اتحاد فضایی روسیه و چین

سمانه معظمی ـ روزنامه‌نگار

  روسیه و چین قصد دارند با توسعه همکاری‌های خود در حوزه فضایی، رقابت تازه‌ای را با آمریکا و متحدانش آغاز کنند. این همکاری، نشانه آغاز عصر جدیدی از رویارویی ژئوپلیتیک بین 2غول فضایی جهان یعنی مسکو و واشنگتن است. 36سال پیش اتحاد جماهیر شوروی نخستین ماهواره و 4سال بعد نخستین انسان را به فضا فرستاد. با اینکه بعد از فروپاشی شوروی، روسیه از رقابت فضایی با آمریکا جا ماند، اما همچنان جایگاه برجسته خود را در این حوزه حفظ کرده. مسکو و واشنگتن 23سال پیش ایستگاه فضایی بین‌المللی را راه‌اندازی کردند و در این مدت پروژه‌های مختلفی را در آن پیش بردند. اما حالا روسیه قصد دارد برنامه‌های بلندپروازانه‌ای را با اتکا به کمک چین آغاز کند. 2کشور مدتی است که برای انجام مأموریت رباتیک در فضا در سال2024 آماده می‌شوند. آنها همچنین در برنامه‌ای مشترک قصد دارند تا سال2030 یک پایگاه فضایی تحقیقاتی دائمی روی ‌ماه راه‌اندازی کنند. در نخستین مأموریت، یک سفینه روسی به نام «لونا» قرار است پاییز امسال با هدف تأمین آب برای فضانوردان به فضا پرتاب شود.

مقابله با آمریکا
چین و روسیه تحت رهبری شی جین پینگ و ولادیمیر پوتین، به سرعت در حال توسعه روابط خود هستند. به گزارش نیویورک تایمز، دهه‌ها بی‌اعتمادی بین 2کشور کمرنگ شده و اتحادی قدرتمند، هرچند غیررسمی، در مقابل نفوذ آمریکا در حال شکل‌گیری است. روسیه برای همکاری با چین دلایل مختلفی دارد، اما به‌نظرمی‌رسد مسائل سیاسی مهم‌ترین عامل باشد. سال گذشته آمریکا با پرتاب فضاپیمای «اسپیس ایکس»، قدرت روسیه را به چالش کشید و به انحصار طولانی مدت این کشور در انتقال فضانوردان به ایستگاه فضایی خاتمه داد.
از سوی دیگر، تحریم واردات میکروچیپ‌های مورد نیاز ماهواره‌های روسیه، صنعت فضانوردی این کشور را زمینگیر کرده است. هفته گذشته دیمیتری روگوزین، رئیس سازمان فضایی روسیه اعلام کرد که اگر آمریکا تحریم‌های اعمال شده علیه برنامه فضایی کشورش را لغو نکند، مسکو سال 2025 از ایستگاه فضایی بین‌المللی خارج خواهد شد. ایستگاه فضایی بین‌المللی یک پروژه چندملیتی است که طرح‌های مختلفی در آن اجرا می‌شود. کارشناسان معتقدند که همکاری مسکو و واشنگتن در ایستگاه فضایی همواره نمادی از قابلیت همکاری 2کشور حتی در زمانی که روابط پرتنشی را تجربه می‌کردند، بوده، اما این تنش حالا به نقطه اوج خود رسیده است.

پیشرفت‌های چین
چین که تقریبا یک تازه وارد در عرصه هوافضاست، به سرعت پله‌های ترقی را طی کرده و طرح‌هایی که روسیه و قبل از آن شوروی نتوانستند آن را پیش ببرند به سرانجام رسانده است. برای مثال، نخستین کاوشگر رباتیک این کشور‌ ماه گذشته در مریخ فرود آمد. چین چند هفته پیش نیز ماژول اصلی ایستگاه فضایی جدید خود را به مدار زمین پرتاب کرد. از سوی دیگر، احتمال پایان فعالیت ایستگاه فضایی بین‌المللی طی سال‌های آینده، می‌تواند ایستگاه پکن را به تنها پایگاه ساکن در مدار زمین تبدیل کند.
چین نخستین فضانوردانش را در سال2003 به فضا فرستاد، اما هیچ وقت از این کشور دعوت نشد که به ایستگاه فضایی بین‌المللی بپیوندد. قانون سال2011 کنگره آمریکا، سازمان ملی فضانوردی این کشور(ناسا) را به‌دلیل بیم جاسوسی از هرگونه همکاری با سازمان فضایی چین یا سازمان‌های وابسته به آن منع کرده است. این موضوع به دومین اقتصاد بزرگ جهان فرصت داد تا توانایی‌های خود را در این عرصه گسترش بدهد. چین با خرید تجهیزات از روسیه 2ایستگاه فضایی موقت در سال‌های2011و2016 راه‌اندازی کرد. 
کار ساخت سومین ایستگاه فضایی چین به نام «تیان‌گونگ» نیز قرار است سال آینده به پایان برسد. پیش‌بینی می‌شود این ایستگاه دست‌کم برای یک دهه در مدار زمین قرار بگیرد.
یکی از طراحان تیان گونگ‌ ماه گذشته به تلویزیون دولتی چین گفت: «تحریم طولانی مدت کشورهای خارجی موجب استقلال و ابتکار عمل ما شد. چین باید ایستگاه فضایی خود را داشته باشد و نمی‌تواند همیشه دنباله‌روی بقیه باشد». پکن وعده داده که به همه فضانوردان و محققان از کشورهای مختلف جهان اجازه حضور در ایستگاه فضایی خود را می‌دهد تا همه از آن بهره‌مند شوند.

همکاری مسکو و پکن
به‌نظرمی ‌رسد نیاز متقابل روسیه و چین، آنها را به همکاری با یکدیگر سوق داده است. در یک سو، پکن طرح و منابع مالی دارد، در سوی دیگر، مسکو سابقه چند دهه فعالیت فضایی را در کارنامه خود ثبت کرده است. روسیه با وجود تجربه زیاد، به‌دلیل محدودیت‌های مالی همواره به زحمت توانسته طرح‌های فضایی خود را پیش ببرد. همکاری با پکن حالا به مسکو این امکان را می‌دهد تا برنامه‌های علمی بلندپروازانه خود را که نتوانسته بود به تنهایی در دوره بعد از فروپاشی شوروی پیش ببرد، دنبال کند. 2کشور قبلا هم در زمینه فضایی همکاری داشته‌اند؛ نخستین فضانوردان چین با لباس فضانوردی روسیه به مأموریت رفتند.
2‌ماه پیش یعنی یک‌ماه بعد از اعلام همکاری برای ساخت ایستگاه فضایی در کره ماه، روسیه و چین اعلام کردند که برای انجام یک ماموریت رباتیک در سال2024 با یکدیگر همکاری می‌کنند. توافق جدید 2کشور برای ایجاد ایستگاه فضایی در‌ماه نشانه یک مشارکت عمیق برای اکتشافات فضایی آینده است. برای روسیه، این همکاری امکان ازسرگیری طرح‌های اکتشافی شوروی در‌ماه ازجمله برنامه رباتیک معروف به لونا که در دهه 1950آغاز شد را فراهم می‌کند.
مقامات 2کشور اعلام کرده‌اند که 3ماموریت بعدی لونا با مشارکت فضاپیماهای «چانگ» چین انجام می‌شود. قرار است به‌زودی لونا27و چانگ-6به مدار زمین فرستاده شوند. پکن چند‌ماه پیش مأموریت مشابهی را با فضانورد چانگ-5انجام داده بود. لونای روسیه نیز همین تجربه را 3بار در دهه1970 داشت. در مرحله بعدی، لونا28و چانگ-8 بین سال‌های2026تا2030،  به‌صورت جداگانه در ایستگاه فضایی جدید فرود خواهند آمد. چین امیدوار است با امکان تولید آب و انرژی در این ایستگاه، هم نیازهای کوتاه‌مدت فضانوردان تأمین شود و هم فرصتی برای تحقیقات بیشتر فراهم شود.
در آن سو، ناسا هم برنامه‌های خود را برای فرستادن فضانوردان به‌ماه و مریخ دارد. این سازمان با امضای توافقنامه‌ای به نام «پیمان آرتمیس» با 7کشور استرالیا، کانادا، ژاپن، لوکزامبورگ، ایتالیا، انگلیس و امارات، قرار است طرح‌های مختلفی شامل استخراج ذخایر طبیعی را در فضا به اجرا درآورند. به‌نظر می‌رسد چین و روسیه تمایلی ندارند تا به این پیمان بپیوندند و ترجیح می‌دهند برنامه‌های مشترک خود را دنبال کنند.