اطمینان زودهنگام واکسن‌زده‌ها خطرناک است

مرضیه ثمره‌حسینی ـ روزنامه‌نگار

روند واکسیناسیون کرونا در خرداد بسیار بد پیش رفت. بر اثر بدعهدی شرکت‌های چینی و روسی تولیدکننده واکسن، واکسیناسیون در برخی از شهرها متوقف شد و سرگردانی سالمندان در مراکز تزریق واکسن و تعویق‌ واکسیناسیون گروه‌های پرخطر، روزهای پراسترسی را برای مردم رقم زد.  بی‌توجهی به موضوع کرونا در برنامه‌های اعلامی کاندیداهای ریاست‌جمهوری نیز بر نگرانی‌های کرونایی خرداد افزود. برپایی گردهمایی‌های انتخاباتی و تجمعات در ستادهای انتخاباتی بدون کوچک‌ترین توجهی به پروتکل‌های بهداشتی، صدای مسئولان حوزه بهداشت و سلامت را درآورد و کارشناسان از عواقب این تجمعات به‌شدت اظهار نگرانی کردند. تنها خبر خوب خرداد، صدور مجوز مصرف اضطراری واکسن کووایران برکت بود که به اذعان مسئولان وزارت بهداشت، واکسن مؤثری است. واکسن پاستور و واکسن‌های رازی و فخرا نیز قرار است به‌زودی به مجموعه واکسیناسیون وارد شوند و واکسیناسیون عمومی در روزهای تابستان پیش‌رو شروع شود. خبر تولید واکسن، خبر خوبی است که نویدبخش روزهایی بدون آمار مرگ بر اثر کرونا‌ است؛ روزهایی که زندگی به روال عادی برگردد؛ کار و کاسبی‌ها دیگر تعطیل نشوند، با افزایش رفت‌وآمدها، اقتصاد کشور جان بگیرد و مراکز آموزشی بازشوند. اما کارشناسان تأکید می‌کنند که آغاز واکسیناسیون به‌هیچ‌وجه به‌معنای پایان کرونا نیست و تا برگشت شرایط عادی، راه زیادی در پیش است.


فرد واکسن‌زده هم با احتمال خیلی کم، کرونا می‌گیرد
استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران در‌باره وقوع ایمنی جمعی می‌گوید: برای ایجاد ایمنی جمعی باید نسبت مشخصی از افراد جامعه، با استفاده از واکسیناسیون یا ابتلای طبیعی به کرونا مصون شده باشند. برای ویروس نوع چینی این نسبت حدود 70درصد بوده ولی با تغییراتی که درنتیجه جهش در ویروس رخ می‌دهد، این نسبت هم ممکن است تغییر کند. برای‌مثال درخصوص ویروسی که در هند جهش یافته (دلتا)، این نسبت حدود 85درصد خواهد بود. همچنین باید توجه داشت از آنجا که ایمنی‌زایی هیچ واکسنی 100درصد نیست، لذا در غیاب ایمنی طبیعی ناشی از ابتلا، نسبت واکسن‌زنندگان باید بیش از عدد فوق باشد. دکتر مسعود یونسیان نسبت به احساس اطمینان کاذب زودهنگام فردی که واکسن کرونا زده است، هشدار می‌دهد و می‌افزاید: بعد از تزریق دوز اول واکسن حدود 3هفته زمان لازم است تا ایمنی نسبی ایجاد شود. همچنین درمورد اغلب واکسن‌ها حتماً باید دو دوز تزریق شود تا اثربخشی کامل موردانتظار ایجاد شود. این زمان در مورد واکسن‌های بر پایه پلتفرم ویروس کشته‌شده است و اثربخشی واکسن‌هایی با پلتفرم RNA کوتاه‌تر و سریع‌تر است. دکتر یونسیان ادامه می‌دهد: در ابتدای کشف واکسن کرونا، کارایی واکسن پایین‌تر از آن‌چیزی که ما امروز به آن رسیده‌ایم، تصور می‌شد. دلیلش این بود که میزان اثربخشی را از فردای روز تزریق محاسبه می‌کردند و با کاهش رفتارهای محافظت‌جویانه از سوی افراد واکسن‌زده، موارد ابتلا و حتی بروز عفونت‌ شدید بالا می‌رفت! درحالی‌که اگر فاصله لازم لحاظ شود و فرد واکسن‌زده تا 3هفته تصور کند که انگار واکسن نزده است و مانند گذشته ملاحظات لازم را رعایت کند، تزریق واکسن (حتی یک دوز)، اگر جلوی ابتلای او به بیماری را هم نگیرد، با درصد بسیار بالا جلوی ابتلا به موارد شدید را خواهد گرفت.
اثربخشی واکسن با فاصله 5تا 6هفته‌ای بین دوز اول و دوم کم نمی‌شود
توقف و کندشدن روند واکسیناسیون در‌ماه خرداد، این استرس را به جان بسیاری از واکسن‌زده‌ها انداخت که با ایجاد فاصله بین تزریق دوز اول و دوم، اثربخشی دوز اول از بین‌ می‌رود و دوز دوم شروع‌کننده خواهد بود نه یادآور! استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این‌باره می‌گوید: درخصوص اینکه اگر فاصله دو دوز به چند‌ماه یا یک سال برسد، هنوز نمی‌توان در مورد ازبین‌رفتن خاصیت ویروس اظهارنظر کرد، چون دانش ما در این مورد کافی نیست. اما اگر 3هفته فاصله به 5یا 6هفته یا حتی قدری بیشتر افزایش یابد، جای نگرانی نیست و براساس یافته‌های فعلی مشکلی در ایمنی‌زایی واکسن رخ نمی‌دهد. دکتر یونسیان می‌افزاید: اتفاقاً مطالعات نشان داده‌اند که درمورد خیلی از واکسن‌ها، افزایش فاصله از حد توصیه‌شده بین دو دوز، می‌تواند حتی به اثربخشی نهایی واکسن کمک کند. وی به شرایط کمبود واکسن اشاره می‌کند و می‌گوید: در شرایط اپیدمی خطرناک کرونا، استراتژی برخی کشورها این بوده که با تزریق یک دوز، تعداد افراد بیشتری را واکسینه کنند و بعد که به منابع واکسن دسترسی پیدا کردند، به سمت واکسیناسیون کامل بروند؛ چرا که تزریق یک دوز واکسن به جمعیت بیشتر را بهتر از دو دوز واکسن‌‌زدن به تعداد کمتری می‌دانند و همانگونه که می‌دانیم حتی تزریق یک دوز واکسن درصد قابل ملاحظه‌ای ایمنی ایجاد می‌کند.

حساب مرگ‌های موردانتظار را از واکسن جدا کنیم 
از دیگر نگرانی‌هایی که در زمینه تزریق واکسن بین گروه واکسن‌زده‌ها مطرح می‌شود، بروز عوارض و مرگ متعاقب تزریق واکسن است. استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره مرگ‌ومیر در دوران کرونا می‎گوید: در ایران، میزان مرگ به علل مختلف، سالانه 5 در 1000است. درواقع، از هر یک میلیون نفر، در هر‌ماه حدود 400نفر و در سال 5هزار نفر به علل مختلف فوت می‌کنند. معنای این حرف این است که چه این یک میلیون نفر از افراد جامعه واکسن کرونا بزنند چه نزنند، در عرض یک سال بیش از 5هزار نفرشان فوت می‌کنند. البته این نسبت در افراد سالمند بیشتر هم است. دکتر یونسیان می‌افزاید: همین وضعیت در مورد بیماری‌هایی نظیر سکته، بروز لخته‌های خونی و... هم صدق می‌کند. در طول سال، موارد بسیاری از سکته، لخته و بستری به علل مختلف در بیمارستان و مواردی از این قبیل رخ می‌دهد و یک میزان بروز از این حوادث انتظار می‌رود و اصطلاحاً امری عادی است، بنابراین نسبت‌دادن همه این موارد به تزریق واکسن خطاست.
استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تأکید بر اینکه عوارض و میزان مرگ‌ومیر بر اثر واکسن کرونا از سوی کمیته‌های مستقل علمی و متخصص که ربطی به تولیدکنندگان و مجریان پروژه‌های واکسن ندارند، با دقت بسیار بررسی و سپس براساس آن درمورد ایمنی و کارایی واکسن نظر داده می‌شود، می‌گوید: وقتی گفته می‌شود واکسن ایمن است، به این معنا نیست کسانی که واکسن زده‌اند، هیچ‌کدامشان نمی‌میرند یا دچار هیچ عارضه‌ای نمی‌شوند، بلکه میان این افراد هم انتظار بروز عوارض و مرگ وجود دارد، ولی این احتمال بیشتر از افراد گروه کنترل (که واکسن نزده‌اند) نیست. زمانی‌که در هر دو گروه (کسانی که واکسن زده‌اند و کسانی که واکسن‌نما زده‌اند)، میزان مرگ یا سایر عوارض برابر باشد، می‌گوییم تزریق واکسن احتمال مرگ یا عوارض را افزایش نمی‌دهد. با استدلالی مشابه، افراد واکسن‌زده نیز می‌توانند به کرونا مبتلا شوند ولی در این مورد، احتمال آلودگی این افراد به‌مراتب کمتر از افرادی است که واکسن نزده‌اند و احتمال ابتلا به فرم شدید بیماری کرونا باز از این هم خیلی کمتر است. استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران اینگونه جمع‌بندی می‌کند که گرچه کسانی که واکسن کرونا زده‌اند هم ممکن است آلوده شوند و لازم است اقدامات احتیاطی را رعایت کنند، ولی اولاً این احتمال به‌مراتب کمتر از گروهی است که واکسن نزده‌اند و ثانیاً چنانچه نسبت بالایی از افراد جامعه واکسن بزنند، دیگر نیازی به رعایت محدودیت‌ها نیز نخواهد بود.