گذران اوقات فراغت همسایه‌ها در فضاهای اشتراکی خانه

مهرنوش میرزایی‌مهر- خبرنگار

ساختمان‌ها روزبه‌روز بلندتر می‌شوند و خانه‌ها کوچک‌تر. در میانه این ساختمان‌های سربه فلک کشیده، افراد محصور شده‌اند و نزدیک‌ترین راه برای تنفسی کوتاه، حیاط و فضاهای اشتراکی در محیط‌های مسکونی است. بالکن، راهرو، بام سبز، لابی و حیاط بهترین مکان برای معاشرت همسایگان و ساعتی آسایش یافتن است، اما بسیاری از ساختمان‌ها از این فضا بهره‌مند نیستند و هم‌اکنون با شیوع کرونا نیاز به این مشاعات بیش از پیش احساس می‌شود. کارشناسان شهری نیز بر این باورند که برای افزایش کیفیت زندگی شهروندان این فضاهای اشتراکی و جمعی در هر ساختمان باید وجود داشته باشد.
حالا مدتی است که این قوانین تغییر کرده‌اند و تراس و بام‌های سبز در دستور کار ساخت‌وساز ساختمان‌های مسکونی تهران جاگرفته‌اند.

مهدی صالحی، مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و مـــــعماری شهرداری تهران با اشاره به اینکه پایتخت یکی از شهرهای عضو کنوانسیون «شهر دوستدار کودک» است، می‌گوید: «درخصوص عضویت تهران در کنوانسیون شهرهای دوستدار کودک، در کمیسیون ماده 5 مصوبه‌ای تصویب شد که الزاماتی برای تضمین مشاعات فضای بازی کودکان در ساختمان‌های مسکونی ازجمله آنهاست. برای این شهرها از سال‌های قبل و مشخصا از سال 88 تا 94شورای شهر یک‌سری الزامات گذاشته بود که یکی از آنها تضمین مشاعات و فضای بازی کودکان در مجتمع‌های مسکونی بود.اما این الزامات به طرح مشخصی نرسید تا اینکه این مسئله انجام و هفته گذشته در کمیسیون ماده 5 به تصویب رسید.»
در این مصوبه برای هرکدام از قسمت‌ها مانند بام سبز و فضای بازی کودکان (در مجتمع‌های مسکونی 10واحد به بالا تا چند صد واحد) دستورالعمل‌هایی به‌صورت مجزا متناسب با متراژ زمین و واحد نوشته و مشاعات آنها تعیین شده‌ است. صالحی با تأکید بر بام‌های سبز می‌گوید: «درواقع بام سبز به‌عنوان یکی از فضاهای مشاعی که می‌تواند در خدمت مجتمع مسکونی دوستدار کودک قرار بگیرد، مورد تأکید قرار گرفته است؛ بنابراین اقدامات اجرایی لازم شروع شده و با توجه به رویکردهای جدیدی که در عرصه شهرسازی مدرن در 2وجه بین‌المللی و داخلی اتفاق افتاده است، دستورالعمل‌های جدیدی را با توجه به نیازهای شهر تدوین خواهیم کرد.»

فضاهای سبز مشمول پرداخت تراکم نمی‌شوند
در سال‌های اخیر فضاهای اشتراکی در ساختمان‌ها مشمول تراکم شده و سازندگان بهای آنها را می‌پرداختند. مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در دستورالعمل‌های جدید این تراکم‌ها را منتفی دانسته و می‌گوید: «درباره این فضاهای اشتراکی به‌طور مشخص زمانی که از واژه مشاعات مجاز استفاده می‌شود یعنی شامل تراکم نشده و از پرداخت تراکم معاف می‌شوند.»
شیوع کرونا و به تبع آن قرنطینه‎های پی‌درپی شهری لزوم چنین فضاهایی برای آسایش شهروندان را پررنگ‌تر کرد. صالحی با اشاره به اینکه مصوبات با انجام اصلاحاتی به مرحله اجرا می‌رسند، می‌گوید: «بحث بیماری‌های پاندمیک، وجوه مختلف و کمبودهای محیط‌های مسکونی به جهت مشاعات را بیشتر نمایان کرد. نیاز شهر به فضای عمومی مسکونی به همه‌گیری کرونا بستگی ندارد و فارغ از این بیماری خانه‌های شهر به فضاهای اشتراکی احتیاج دارند، ولی شیوع کرونا این نیاز را تشدید کرده است. برای مثال کودکی که مدت زمان طولانی ممکن است از خانه خارج نشده باشد، با نبود چنین فضایی در محل سکونت قطعا با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد. از کرونای 6ماهه یا یک‌ساله عبور می‌کنیم، اما اطمینانی به تکرارناپذیر بودن این شرایط نیست و باید شهرها و محیط‌های مسکونی آن، آمادگی چنین شرایطی را مجددا داشته باشند. از این جهت یک‌سری دستورالعمل‌ها اجرایی شده و در تلاشیم درباره بحث بالکن‌ها نیز دستورالعمل‌های جدیدی ارائه دهیم.»
او ادامه می‌دهد: «بالکن عمدتا در واحدهای مسکونی طراحی می‌شود، اما متأسفانه با کمبود فضا و گرانی آپارتمان در شهر تهران، تعداد زیادی از آنها به واحد مسکونی ملحق شده و به جای انباری و مصارف اینچنینی استفاده می‌شوند. هم‌اکنون در تلاشیم که بالکن‌هایی با ارتفاع 2طبقه (double high) را از تراکم و سطح اشغال معاف کنیم. این بالکن‌ها چون ارتفاع زیادی داشته و سقف ندارند، صرفا با نصب یک دیواره به تصرف مالک درنمی‌آیند. با این اقدامات به نوعی مشوق ساکنان شده و زمینه تخلف را از ملک گرفته‌ایم.»
مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران هدف از بالکن‌های با ارتفاع بلند را چند نکته می‌داند: «یکی از این اهداف ایجاد مشاعات برای ساختمان و فضای باز / نیمه باز از جنس بهره‌برداری مالکان است. در وهله دوم خدمت این فضاها به تخلخلی است که در فضاهای شهری ایجاد می‌کند. هم‌اکنون با جداره‌های کاملا بسته‌ای مواجه هستیم که در حداکثر حالت خود طراحی شده‌اند و فضا را به تملک خود درآورده‌اند. هرچه جداره‌های شهری را باز کنیم، این نیاز شهر و ساکنان آن را پاسخ داده‌ایم.»

اجازه تخلف در بالکن‌ها از شهرداری گرفته می‌شود
صالحی عمده برنامه‌های معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در بحث مشاعات و مشترکات را بالکن‌ها و بام‌های سبز دانسته و ادامه می‌دهد: «در کنار اینها دستورالعمل‌ها و الزاماتی نیز برای مجتمع‌های مسکونی پرواحد درنظر گرفته شده است که سازندگان باید آن مشاعات را که شامل فضای بازی سرپوشیده و سرباز است به تفکیک برای سنین مختلف رعایت کنند.»
او جدیت در اجرایی‌شدن این سازوکارها را چنین توضیح می‌دهد: «دستورالعمل‌ها به این صورت طراحی شده‌‎اند که این فضاهای اشتراکی متناسب با پروانه ساخت، اگر اجرایی نشوند، شهرداری مناطق اجازه تصمیم‌گیری برای آن را نداشته و صرفا کمیسیون ماده 100می‌تواند اعاده‌ وضعیت موجود کند. با این تفاسیر شهرداری مناطق توان توافق و تصمیم‌گیری برای این مسئله را نداشته و سازندگان نمی‌توانند آن را پوشانده و وارد بخش داخلی ساختمان کنند.»

بالکن‌های متحرک
با حضور بیشتر افراد در خانه، نیاز به فضاهای متنوع برای استفاده‌های گوناگون بیش از پیش مطرح می‌شود. برخی از پ‍ژوهشگران فعال در حوزه شهرسازی راه‌حل آن را در ترکیب معماری، طراحی صنعتی و گردشگری در خانه می‌دانند. تبدیل پنجره‌های محدود به بالکن یکی از این راه‌حل‌هاست که افزایش متراژ در خانه، تعبیه باربیکیو و چوب‌رختی متحرک و تنوع در فضای منزل را به‌دنبال دارد. این پنجره‌ها به نوعی طراحی و ساخته می‌شوند که درصورت لزوم به وسیله ریل‌ها و ابزارهای متحرک باز شده و موجب ایجاد فضایی مشابه بالکن در حدود یک متر می‌شوند.