میراث مائو؛ 100سال بعد

 محمدامین خرمی- روزنامه‌نگار

 100 سال قبل در چنین روزی، مائو تسه‌تونگ به همراه 12جوان دیگر چینی که تحت‌تأثیر انقلاب بولشویکی در روسیه بودند در یک ساختمان آجری در محله‌ فرانسوی‌های شانگهای جلسه محرمانه‌ای تشکیل دادند تا یک حزب سیاسی تازه تاسیس کنند. 30سال بعد، حزب کمونیست چین قدرت را در این کشور به‌دست گرفت. یک قرن بعد، این حزب به نهادی تبدیل شده که یک پنجم جمعیت جهان و دومین اقتصاد بزرگ جهان را در اختیار دارد.
طی سال‌ها بعد از آن روز گرم تابستانی سال 1921، خیلی چیزها عوض شده اما این حزب کمونیست چین است که همچنان پابرجا مانده است. احزاب فراگیر کمونیست در دیگر نقاط جهان یا از بین رفته‌اند یا دیگر قدرتی ندارند اما این حزب با 95میلیون عضو، قدرتمندتر از همیشه به حیات خود ادامه می‌‌دهد. چینی‌ها خیلی خوب می‌دانند که عدم‌تمایل حزب کمونیست اتحاد شوروی به تغییر و اصلاح، درنهایت بعد از 93سال این حزب را در سال 1991به ورطه فروپاشی کشاند. بنابراین آنها در مقاطع حساس، تصمیم‌های بزرگ گرفتند و خود را با شرایط جدید انطباق دادند تا باقی بمانند.
حزب کمونیست سال‌های سخت و پرچالشی را ازسرگذرانده و اکنون در 100سالگی، با چالش‌هایی بزرگ مثل کاهش سرعت رشد اقتصادی، پیر شدن جمعیت و کاهش نیروی کار روبه‌رو است. علاوه بر این‌ها، آمریکایی در برابر چین قرار دارد که می‌خواهد آن‌را مهار کند و رشد اقتصادی‌اش را کندتر.
صدمین سال حضور در قدرت، شاید بهترین زمان ممکن برای یک حزب باشد تا دستاوردهای خود را به رخ بکشد. هرچه باشد این حزب کمونیست چین بوده که مردم را از فقر مطلق نجات داده، به رشد اقتصادی رسانده و کشور را به مرکز معادلات جهانی کشانده است. هفته‌هاست که رسانه‌های دولتی در چین مشغول مرور آنچه به این کشور در 100سال گذشته رفته هستند. تمرکز اصلی بر مقایسه زندگی مردم و جایگاه چین در جهان طی دهه‌های اول آغاز حکومت حزب کمونیست و شرایط کنونی است. از سوی دیگر، این مناسبت به کشورهای غربی و رسانه‌های آنها نیز فرصتی داده تا بر جنبه‌های استبدادی حکمرانی در چین متمرکز شوند. تنش‌های سیاسی مرتبط با تایوان، هنگ‌کنگ و منطقه سین‌کیانگ که محل زندگی مسلمانان است، به کانون گزارش‌های رسانه‌های غربی علیه چین طی هفته‌های اخیر تبدیل شده است.

رئیس‌جمهور «شی»
شی جین پینگ را بعد از مائو، قدرتمندترین رهبر چین می‌دانند. او در سال ۲۰۱۲ به مقام ریاست‌جمهوری انتخاب شد. در طول 2دوره ریاست‌جمهوری او، حزب کمونیست چین کنترل خود بر صنایع کلیدی گلوگاه‌های اقتصاد کشور را تقویت کرده است. او خود در کنگره هفدهم حزب در سال 2017گفت:‌ « اکنون در شرق، غرب، شمال و جنوب، این حزب است که همه‌‌چیز را مدیریت می‌کند.»
شی جین پینگ 68ساله طبق قانون اساسی چین بعد از پایان 2دوره حضورش در قدرت باید پست ریاست‌جمهوری را تحویل می‌داد؛ بنابراین سال 2022 باید سال پایانی حضور او در این پست باشد اما 3سال قبل، تغییر قانون اساسی، موانع ادامه حضور آقای شی در قدرت را رفع کرد. در سال ۱۹۸۲ دنگ شیائوپینگ، رئیس‌جمهور وقت چین، در چارچوب اصلاحات گسترده‌ای که انجام داد، دوره ریاست‌جمهوری را به 2دوره محدود کرد تا مانع شکل‌گیری حکومت دیکتاتوری مادام‌العمر در این کشور شود. در سال2018 اما نشست کنگره خلق چین با حضور 3هزار نماینده به تغییر قانون اساسی و لغو این محدودیت رأی داد. بنابراین شی جین پینگ برای حضور در قدرت تا سال2028یا حتی 2033هیچ منعی ندارد.
شی جین‌پینگ برای طرفدارانش فردی درست در زمان درست است که می‌تواند چین را به «عصر جدید چینی» هدایت کند؛ عصری که با ظهور چین به‌عنوان قدرت اول اقتصادی، نظامی و تکنولوژیک جهان همراه خواهد بود. مخالفانش می‌گویند که تلاش شی جین پینگ برای تقویت تسلط حزب کمونیست چین بر تمام وجوه زندگی مردم، می‌تواند درنهایت به فروپاشی این حزب و حتی چین منجر شود. آنها البته در چین نمی‌توانند به راحتی زبان به انتقاد از رهبر این کشور بگشایند. شی جین پینگ خود را هم‌رده مائو و دنگ شیائوپینگ می‌داند. مخالفانش اما معتقدند آنچه او طی 9سال گذشته انجام داده را نمی‌توان با کار بزرگی که مائو به‌عنوان بنیانگذار چین و دنگ شیائوپینگ به‌عنوان معمار اصلاحات این کشور انجام داده‌اند، مقایسه کرد. میراث مائو اما در دست شی قرار دارد و او قصد دارد با ادامه حضورش در قدرت، نام خود را در تاریخ طولانی چین همپای نام مائو ماندگار کند.

حزب کمونیست چین در گذر زمان
1921: نخستین نشست
در مورد تاریخ دقیق جلسه مخفیانه‌ای که به تاسیس حزب کمونیست چین منجر شد، اطلاعاتی در دست نیست اما خود مائو سال‌ها بعد، تاریخ یکم جولای را به‌عنوان تاریخ این جلسه تعیین کرد تا مراسم سالگرد تاسیس حزب در این روز برگزار شود. در دهه 1930، در جنگ داخلی و سپس در حملاتی که به اشغال چین از سوی ژاپن منجر شد، بسیار تلاش شد تا اسامی 13نفری که در نشست اول حاضر بودند مخفی بماند. ساختمان محل برگزاری این جلسه اکنون یکی از نقاط توریستی چین است.

1934: راهپیمایی طولانی
ارتش سرخ حزب کمونیست برای فرار از تعقیب ارتش ملی‌گرای چین، یک‌سری عقب‌نشینی طولانی را در پیش گرفت. این عقب‌نشینی به دستور مائو تسه‌تونگ و چو ان‌لای انجام شد. نیروهای ارتش سرخ حزب کمونیست طی 370روز بیش از 9هزار کیلومتر را از جنوب تا شمال چین پیمودند تا در نزدیکی مرز مغولستان در پایگاهی مستقر شوند. در این راهپیمایی بود که نقش رهبری مائو پررنگ‌تر شد و او سپس در سال‌های بعد، رهبری انقلاب را به‌دست گرفت.
 
1949: انقلاب
نیروهای ارتش سرخ بین سال‌های 1935تا 1947در پایگاه خود در شمال ماندند تا زمان انقلاب فرا برسد. بعد از شکست ژاپنی‌های اشغالگر در سال 1945، این ارتش سرخ بود که قوی‌ترین نیرو در چین را تشکیل می‌داد. ملی‌گراهای چین تجهیزات  داشتنداما کمونیست‌ها رهبران باتجربه‌تر و جنگجویان بهتری داشتند. در سال 1949، کمونیست‌ها به راحتی پکن را تصرف کردند. حزب کمونیست چین کنترل کشوری را در دست گرفت که سال‌ها درگیر جنگ داخلی بود.

1958-1965: سال‌های مصیبت
سیاست «جهش بزرگ به پیش» از سوی مائو بین سال‌های 1958تا 1965اجرا شد. هدف این سیاست، افزایش تولیدات صنعتی در چین بود که به یک فاجعه بزرگ انسانی منجر شد. در جریان این سیاست، کشاورزان مجبور به‌کار صنعتی شدند و قحطی گسترده چین را فراگرفت. 35تا 40میلیون نفر در این سال‌ها جان خود را در اثر گرسنگی از دست دادند. غیراز این، به دستور مائو، یک انقلاب فرهنگی نیز به راه افتاد. قلع و قمع مخالفان، هدف اصلی این انقلاب بود. میلیون‌ها نفر کشته شدند.

1976: دستگیری گروه 4
4عضو رادیکال کنگره دهم حزب کمونیست چین یک‌ماه بعد از مرگ مائو در سال 1976دستگیر شدند. آنها در جریان انقلاب فرهنگی نقش کلیدی داشتند. پس از مرگ مائو بین این گروه و دنگ شیائوپینگ و دیگران جنگ قدرت درگرفت. درنهایت اما این دنگ شیائوپینگ بود که پیروز شد و مسیر اصلاحات امور را در پیش گرفت. گروه 4در اقدامی بی‌‌سابقه در دادگاه علنی محاکمه شدند.

1978: اصلاحات
حضور دنگ شیائوپینگ در قدرت بین سال‌های 1978تا 1989با یک‌سری اصلاحات گسترده همراه بود. در واقع مرگ مائو، امکان اجرای این اصلاحات را فراهم کرد. دنگ شیائوپینگ رهبر نخبگان نسل دوم جمهوری خلق چین به‌حساب می‌آید. او در سال ۱۹۷۸ با سیاست اصلاحات کشاورزی،  قوای دفاعی، علم و صنعت باعث تحول عظیمی در چین شد و مسیر این کشور را به کلی تغییر داد.

1989: میدان تیان‌آن‌من
در پی فضای باز سیاسی و اقتصادی ایجاد شده، دانشجویان و کارگران در پی اعتراضات گسترده به خیابان‌ها آمدند. آنها به فساد، تورم، واردات بی‌رویه کالاهای ژاپنی، شکاف طبقاتی عمیق و نبود دمکراسی اعتراض داشتند. مجموعه‌ای از اعتراضات به رهبری دانشجویان در میدان تیان‌آن‌من شهر پکن برگزار شد که درنهایت به سرکوب نظامی از سوی دولت منتهی شد. گفته می‌شود 26هزار نفر در جریان سرکوب اعتراضات کشته شدند. ننگ این کشتار همچنان بر پیشانی حزب کمونیست چین و ارتش این کشور باقی است.

2001: بخش خصوصی
برای غربی‌ها نکته جالب در ادامه حیات حزب کمونیست چین این است که اقتصاد چین را چیزی نجات داده که اصولا کمونیسم با آن مخالف است: سرمایه‌داری بخش خصوصی. جیانگ زمین، رهبر حزب بین سال‌های 1989و 2002آنقدر باهوش بود که ارزش کارآفرینان را درک کند. او در سال 2001 اجازه داد نمایندگان بخش خصوصی وارد حزب شوند. همزمان مذاکرات سخت دولت به ورود چین به سازمان تجارت جهانی منجر شد؛ اتفاقی که اقتصاد این کشور و جهان را متحول کرد.

2018: رهبری مادام‌العمر
دنگ شیائوپینگ با تغییر قانون اساسی در سال ۱۹۸۲ و محدود کردن حضور رئیس‌جمهور در قدرت سعی داشت مانع ظهور دیکتاتور دیگری شبیه مائو شود. در سال 2018اما کنگره ملی چین این محدودیت را لغو کرد تا شی جین پینگ این امکان را داشته باشد که به رهبری مادام‌العمر برسد؛ شبیه آنچه برای مائو  رقم خورد.