تشدید چالش نقدینگی در آینده

کامران ندری- کارشناس پولی و بانکی

رشد بالای نقدینگی چالشی است که دولت آینده به ارث خواهد برد. این مشکل در 5دهه گذشته در اقتصاد ما وجود داشته و در گذر زمان تشدید شده است. با توجه به وعده‌هایی که در مناظرات انتخاباتی از جانب کاندیداها مطرح شده است و از سوی دیگر درآمدهای نفتی شکننده ایران، به‌نظر می‌رسد که معضل رشد بالای نقدینگی در آینده تشدید شود.
بخش اعظم این رشد بالا به این دلیل است که دولت بخشی از تعهداتش را از طریق منابع پولی تأمین می‌کند و این اتفاق سبب شده است تا رشد نقدینگی در اقتصاد ما بالا باشد. ما شاهد هستیم که در زمان حمایت از یک بنگاه تولیدی، آن را به سیستم بانکی ارجاع می‌دهند تا با گرفتن کمک‌های مالی مشکل را خود را حل کند اما در قدم بعدی شاهدیم که آن بنگاه تولیدی توان بازپرداخت ندارد و سیستم بانکی را مجبور به امهال می‌کند.
بانک‌ها نیز به‌عنوان مؤسسات مالی با معضلاتی مواجه هستند که برای رفع مشکلات به فرایند خلق پول دست می‌زنند، بنابراین باید قبول کرد که عمده مسائل مالی کشور ما مربوط به تعهدات دولت است یا تعهداتی که از طریق قوانین مجلس به دولت تحمیل شده است، دولت‌ها برای اجرای تعهداتشان به سراغ فرایند خلق پول می‌روند و از این طریق باعث می‌شوند تا رشد نقدینگی افزایش پیدا کند.
نوع مدیریتی که در ایران شکل گرفته چندان تقیدی به استانداردهای بین‌المللی ندارد و ذات سیستم بانکی ما به‌گونه‌ای است خلق پول نامتعارف شکل می‌گیرد و این روند باعث شده تا به شکل مزمن رشد نقدینگی روند صعودی به‌خود بگیرد. به‌نظر می‌رسد که در آینده این مشکلات ذکر شده نه‌تنها کمتر نشوند بلکه با توجه به نگرش و نوع برنامه‌هایی که از سوی تمام کاندیداها مطرح شد، این مشکل ادامه خواهد یافت و بعید می‌دانم با این نوع نگاه بتوان چالش رشد بالای نقدینگی را در میان‌مدت حل کرد، البته نباید فراموش کرد که درصورت رفع تحریم‌ها و به‌دست آمدن درآمدهای نفتی تا حدودی می‌توان از تبعات نقدینگی در کوتاه‌مدت و میان‌مدت کم کرد اما دورنمای درآمدهای نفتی به ما می‌گوید که چندان نمی‌توان به این راه‌حل تکیه کرد.
فاصله گرفتن از قواعد و اصول اقتصاد موجب شده است تا اقتصاد ایران به بیماری‌های متعددی دچار شود و برای درمان این بیماری ناچار هستیم از درآمد نفت یا چاپ پول استفاده کنیم و متأسفانه هر دو راه، مشکلات متعددی را به همراه می‌آورند.
بنابراین نمی‌توان راهکار مشخصی را برای حل معضل نقدینگی ارائه داد، شاید با استفاده از راهکارهای کوتاه‌مدتی همچون افزایش نرخ بهره و کاهش نرخ مالیات بتوان مشکل را برای بازه زمانی کوتاه حل کرد اما راهکار اصلی اصلاح صندوق تامین اجتماعی و ساختار بانک‌ها و بیمه‌ها، تغییر استراتژی‌های توسعه صنعتی و کشاورزی و... است.
ما گرفتار این مسائل هستیم و تنها راه‌حلی که می‌تواند در کوتاه‌مدت چاره‌ساز باشد، مربوط به درآمدهای نفتی ایران و برداشته شدن تحریم‌هاست البته نباید فراموش کرد که این اتفاق کمک می‌کند تا تورم مدیریت شود اما به تولید نیز لطمه می‌زند و مشکلات خاص خود را به همراه خواهد داشت.