زنگ خطر پیشروی فرونشست در اصفهان

حمیده پازوکی- خبرنگار

براساس آمار و اطلاعات سازمان زمین‌شناسی اصفهان، 10درصد مساحت این استان درگیر فرونشست زمین است. اکنون نه‌تنها دشت‌های بسیاری ازجمله گلپایگان، نجف‌آباد، مهیار شمالی، مهیار جنوبی - دشت آسمان، اردستان، اصفهان- برخوار، بادرود - خالدآباد، مورچه‌خورت و دامنه – داران با مشکل جدی فرونشست مواجهند بلکه مناطق شهری مانند اصفهان، فریدن، شهرضا، برخوار، کاشان و چند شهر دیگر این استان هم در خطر فرونشست، تخریب خانه‌ها و زیرساخت‌ها قرار گرفته‌اند.
آسیب فرونشست به مناطق شهری در اصفهان چیز غریبی نیست. یکی‌دوسال قبل خبر تخریب بناها در فریدن به گوش همگان رسید. گرچه پس از مدتی این خبر فراموش شد، اما صحبت با مردم مناطق مختلف استان ازجمله فریدن نشان می‎دهد آسیب‎ها هر روز ادامه دارد و مردم با آن دست‌به‌گریبانند. در این میان نقش نهادهای مسئول هم مبهم است زیرا برنامه‌های کلان برای نجات استانی با 5میلیون ‌و 120هزارو850نفر جمعیت به کندی پیش می‌رود و به آسیبی که‎ این پدیده به خانه و زندگی مردم وارد می‌کند هم توجهی نمی‌شود. فرونشست به یک مسئله خطرآفرین برای جان مردم تبدیل شده است. در گذشته ممکن است خبرهایی از حفره بزرگ خیابان مولوی و فرونشست خیابان ولی‌عصر (عج) تهران، از ریزش خیابان شریعتی تبریز و از خطر افتادن دکل‌های برق در ورامین و اشتهارد شنیده باشیم، اما نباید از یاد ببریم که اصفهان 30شهر دارد که هر یک کم یا زیاد از فرونشست زخم دیده‌اند و در معرض چنین خطرهایی قرار دارند.

خانه‌های ترک‌خورده دامنه
شهر دامنه با بیش از 7هزار نفر جمعیت از توابع شهرستان فریدن است که به‌دلیل فرونشست زمین آسیب دیده. مرتضی باقری شهروند دامنه‌ای درباره وسعت مشکلات مردم این شهر به همشهری می‎گوید: در شرق و شمال شرق دامنه همه خانه‌ها ترک خورده‌اند. وضعیت بعضی از خانه‌ها به حدی خطرناک است که مردم آنها را تخلیه کرده‌اند. وی با بیان اینکه خانه‌های صدمه‌دیده در فرونشست قابل‌بازسازی نیستند، ادامه می‎دهد: زمین منطقه به‌خاطر فرونشست رانش دارد و این رانش‌ها هر سال بیشتر می‌شوند. ترک‌ها مدام بزرگ‌تر می‌شوند تا اینکه خانه قابلیت سکونتش را از دست می‎دهد. خانه مادرم الان همین وضعیت را دارد، اما کاری نمی‌توانیم بکنیم.
باقری درباره اینکه نهادهای مسئول چه کاری برای حل این مشکل انجام داده‌اند، اظهار می‌کند: بنیاد مسکن اعلام کرده است 20میلیون تومان وام بلاعوض و 50میلیون تومان وام با 4درصد سود به کسانی که خانه‌هایشان آسیب دیده پرداخت می‌کند. مسئله این است که با 70میلیون نه می‌شود خانه خرید نه می‌توان خانه جدید ساخت. مردم خودشان پولی ندارند و ناچارند همانطور زندگی کنند یا مستأجر شوند. شکرالله کیانی، مهندس نقشه‌برداری ماهواره‌ای برای پایان‌نامه‌اش درباره فرونشست دامنه کار کرده است. او درباره وخامت وضعیت در این شهر به همشهری می‌گوید: اگر شرایط تغییر نکند و تعادل‌سازی دشت انجام نشود تا 5سال آینده بخش جنوب غرب دامنه آسیب جدی خواهد دید و تاسیسات زیربنایی شهر از بین خواهد رفت.

ساخت‌وساز روی قنات‌های خشک
محمد صادقی یکی از اهالی قدیمی گز برخوار است که می‎گوید مشکل فرونشست در این منطقه بیش از 20سال سابقه دارد. او با بیان اینکه در بیابان‌های اطراف زمین‌های بسیاری ترک خورده است به همشهری می‌گوید: این منطقه در قدیم قنات زیاد داشت. قنات‌ها خشک شده‌اند و به همین دلیل زمین نشست می‌کند. وی با بیان اینکه ساخت‌وساز در این زمین‌ها برای مردم بسیار خطرناک است، می‌افزاید: یکی از مشکلات در شهر گز این است که خود دولت اجازه می‎دهد مردم در این زمین‌ها خانه بسازند. حتی بنیاد مسکن 150قطعه زمین را که روی قنات‌های خالی قرار دارند برای ساخت‌وساز فروخته است. مردم از سابقه منطقه خبر ندارند و ساختن خانه در این زمین‌ها می‌تواند برایشان مشکلات بسیاری ایجاد کند.

حرکت شکاف‌ها از بیابان به شهر
شهرستان کاشان از دیگر بخش‌های اصفهان است که خطر فرونشست در آن بسیار جدی است. به‌گفته شهروندان بین طاهرآباد و یزدل زمین ترک‌های شدیدی خورده است که هر سال بیشتر به مناطق مسکونی نزدیک می‌شود. یکی از اهالی طاهرآباد درباره این وضعیت می‌گوید: از بیمارستان بهشتی تا زیارت بی‌بی زینب یزدل زمین ترک خورده است. ترک‌ها یکی از پل‌های اتوبان سردار شهید کریمی کاشان را تخریب کرده‌ که بسیار خطرناک است.محمدحسن اسماعیلی ادامه می‌دهد: در 5سال گذشته این ترک‌ها بیشتر شده‌اند. تصور کنید اگر این ترک‌ها به بیمارستان بهشتی برسند، چه فاجعه‎ای ممکن است رخ دهد. از طرفی این گودال‌های بزرگ با دکل‌های برق فشار قوی منطقه حدود 50متر فاصله دارند و اگر بیشتر شوند، دکل‌ها را سرنگون ‌می‌کنند.

معضل ساخت‌وساز در مناطق بحرانی
خطر اما فقط شهروندان را نگران نکرده است. به‌گفته مدیرکل زمین‌شناسی مرکز اصفهان، گسترش شهرنشینی و مهاجرت و افزایش قیمت مسکن در اصفهان باعث شده جمعیت زیادی در شمال این شهر مانند شهرستان برخوار ساکن شوند و خانه‌سازی در آنجا رشد پیدا کند درحالی‌که فرونشست در این مناطق بیداد می‌کند. رضا اسلامی به ساخت‌وساز بی‌رویه در برخی از محله‌های اصفهان اشاره می‌کند و می‌گوید: فرونشست زمین در برخی از خیابان‌های «خانه اصفهان» در شمال اصفهان تهدیدی جدی است که باید مورد‌توجه مسئولان شهری قرار گیرد. مدیرکل زمین‌شناسی اصفهان با بیان اینکه پایش دقیق فرونشست زمین در مناطق با رشد ساخت‌وساز ضروری است، خاطرنشان می‌کند: مثلا شاهین‌شهر روی رشته‌های قنات ساخته شده است. اکنون مجراهای عمودی قنات‌ها پر شده‌اند اما مجراهای افقی، خالی هستند و احتمال فرونشست زمین در این منطقه زیاد است.

ترک‌خوردگی بیشتر ساختمان‎ها در برخوار
برخوار به‌عنوان نزدیک‌ترین شهر به اصفهان یکی از نمونه‌های بروز فرونشست در مناطق شهری است و همه مردم با آن مواجهه اند. فرماندار این شهر درباره شدت آسیب فرونشست به همشهری می‌گوید: برخوار 50سال است که با خشکسالی دست‎وپنجه نرم می‌کند. فرونشست به‌عنوان نتیجه این خشکسالی طولانی اکنون به بیشتر خانه‌ها و ساختمان‎ها آسیب زده است. ترک‌ دیوارها با چشم غیرمسلح دیده می‌شود و بعضی آن‌قدر بزرگ هستند که بین‌شان فاصله چندسانتی‌متری ایجاد شده است. عبدالله بنهری با اشاره به اینکه برخوار سالانه 14سانتی‌متر فرونشست دارد، می‎افزاید: گاه نشانه‌های فرونشست در ساختمان‎های اداری هم دیده می‌شود. به‌عنوان مثال ساختمان اداره فنی ثبت احوال شهرستان چند سال قبل به حدی آسیب دید که مجبور به تخلیه آن شدیم. وی ادامه می‌دهد:‌ ما در برخوار با جلوگیری از حفر چاه‌های عمیق، پلمب چاه‌های غیرمجاز و استفاده از پساب با تصفیه ثانویه تلاش می‌کنیم کمتر از آب‌های زیرزمینی استفاده کنیم اما همچنان راه‌حل این مشکل در اصفهان احیای زاینده‌رود است.

ناایمنی اصفهان در برابر زلزله
اصفهان چنان از فرونشست آسیب دیده است که باید برایش آژیر خطر کشید، شهر از درون تهی شده و هر مشکلی می‌تواند آن را دچار صدمات جدی کند. معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان درباره جدی‌ترین مشکلات شهر اصفهان با پدیده فرونشست به همشهری می‌گوید: بررسی وضعیت فرونشست زمین در شهر نشان می‌دهد که در برخی مناطق اصفهان ازجمله منطقه‌های 7، 12، 11 و اخیرا در منطقه9 دارای فرونشست هستند.
در برخی از این مناطق تا 19سانتی‌متر نیز فرونشست مشاهده شده است و البته در مناطق 12 و 11نسبت به سایر مناطق شهر بیشتر هم هست. سیداحمد حسینی‌نیا با بیان اینکه طرح جامع ریزپهنه‌بندی و مدیریت ریسک لرزه‌ای شهر اصفهان در سال1391 منعقد شده است، می‌افزاید: بخش اول مطالعات تحلیل خطر و ریزپهنه‌بندی و مدیریت ریسک لرزه‌ای شهر اصفهان به موضوع فرونشست زمین اختصاص دارد که توسط دانشگاه اصفهان در حال تکمیل‌شدن است و یکی از نتیجه‌های آن تهیه نقشه پهنه‌بندی فرونشست شهر اصفهان خواهد بود.

توجه به ایمنی ساخت‌وساز
مدیرکل مدیریت بحران استان هم با بیان اینکه احیای زاینده‌رود به‌عنوان‌ یکی از برنامه‌های بلندمدت استان باید مورد‌توجه قرار گیرد، می‌گوید: وزارت نیرو باید طرحی برای احیای رودخانه و تامین حقابه زیست‌محیطی و کشاورزی داشته باشد و بودجه‌ای اختصاص دهد تا بتوانیم کاری برای برون‎رفت از بحران پیدا کنیم. منصور شیشه‌فروش با بیان اینکه مطالعاتی درباره استاندارد ساخت‌وساز در سکونتگاه‌های استان انجام شده‌است، ادامه می‌دهد: سازه‎ سکونتگاه‌هایی که در مناطق حساس به فرونشست قرار دارد باید به این پدیده مقاوم باشد و شبکه‌های آب و برق تاب‎آوری هم برای آن ساخته شود.