نوآوری و حل مسائل شهری با روش‌های کم هزینه

شهاب الدین کرمانشاهی‌-استاد دانشگاه و برنامه‌ریز حمل‌ونقل

مهم‌ترین اقدام مدیریت شهری دوره پنجم در حوزه حمل‌ونقل همگانی، تغییر رویکرد و تفکر حاکم در عدم ‌توسعه بر مبنای خودرو محوری و توجه به انسان‌محوری بود که این نگرش هم در احکام برنامه 5ساله و هم در اقدامات انجام شده ملموس است. به هرحال مدیریت شهری در 4سال اخیر با محدودیت شدید مالی، عدم ‌دریافت کمک از دولت و بدهی‌های معوقه مواجه بود و طبیعی است که سیاست مبتنی بر بودجه انقباضی را اتخاذ کند و به همین دلیل حجم قابل توجهی از پروژه‌های عمرانی به‌ویژه در بخش خودرو کاهش یافت. همچنین در بخش حمل‌ونقل همگانی سرعت توسعه شبکه حمل‌ونقل، نوسازی ناوگان و افزایش ظرفیت به‌دلیل محدودیت‌های بودجه تا حدودی مخدوش شد. در بخش نوسازی اتوبوسرانی اقدامات قابل توجهی صورت نگرفت و به‌گفته مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی، شرایط این ناوگان چه در بخش خصوصی و چه عمومی سخت و شکننده است. سخت از این جهت که تامین ناوگان جدید و نوسازی کار فوق العاده دشواری است و شکننده هم از این جهت که عمر ناوگان فعلی بالا رفته و بخش زیادی از ناوگان به لحاظ تعمیر ، نگهداری و فرسودگی در شرایط اسفباری قرار دارند و در نتیجه احتمال دارد این ناوگان یکباره دچار بحران شود. در شبکه اتوبوسرانی تهران حدود 5هزار دستگاه اتوبوس فعال‌اند که حدود 1500دستگاه بی‌آری تی و 3500دستگاه هم درخطوط عادی هستند و به‌دلیل محدودیت‌های منابع مالی، کار نوسازی این ناوگان به سختی پیش رفته و به همین دلیل شرایط این ناوگان حاد است. در بخش مترو هم طبیعتا توسعه خطوط به واسطه تحریم و افزایش نرخ ارز، کار پر هزینه‌ای است و در شرایط کنونی، ساخت هر کیلومتر مترو، حدود هزار تا هزار و 500میلیارد تومان هزینه دارد اما تا حدود زیادی خطوط نیمه تمام تکمیل و بهره‌برداری شده اند. در تاکسیرانی با توجه به اینکه تامین خودروها توسط شرکت‌های داخلی انجام می‌شود، بخش زیادی از ناوگان نوسازی شده است که بحق باید از مسئولان سازمان تاکسیرانی بابت این پشتکار و پیگیری تشکر کرد. مهم‌ترین مسائل شبکه حمل‌ونقل کلانشهر تهران، توسعه شبکه پیاده و استفاده از اتوبوس‌های برقی است که با توجه به کارهای مؤثر انجام شده در بحث پیاده اما هنوز به شرایط مطلوب نرسیده‌ایم. در بخش اتوبوس‌های برقی نه‌تنها در این دوره بلکه در دوره‌های گذشته مدیریت شهری هم کار خاصی انجام نشده است.
اتوبوس برقی بیش از 10سال است که در شهرهای بزرگ چین به‌شدت زیادشده و توسعه‌یافته، اما در کلانشهرهای کشور ازجمله تهران تقریبا هیچ اثری از اتوبوس‌های برقی نیست و تا حدی عقب گرد داشته‌ایم. مدیران شهری همواره از آلودگی هوا صحبت کرده اند اما به راهکار تأثیر‌گذار و البته مقرون به صرفه که استفاده از اتوبوس برقی بود، توجه لازم انجام نشد.
 در شرایط شکننده کنونی وشبکه اتوبوسرانی، استفاده از اتوبوس‌های برقی و توسعه این حد از حمل‌ونقل انبوه‌بر با توجه به تغییر قابل‌توجه تکنولوژی و اثراتی که روی آلودگی هوا دارد کاملاً ایده معقولی است. آنچه در مجموع می‌توان به‌عنوان ضعف یا نقد بر عملکرد مدیریت شهری در تمام دوره‌ها بیان کرد این است که مدیریت شهری در بحث نوآوری و رفتن به سمت و سوی حل مسائل با روش‌های کم هزینه، عملکردی نداشته است. اکثر مدیران شهری تلاش کرده اند تا با اجرای پروژه‌های کلان، کارها را پیش ببرند؛ چرا که این پروژه‌ها نشان‌دهنده قدرت بودند. یک نگاه اجمالی به کلانشهر تهران نشان می‌دهد، کارهایی چون بهبود وضعیت موتورسیکلت‌ها، نوآوری در حمل ونقل همگانی (استفاده از اتوبوس‌های برقی)، باز توزیع بودجه در نوسازی حمل‌ونقل همگانی و اصلاح قیمت‌های حمل‌ونقل همگانی و... انجام نشده است.
در حقیقت نگرش به مسائل شهری چه از سوی مردم و چه مدیران شهری باید این گونه باشد که حل کردن مؤثر مسئله به‌عنوان دستاورد محسوب شود، نه اینکه انجام پروژه‌های بزرگ با هزینه‌های سنگین را توفیق بدانند.
 رویکرد مدیریت شهری دوره پنجم در بخش حمل‌ونقل همگانی و به بیان بهتر، مقابله با خودرو محوری را شخصا مثبت ارزیابی می‌کنم اما به این نکته قائل هستم که در مواردی جهت‌گیری‌ها باعث شد تا بحث‌هایی مانند نوآوری در حمل‌ونقل همگانی به‌صورت جدی مورد توجه قرار نگیرد و منابع مالی آن تامین نشود.
به هرحال این دوره مدیریت شهری هم گذشت و در دوره آینده به‌نظر می‌رسد توجه به بحث‌های مرتبط با فناوری اطلاعات، ارائه راهکارها با هزینه‌های کمتر و مؤثرتر، توجه به حومه شهرها و مناطق کلانشهری به جای تمرکز به محدوده شهری و همکاری منطقه‌ای، سبب بهبود و افزایش منافع برای جامعه شود.