ترکیه وآمریکا، مصالحه سیاسی برای منافع اقتصادی

روز گذشته روسای جمهور آمریکا و ترکیه در حاشیه آخرین نشست سران پیمان ناتو در بروکسل ملاقات کردند. این نخستین دیدار جو بایدن و رجب طیب اردوغان، پس از روی کار آمدن دولت جدید آمریکاست. پیش از این انتشار یک فایل صوتی از بایدن در جریان رقابت‌های انتخاباتی آمریکا حواشی گسترده‌ای را درباره رابطه او با رئیس‌جمهور ترکیه به پا کرده بود. بایدن در این فایل صوتی ضمن انتقاد از سیاست‌های اردوغان به صراحت می‌گوید: باید از طریق همکاری با مخالفان ترکیه، دولت او را ساقط کنیم! اما ملاقات روز گذشته رهبران آمریکا و ترکیه در فضایی به کلی متفاوت از محتوای این فایل صوتی و گمانه‌زنی‌های بعد از آن برگزار شد. بایدن در کنفرانس خبری مشترک پس از این ملاقات گفت: دیدار من با آقای اردوغان نتایج بسیار مثبت و کارآمدی به‌دنبال داشت. باور دارم که گفت‌وگوهای مشترک میان دو کشور متحد و هم‌پیمان، به سود امنیت، ثبات و اقتصاد جهانی خواهد بود. در مقابل اردوغان نیز ضمن تشکر از رویکرد صادقانه رئیس‌جمهور آمریکا گفت: هیچ مشکل اساسی پیش روی روابط برادرانه دو کشور وجود ندارد.
تمام اینها در حالی است که دولت جدید آمریکا تا‌کنون مواضع منفی نسبت به ترکیه داشته است. برای مثال جو بایدن در پیامی برای نخستین بار، کشتار ارامنه توسط دولت عثمانی در سال1915 را به رسمیت شناخت، امری که با واکنش بسیار تند آنکارا روبه‌رو شد. از سوی دیگر پنتاگون نیز رسما ترکیه را از برنامه ساخت و توسعه جنگنده اف-35حذف کرد. البته این تصمیم‌ها برای رسانه‌ها و تحلیل‌گران غافلگیرکننده نبود چرا که بایدن در جریان رقابت‌های انتخاباتی بارها از انفعال ترامپ نسبت به سیاست‌های نظامی و منطقه‌ای ترکیه انتقاد کرده و وعده داده بود رویکرد متفاوتی را در قبال این کشور پیش می‌گیرد. اما نکته قابل‌توجه این است که تنش‌های میان آمریکا و ترکیه در دوران بایدن، دست‌کم تا‌کنون کمتر از سطح پیش‌بینی‌ها بوده است؛ امری که ریشه در تلاش‌های پشت پرده دولت ترکیه برای مذاکره با بایدن دارد.

تلاش آنکارا برای جلوگیری از تحریم
شبکه الجزیره در گزارشی همزمان با ملاقات بایدن- اردوغان مدعی شده ترکیه سیاست تعامل و مصالحه با آمریکا را در دستور کار خود قرار داده است؛ سیاستی که هدف آن، جلوگیری از ایجاد بحران اقتصادی در اثر فشارهای خارجی است. اردوغان یک‌ماه قبل و درحالی‌که رسانه‌های این کشور همچنان مشغول بازتاب واکنش‌های منفی نسبت به تصمیم بایدن درباره کشتار ارامنه بودند اعلام کرد: حفظ و توسعه روابط همه‌جانبه با آمریکا، یکی از اولویت‌های اصلی در سیاست خارجی ترکیه است. ما به‌دنبال افزایش سقف مبادلات تجاری دوجانبه با آمریکا تا بیش از 100میلیارد دلار در سال هستیم. شبکه الجزیره در این‌باره گزارش می‌دهد: مجموعه رهبران ترکیه، خطر تحریم‌های اقتصادی از سوی آمریکا را تهدیدی جدی برای منافع این کشور ارزیابی کرده‌اند و بر این اساس، کاهش تنش و مصالحه با واشنگتن را در دستور کار خود قرار داده‌اند. یکی از نشانه‌های این رویکرد، نشست اخیر رئیس‌جمهور ترکیه با مجموعه‌ای از سرمایه‌گذاران و صاحبان شرکت‌های بزرگ آمریکایی است؛ نشستی که تنها یک هفته پیش از ملاقات بایدن-اردوغان در بروکسل برگزار شد. اردوغان در این نشست ضمن دعوت از تمام سرمایه‌گذاران آمریکایی برای مشارکت در اقتصاد ترکیه گفت: آمریکا شریک تاریخی و استراتژیک ماست و می‌توانیم همکاری‌های گسترده‌ای با این کشور در حوزه‌هایی نظیر انرژی، بازرگانی و همکاری‌های امنیتی داشته باشیم.
براساس اعلام وزارت بازرگانی ترکیه، صادرات این کشور به آمریکا در 3‌ماه اول سال میلادی جاری نسبت به سال گذشته رشد 36درصدی داشته و به بیش از 2میلیارد و 700میلیون دلار رسیده است. هم‌اکنون حجم مبادلات تجاری دو کشور سالانه 20میلیارد دلار ارزیابی می‌شود. اما این رقم در سال2018 بیش از 25میلیارد دلار بوده است. به‌نظر می‌رسد رکود ناشی از بحران کرونا و همچنین افزایش سطح تنش‌های سیاسی میان آنکارا و واشنگتن طی 2سال اخیر، مهم‌ترین دلایل کاهش تراز تجاری این دو متحد استراتژیک بوده است. روزنامه العربی الجدید در این‌باره می‌نویسد: دولت ترکیه با اعلام هدف 100میلیارد دلاری برای رشد مبادلات دو کشور اصرار دارد تنش‌های سیاسی را از طریق منافع اقتصادی مهار کند. اما در مقابل روشن نیست که آیا واشنگتن به سادگی دست از سلاح کارآمد تحریم‌های اقتصادی خواهد کشید یا خیر؟
تمام اینها در حالی است که روابط ترکیه با متحدان اروپایی این کشور نیز طی سال‌های اخیر شاهد تنش‌های بی‌سابقه‌ای از دوران جنگ جهانی تا‌کنون بوده است. محور عمده این تنش‌ها، اصرار ترکیه بر کشف و مالکیت منابع انرژی در دریای مدیترانه و همچنین توسعه نفوذ نظامی-منطقه‌ای این کشور در سطح منطقه خاورمیانه است. سطح این تنش‌ها تا اندازه‌ای پیشروی کرده که اتحادیه اروپا تا‌کنون چندین بار اقتصاد ترکیه را تحریم کرده است. اما برخلاف پرونده آمریکا، به‌نظر نمی‌رسد دولت ترکیه تمایل جدی برای کاهش تنش نسبت به اروپایی‌ها داشته باشد. شبکه الجزیره در این‌باره گزارش می‌دهد: از دید ترکیه، اتحادیه اروپا در ابعاد نظامی و اقتصادی نسبت به سال‌های گذشته ضعیف شده و تهدید جدی برای امنیت این کشور به‌حساب نمی‌آید. از سوی دیگر توافق‌های اقتصادی جداگانه نظیر پیمان تبادل تجاری با انگلیس، موضع آنکارا مقابل اروپا را بیش از گذشته تقویت کرده است.

نرمش در پرونده اس-400
همزمان با تلاش‌های دولت ترکیه برای افزایش تعامل با آمریکا در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی خلوصی آکار، وزیر دفاع این کشور نیز اعلام کرد امکان رایزنی و تعامل بر سر پرونده اس-400 وجود دارد. او در نشستی خبری با حضور نمایندگان رسانه‌های داخلی و خارجی تأکید کرد: دغدغه‌های متحدان در پیمان ناتو از اهمیت بالایی برای ما برخوردار است و به‌منظور تعامل و رفع دغدغه‌های مشترک در این زمینه آمادگی کامل داریم. ترکیه طی سال‌های گذشته مذاکرات متعددی را برای خرید سامانه‌های دفاع هوایی از آمریکا، فرانسه و انگلیس انجام داد؛ مذاکراتی که هیچ‌یک نتیجه روشنی به‌دنبال نداشت. بر این اساس، دولت ترکیه سرانجام در سال2018 تصمیم گرفت سامانه دفاعی اس-400 روسی را خریداری کند. آمریکا و سایر اعضای ناتو، ورود این سلاح پیشرفته روسی به ارتش ترکیه را تهدیدی در زمینه افشای اطلاعات نظامی محرمانه برای تسلیحات غربی به شمار می‌آورند.

تحقق رؤیای صادراتی ترکیه
وزارت بازرگانی ترکیه اعلام کرده صادرات این کشور در سال جاری میلادی از مرز 200میلیارد دلار عبور خواهد کرد. اگرچه این رقم در سال2019 به 185میلیارد دلار رسیده بود اما سال گذشته در سایه بحران کرونا تا 169میلیارد دلار کاهش یافت. سهم آمریکا از صاردات خارجی ترکیه بیش از 5درصد ارزیابی می‌شود. صنایع خودرو، پوشاک و محصولات کشاورزی مهم‌ترین صادرات ترکیه را تشکیل می‌دهند.
از سوی دیگر توسعه منطقه‌ای ترکیه نیز منافع عمده‌ای برای افزایش صادرات این کشور به دنبال داشته است. برای مثال دولت جدید لیبی در جریان اولین سفر خارجی خود به ترکیه، چندین قرارداد اقتصادی، از جمله تاسیس نیروگاه برق، توسعه فرودگاه طرابلس و... را به امضا رساند. عراق، سوریه و اردن از دیگر مقاصد اصلی صادرات منطقه‌ای ترکیه به حساب می‌آیند. تمام اینها در حالی است که کاهش ارزش لیر مقابل دلار نیز به رقابت کالاهای ترکیه با سایر محصولات موجود در بازارهای منطقه‌ای کمک کرده است.