نخستین سفر رئیس‌جمهور مصر به عراق پس از 30سال

صبح روز گذشته عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر برای شرکت در نشست سه‌جانبه سران مصر، اردن و عراق وارد بغداد شد. این نخستین سفر رئیس‌جمهور مصر به عراق پس از گذشت 3دهه به شمار می‌آید. پیش از این، اردن میزبان نشست سران 3کشور عربی در سال2020 بود. هدف از این نشست‌ها، تقویت همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی میان کشورهای عربی تأثیرگذار در منطقه است. مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر جدید عراق نقش مهمی در تشکیل این نشست‌ها و همراه‌کردن سایر کشورها برای تشکیل «محور عربی» در منطقه داشته است. سیسی در جریان ورود به فرودگاه بغداد از سوی برهم صالح، همتای عراقی خود مورد استقبال قرار گرفت. ساعاتی پس از سیسی، ملک عبدالله، پادشاه اردن نیز با استقبال رئیس‌جمهور عراق وارد بغداد شد. سفر رئیس‌جمهور مصر به عراق بازتاب گسترده‌ای در سطح رسانه‌های عربی داشته است. روابط این دو کشور بزرگ عربی از ابتدای دهه‌90 به‌دلیل مشارکت ارتش مصر در ائتلاف آمریکا علیه نظام صدام قطع شد. اما طی سال‌های اخیر و مخصوصا با روی کار آمدن دولت جدید در بغداد، نشانه‌هایی از اراده طرفین برای تقویت روابط دوجانبه دیده می‌شود.
کشورهای عربی نظیر مصر، عراق، اردن، سوریه و حتی الجزایر پیش از این طی دهه‌های‌50 تا 90میلادی نقش تعیین‌کننده‌ای در مناسبات منطقه‌ای و جهان اسلام داشتند؛ نقشی که در سایه تحولات بین‌المللی و افزایش اقبال به کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، به‌تدریج از بین رفت. ویژگی بخش عمده این کشورها، در اختیار داشتن ارتش‌های نسبتا قدرتمند و نظام‌های دیکتاتوری تمامیت‌خواه بوده است. شبکه الجزیره در این‌باره گزارش می‌دهد: شکست سنگین ارتش‌های عربی مقابل رژیم صهیونیستی در جریان جنگ 6روزه سال‌1967، منجر به تضعیف نقش منطقه‌ای کشورهایی نظیر مصر، عراق یا سوریه شده و راه را برای شکل‌گیری محور خلیج‌فارس مقابل محور عربی با تکیه به درآمدهای سرشار نفتی فراهم کرد. حالا اما بار‌ دیگر کشورهای عربی به‌دنبال از‌سرگیری ارتباطات و احیای نقش تاریخی خود در خاورمیانه هستند. این در حالی است که کشورهای نامبرده برخلاف دهه‌های 50 و 60 دیگر گرایش‌های ضد‌آمریکایی و ضد‌اسرائیلی پر‌رنگی نداشته و از روابط خوبی با برخی کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، مخصوصا امارات برخوردار هستند. از سوی دیگر نباید فراموش کرد که شرایط بین‌المللی فعلی نیز تفاوت‌های چشمگیری با گذشته دارد؛ ازجمله مهم‌ترین این تفاوت‌ها می‌توان به فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی و تک‌قطبی‌شدن نظام قدرت جهان اشاره کرد. بنابراین کشورهای عربی که در دهه‌های 50 و 60 براساس میزان وابستگی خود به بلوک شرق شناخته می‌شدند، اکنون همگی (به استثنای سوریه) ازجمله پایگاه‌های غرب و مشخصا آمریکا در منطقه هستند.
مصر، اردن و عراق تا‌کنون چندین تفاهمنامه در حوزه‌های حمل‌ونقل، انرژی، خدمات و حتی همکاری‌های امنیتی به امضا رسانده‌اند. اگرچه برخی کارشناسان معتقدند این 3کشور به‌دلیل بحران‌های اقتصادی اساسی و وابستگی به کمک‌های خارجی در حوزه‌های مختلف، فاقد توانایی لازم برای توسعه چشمگیر روابط و یا فراتر از آن، تشکیل محوری منطقه‌ای هستند. روزنامه رأی‌الیوم در این‌باره می‌نویسد: مبنای تشکیل این نشست‌ها، ایده مقابله با نفوذ ایران و ترکیه در سطح جهان عرب است. این در حالی است که سران کشورهای نامبرده، حساسیت چندانی نسبت به افزایش روابط عربی-اسرائیلی از خود نشان نداده‌‌اند. با وجود این، به‌نظر می‌رسد تشکیل محور عربی با نقش‌آفرینی قاهره - امان-بغداد بیشتر مانوری رسانه‌ای و سیاسی باشد تا تهدیدی برای نفوذ ایران و ترکیه در سطح منطقه.