم‌های آخر را نگرفته‌اند؛ تصمیم‌هایی که ایران و آمریکا هر یک دیگری را مسئول اتخاذ آن می‌دانند. سیدعباس عراقچی پس از پایان دور ششم مذاکرات و حتی پیش از آن، گفت که زمان تصمیم‌های سخت برای واشنگتن فرارسیده است. اما در سوی دیگر آمریکایی‌ها چنین موضعی را نمی‌پذیرند و درست در نقطه مقابل، احیای برجام را منوط به تصمیم‌گیری‌های تهران می‌دانند. در چنین شرایطی نشست شورای امنیت برای بررسی گزارش شش‌ماهه اجرای قطعنامه۲۲۳۱ هم برگزار شد و کشورها تقریبا همان مواضع قبلی درباره توافق هسته‌ای را تکرار کردند. البته این بار همه حامی مذاکرات وین و برجام بودند و بازگشت آمریکا به برجام و ایران به تعهدات خود، تقریبا نقطه مشترک سخنرانی نمایندگان ۱۵کشور در این نشست بود. این نخستین نشست حضور شورای امنیت پس از پاندمی کرونا محسوب می‌شد و برگزاری آن در آستانه دور هفتم مذاکرات اهمیت آن را بالا برده بود. اما ببینیم نمایندگان کشورها در این نشست چه مواضعی درباره برجام و مذاکرات وین داشتند و آینده مذاکرات تحت‌تأثیر چه مولفه‌هایی است؟ آیا آنطور که وزیرخارجه ایران میگوید توافق هسته‌ای تا پایان دولت دوازدهم احیا می‌شود یا سیدابراهیم رئیسی سکان هدایت سیاست خارجی را در میانه راه به‌دست خواهد گرفت؟
کشورها در نشست شورای امنیت چه گفتند؟
گزارشی را که ۱۵عضو شورای امنیت سازمان ملل باید درباره آن نظر می‌‌دادند، آنتونیو گوترش، دبیر‌کل سازمان ملل تنظیم کرده بود. گوترش در این گزارش از آمریکا خواست تا همه تحریم‌ها علیه ایران را که مغایر با قطعنامه۲۲۳۱ است، رفع کند. البته در این گزارش ادعاهایی هم علیه برنامه موشکی ایران مطرح شده و از ایران نیز خواسته شده تا به شکل متقابل تعهدات هسته‌ای خود را در چارچوب برجام انجام دهد.
پس از قرائت این گزارش رزماری دی‌کارلو، معاون سیاسی دبیر‌کل سازمان ملل خواستار بازگشت کامل و مؤثر به برجام شد. او اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران از زمان خروج آمریکا از برجام به نصب سانتریفیوژهای جدید و غنی‌سازی تا سقف ۶۰درصد پرداخته است. دی‌کارلو همچنین در نتیجه‌گیری خود برجام را برای معماری عدم‌اشاعه هسته‌ای بین‌المللی «ارزشمند» دانست و افزود: «حیاتی است که تمامی طرفین، برجام را به مسیر خود بازگردانند.»
به گزارش ایسنا، در ادامه نماینده نروژ ضمن ابراز تأسف از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران، از تهران خواست که اجرای کامل تعهدات خود را از سر بگیرد. نماینده آلمان در سازمان ملل نیز اذعان کرد که هیچ جایگزین معقولی برای برجام وجود ندارد و پس از حمایت از مذاکرات وین تأکید کرد: «احیای کامل توافق هسته‌ای امکان‌پذیر است.»
در ادامه نشست نماینده انگلیس هم با حمایت از مذاکرات وین تأکید کرد که هم آمریکا باید به برجام بازگردد هم ایران تعهداتش را انجام دهد. باربارا وودورد گفت که «مذاکرات نمی‌تواند تا ابد ادامه پیدا کند.» نماینده انگلیس ادعاهایی درباره نقض حقوق بشر در ایران نیز مطرح کرد و خواستار آزادی زندانی‌های دوتابعیتی انگلیس در ایران شد.
حمایت چین و ادعاهای آمریکا علیه ایران
مواضع چین در این نشست باز هم حمایت از ایران بود. نماینده چین خروج آمریکا از توافق هسته‌ای را عامل مشکلات کنونی برجام دانست و خواست که آمریکا قدم اول را برای بازگشت به توافق بردارد. چینی‌ها این موضع را پیش از این نیز در مجامع بین‌المللی تکرار کرده بودند. در این نشست نماینده آمریکا نیز برخلاف ادوار قبلی حامی احیای توافق هسته‌ای بود. جفری دلارنتیس گفت که آخرین دور مذاکرات وین به شفاف‌شدن گزینه‌های پیش‌روی تهران و آمریکا برای تصمیم‌گیری کمک کرد تا به یک مسیر مشترک بازگردند. او ادامه داد: «آمریکا متعهد است که نگذارد ایران هیچ وقت به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند و ما معتقدیم که دیپلماسی در هماهنگی با متحدان و شرکای منطقه‌ای بهترین راه برای رسیدن به این هدف است.» نماینده آمریکا ادعاهایی هم علیه برنامه موشکی ایران و مغایرت آن با قطعنامه۲۲۳۱ مطرح کرد.
ایران: نوبت تصمیم‌های سخت اروپا و آمریکاست
مجید تختروانچی، نماینده ایران در سازمان ملل اما سخنرانی خود را با تأکید بر مسئولیت طرف‌های برجام برای احیای توافق هسته‌ای آغاز کرد و گفت: «برخلاف برخی اعضای باقیمانده در برجام که در سال‌های گذشته صرفا به حمایت زبانی از برجام بسنده کردند، کشوری که هزینه هنگفتی برای این توافق پرداخت، ایران بود. بنابراین، الآن نوبت آمریکا و البته اتحادیه اروپایی و 3کشور اروپایی است که تصمیمات سختی برای بازگشت به پایبندی کامل به برجام اتخاذ کنند.» او تأکید کرد کسانی که عهدشکنی کردند، باید صداقت و اراده سیاسی واقعی خود را اثبات کنند و تصمیمات سختی بگیرند. تختروانچی همچنین گفت که ایران به همکاری با آژانس طبق تعهدات بین‌المللی خود ادامه خواهد داد. این جمله پاسخی به چالش ایجادشده ایران با آژانس درباره توافق اسفندماه برای ضبط فیلم‌های دوربین‌های مداربسته از مراکز هسته‌ای بود که خرداد‌ماه منقضی شد. تختروانچی توضیح داد که اگر برجام در عمل به‌طور کامل توسط دیگران اجرا و تمام تحریم‌ها کاملا برداشته شوند، اقدامات جبرانی ایران قابل برگشت است. او از توسعه برنامه موشکی ایران نیز به‌عنوان یک «حق ذاتی» دفاع کرد و گفت که «جمهوری اسلامی ایران در مورد امنیت و توانمندی دفاعی متعارف خود مصالحه نخواهد کرد؛ همچنان‌که هیچ کشوری این کار را نمی‌کند.» نماینده ایران ادعاهای نمایندگان انگلیس و آمریکا درباره نقض حقوق بشر و برنامه موشکی را هم رد کرد و گفت که سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ همچنان نیز ادامه دارد و تأکید کرد که برجام یک خیابان یک‌طرفه نیست و همه طرف‌ها باید به تعهدات دقیق خود در قطعنامه۲۲۳۱ عمل کنند تا ایران نیز به تعهدات خود بازگردد.
چه خواهد شد؟
به‌نظر می‌رسد با وجود برخی اختلاف‌نظرها، طرف‌ها همچنان برای احیای برجام مصمم هستند. اما 3 اختلاف‌نظر اساسی همچنان تا دور ششم بر جای خود باقی مانده و کشورها هنوز تصمیمی در این‌باره نگرفته‌اند. یک مقام ارشد ایرانی به رویترز گفته است که با توجه به اینکه آمریکا از توافق خارج شده، لازم است اطمینان حاصل کنیم که این اتفاق مجددا رخ نخواهد داد و این یکی از خط قرمزهای ایران است. این موضوعی است که نماینده ایران در سازمان ملل نیز به آن اشاره کرد و یکی از اختلافات مذاکرات وین محسوب می‌شود؛ چراکه آمریکایی‌ها چنین تضمینی را نمی‌پذیرند. ترتیب اجرای اقدامات متقابل و فهرست نهایی تحریم‌ها نیز همچنان محل اختلاف است.
ایران و آمریکا بر سر لغو تحریم بخش‌های اساسی مثل پتروشیمی و بانک مرکزی توافق کرده‌اند اما ایران تأکید دارد که همه تحریم‌های اعمال‌شده در دوران دونالد ترامپ باید رفع شود. درحالی‌که آمریکا میگوید آماده رفع تحریم‌های مغایر با برجام است. از سوی دیگر، واشنگتن خواهان توافقی بزرگ‌تر با ایران پس از احیای برجام است؛ موضوعی که ایران به هیچ‌وجه آن را تاکنون نپذیرفته است. در چنین شرایطی میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین در توییتی نوشته: «مذاکرات وین بر سر برجام به محض آماده‌شدن تمامی کشورهای مشارکت‌کننده برای آنچه قرار است دور آخر مذاکرات باشد، ادامه خواهد یافت. این مسئله هنوز محقق نشده است. برخی از طرفین به زمان بیشتری نیاز دارند. به‌نظر می‌رسد که ما زودتر از هفته آینده در وین دیدار نخواهیم کرد.» وزیر خارجه روسیه نیز در نشستی خبری تأکید کرد که اگر آمریکا به‌طور یکجانبه از توافق هسته‌ای خارج شده و در نتیجه، آشکارا از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل تخطی کرده، احتمالا بازگشت آمریکا به برجام متضمن احیای کامل و بی‌قید و شرط تمامی تعهدات است.
با این همه باید دید که تصمیم‌گیران در واشنگتن و تهران درباره ادامه مذاکرات وین چه رویکردی را اتخاذ می‌کنند؛ چراکه هنوز بیم‌وامید‌های بسیاری درباره دور هفتم گفت‌وگوها برای احیای برجام وجود دارد.
