خشکسالی در ورودی سدها

آخرین وضعیت ذخایر سد‌های بزرگ کشور از کاهش ۴۷ درصدی ورودی آب به سد‌های کشور نسبت به سال گذشته حکایت دارد. این اتفاق علاوه بر کاهش ناگزیر خروجی آب، افت ۲۸ درصدی ذخایر آبی سدها را نیز به‌دنبال داشته است.
به گزارش همشهری، آخرین آمارهای وزارت نیرو نشان می­دهد میانگین ریزش­‌های جوی در سال آبی جاری تاکنون (اول مهر 1399تا شامگاه 29خرداد 1400) حدود 52درصد نسبت به‌مدت مشابه سال آبی قبل و 36درصد نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در 52سال اخیر کاهش یافته است. این موضوع اثر مستقیمی بر افت ورودی آب به مخازن سدهای کشور و کاهش ذخایر آبی داشته و منجر به خالی ماندن 45درصد از حجم مخازن سدهای کشور شده است.

45درصد ظرفیت سدها خالی است
​آخرین گزارش وزارت نیرو از وضعیت سد‌های بزرگ کشور نشان می‌دهد ورودی آب از ابتدای سال آبی 1400– 1399تا ۲۸ خرداد امسال معادل ۲۶ میلیارد و ۴۲۰ میلیون مترمکعب بوده که ۴۷ درصد کمتر از ورودی سد‌های کشور در سال گذشته است. طبق آمارها، در شرایط فعلی از مجموع ظرفیت ۵۰.۵ میلیارد مترمکعبی مخازن سد‌های کشور حدود ۲۷ میلیارد و ۵۸۰ میلیون مترمکعب، معادل ۵۵ درصد مخازن پر شده و 45درصد ظرفیت سدها خالی است. در این شرایط برای حفاظت از منابع آبی استراتژیک کشور، مدیریت رهاسازی آب در دستور کار متولیان امر قرار گرفته و به‌ویژه مصارف بخش کشاورزی به‌شدت کنترل شده تا جایی که به‌تبع افت 47درصدی میزان ورودی آب به سد‌های کشور، خروجی آب از سد‌ها نیز 35درصد کمتر شده و فقط ۲۵ میلیارد و ۹۶۰ میلیون مترمکعب آب از مخازن خارج شده است. برآیند این اتفاقات و سیاستگذاری‌ها، کاهش 28درصدی ذخایر آب در سدها بوده است که در مقایسه با میزان کاهش بارندگی و میزان افت ورودی آب به سدها رقم قابل‌قبولی است؛ اما نمی‌تواند تبعات کم‌آبی در ماه‌های پیش رو را منکر شود. نکته قابل‌تأمل دیگر اینکه در سال آبی جاری که کم‌باران‌ترین سال نیم‌قرن اخیر به‌حساب می‌آید، ترکیب بارندگی‌ها نیز تغییر کرده و برف کمتری در ارتفاعات مشرف‌ به سدها انباشته شده است. از سوی دیگر به‌واسطه افزایش نسبی دمای هوا در سال‌جاری، حجم بیشتری از ذخایر برفی سدها قبل از شروع فصل گرما ذوب و روانه مخازن شده است ازاین‌رو هم احساس کم‌بارانی در مخازن سدها به تأخیر افتاده و برف کمتری برای ذوب‌شدن در فصل گرما باقی مانده است. در این شرایط، هرگونه خوش‌باوری نسبت به گذرا بودن مشکل کم‌آبی امسال که به بدمصرفی آب منجر شود، می‌تواند به‌راحتی ما را در فصل گرما با کم‌آبی، جیره‌بندی و تنش مواجه کند.

اخطار کم‌آبی در پایتخت
در جریان افت محسوس بارندگی در سال آبی جاری، حوضه آبریز سدهای تهران از وضعیت بهتری نسبت به میانگین کشور برخوردار بودند و کاهش بارش‌­های این حوضه به‌قدری شدید نبود که وضعیت سدها را بحرانی کند؛ اما حالا از اظهارات مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران چنین برمی‌آید که بارش­‌های تهران نیز در مقایسه با سال قبل با کاهش ۳۶ درصدی مواجه شده و میانگین ارتفاع بارش­‌ها از 457میلی‌متر در سال قبل به 291میلی‌متر در سال آبی جاری رسیده است. به‌گفته محمد شهریاری، با توجه به این تحولات، اثر کاهشی بر روند ورودی آب به مخازن سدهای تهران بسیار مشهود است. طبق آمارها میزان ورودی آب به مخازن سدهای پنج‌گانه تهران از ابتدای سال آبی جاری تا اواخر خرداد، هزار و ۱۵۹ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با حجم هزار و ۸۵۳ میلیون مترمکعبی سال قبل حدود ۳۷ درصد کمتر است. به‌گفته این مقام مسئول، شرایط ورودی آب به سدهای تهران با توجه به پایان فصل آبگیری و نزدیک شدن به فصل تابستان حاکی از بروز شرایط حاد خشکسالی است به‌نحوی‌که در خردادماه امسال میزان ورودی آب به سدهای تهران ۱۳۱ میلیون مترمکعب بوده درحالی‌که این میزان در خردادماه سال گذشته ۴۲۴ میلیون مترمکعب ثبت شده و از کاهش ۶۹ درصدی ورودی آب به سدهای تهران در خردادماه سال‌جاری حکایت دارد. یکی از پیامدهای این اتفاق، کم‌شدن ذخایر سدهای پنج‌گانه تهران از یک میلیارد و 139میلیون مترمکعب در سال گذشته به 788میلیون مترمکعب در سال‌جاری بوده است.

   تصویر واقعی از کم‌آبی 1400

سرزمین ایران به‌واسطه اقلیم خشک و کم‌بارانی که دارد، همواره شاهد دوره‌های خشکسالی و ترسالی بوده اما در عصر حاضر جدای از اینکه طول دوره‌های خشکسالی و ترسالی نامتقارن شده و لزوماً دوره‌های حدود 10ساله پرآبی و کم‌آبی تکرار نمی‌شود، به‌واسطه تغییرات اقلیمی و افزایش متناوب دمای هوا و همچنین رشد مصرف آب به‌واسطه افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی، تنش آبی در دوره‌های خشکسالی‌ شدید‌تر، ملموس‌تر و سازگاری با کم‌آبی بااهمیت‌تر شده است. در حقیقت اگر در دهه‌های گذشته، اقلیم ایران بعد از تجربه چند سال خشکسالی، شاهد چند سال ترسالی و پربارانی بود، حالا تعداد سال‌های پرباران در مقابل سال‌های خشک به‌مراتب کمتر است و اصولاً سال‌های پرباران نمی‌توانند همه صدمات سال‌های خشک را جبران کنند. به‌عنوان‌مثال، ایران از حوالی سال 87که یکی از کم‌باران‌ترین سال‌ها در نیم‌قرن اخیر بوده تا سال 97که بارش‌های جوی با افزایش مواجه شد، هرگز شاهد بارش‌های قابل‌توجه نبوده است؛ اما در ادامه، سال‌های 98و 99به‌عنوان پرباران‌ترین سال‌های نیم‌قرن اخیر فرا رسیدند و بسیاری را مجاب کردند که دوره ترسالی و رفع کم‌آبی فرارسیده است؛ درحالی‌که بلافاصله در سال آبی 1400– 1399خشکسالی فرا رسید و کم‌باران‌ترین سال نیم‌قرن اخیر تجربه شد. براساس این اتفاقات، کارآمدترین شیوه‌ مقابله با کم‌آبی و بحران آب در اقلیم ایران، فقط مدیریت منابع موجود و سازگاری با کم‌آبی است و این مهم جز با تکاپوی وزارت نیرو و همراهی همه مشترکان آب خانگی، صنعتی و کشاورزی امکان‌پذیر نیست. به‌عنوان‌مثال، در شهر تهران که جمعیت واقعی آن در شب‌ها کمتر از 8.7میلیون نفر و در روز بیش از 12میلیون نفر است، به‌طور میانگین روزانه بیش از 3میلیون مترمکعب آب مصرف می‌شود که معادل حجم آب موجود در دریاچه چیتگر است. البته میزان مصرف آب در تهران در فصل گرما به‌مراتب افزایش پیدا می‌کند و به‌عنوان نمونه در روزهای اخیر به 3.6میلیون مترمکعب می‌رسد؛ اما اگر همان 3میلیون مترمکعب هم مدنظر قرار بگیرد، ذخایر فعلی سدهای تهران که معادل 788میلیون مترمکعب است، فقط کفاف 260روز تهرانی‌ها را خواهد داد و پایداری دسترسی پایتخت‌نشینان به آب شرب منوط به این است که میانگین ورودی روزانه آب به سدهای پنج‌گانه تهران حداقل 3میلیون مترمکعب باشد. حال سؤال اینجاست که اگر رفتار مصرفی مشترکان تغییر نکند و هدررفت آب در شبکه توزیع نیز رفع نشود، آیا تهران می‌تواند با چند سال خشکسالی کنار بیاید؟ قطعاً نه. فعلاً، وزارت نیرو اعلام کرده است که در تأمین آب شرب پایتخت مشکلی وجود ندارد و درنهایت درصورت بی‌توجهی مشترکان پرمصرف، سیاست افت فشار آب در مناطق پرمصرف اجرایی می‌شود؛ اما آمارها، از رسیدن مصرف آب پایتخت در تابستان امسال به حدود 4.2میلیون مترمکعب در روز حکایت دارد که رقم بالایی است و با توجه به اینکه ارتفاع ذخایر برفی سدها به‌شدت کم شده و به‌عنوان‌مثال در سد لار از 6.5متر به یک متر رسیده است، تداوم این الگوی مصرف می‌تواند تهران را درصورت تکرار خشکسالی در سال‌های آینده با مشکل جدی مواجه کند.