گرم‌ترین تابستان های تاریخ ایران

سمیرا رحیمی ـ روزنامه‌نگار

جهان، و نه فقط ایران، ‌سال به سال درحال گرم‌تر شدن است. براساس گزارش سال 2021سازمان برکلی‌ارت، سازمانی غیرانتفاعی که در حوزه پژوهش‌های علمی درباره آب و هوای جهانی فعالیت دارد و اطلاعات آب و هوایی خود را از پایگاه‌های جهانی مانند سازمان جهانی هواشناسی تامین می‌کند، از سال 1850تا سال 2020، سال 2016رتبه اول گر‌م‌ترین سال جهان و سال  2020رتبه دوم گرم‌ترین سال جهان را به‌دست آورده است. سال 2020 تنها 0.022درجه نسبت به سال 2016خنک‌تر اعلام شده است. این تحلیل از بررسی میانگین دمای جهانی از سال 1850تا 2020به‌دست آمده است. بر اساس این گزارش سال‌های 2019، 2017،2015،2018،2010، 2014،2013،2012و2011 به‌ترتیب رتبه‌های سوم تا یازدهم را در ثبت رکورد گرمای جهانی به‌دست آورده‌اند. نگاهی اجمالی به این آمار و ارقام نشان می‌دهد جهان در دهه اخیر به نسبت دهه‌های پیشین با گرمای بیشتری دست و پنجه نرم می‌کند و پیش‌بینی گزارش درباره وضعیت گرمای سال 2021 هم چندان امیدوارکننده نیست. اگرچه به‌دلیل وقوع پدیده لانینا احتمال کاهش میانگین دمای سال 2021نسبت به 2020وجود دارد، اما سال 2021 به پیش‌بینی این گزارش قطعا یکی از 10جایگاه گرم‌ترین سال‌های جهان را از آن خود خواهد ساخت؛ با احتمال 50درصدی که رتبه آن از پنجم بالاتر نخواهد رفت.
ایران به‌عنوان یکی از کشورهای درگیر خشکسالی و کم‌آّبی هم در دهه اخیر با افزایش میانگین دما مواجه شده است و قرار است تابستان 1400 داغ‌ترین تابستان این کشور طی نیم قرن گذشته باشد. به‌گفته مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور، قرار است در فاصله میان خرداد‌ماه تا شهریور‌ماه میانگین دمای بخش بزرگی از کشور به نسبت میانگین دمای 50سال گذشته یک‌درجه افزایش داشته باشد. البته واضح است که میانگین دمای کشور فاصله بسیاری با آنچه شهروندان در فصل تابستان در مناطق گرم‌تر کشور تجربه می‌کنند دارد؛ برای مثال در مردادماه سال 1396میانگین دمای کشور 30.83درجه بوده است اما در هشتم مرداد همان سال رکورد گرم‌ترین دما در کشور در فرودگاه اهواز زده شد. دما در این منطقه از ایران به 54درجه سانتی‌گراد رسید که به‌عنوان بالاترین دما در کل منطقه آسیا هم ثبت شد. یا در گرم‌ترین‌ماه تابستان سال 1394میانگین دمای کشور درحدود 30درجه ثبت شده است اما در همان سال بیشینه دمای مرکز استان‌ها که معمولا در مردادماه ثبت می‌شود، برای اهواز به 50.04درجه رسید. در سال99 هم بالاترین میانگین دمای کشور 30.9 ثبت شده است اما در همین سال در شهر شوش دمای 51.4درجه به ثبت رسید و شوش به گرم‌ترین شهر جهان تبدیل شد.
بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، ثبت اطلاعات آب و هوایی در کشور از سال1320 آغاز شده است. اما آمار آب و هوایی مرتبط با سال‌های پیشتر از این زمان ایران در پایگاه‌های هواشناسی بین‌المللی موجود هستند. سازمان برکلی‌ارت یکی از این پایگاه‌هاست که داده‌های آماری مربوط به دمای هوا، میزان بارش، رطوبت و خشکسالی کشورهای مختلف جهان را به‌صورت سالانه گرد‌آوری کرده و با تحلیل و مقایسه این آمار با یکدیگر گزارش‌های سالانه‌ای را از وضعیت آب و هوایی جهان پس از بازبینی دانشمندان معتبر و جهانی منتشر می‌سازد. این سازمان آمار مربوط به ایران را علاوه بر سازمان جهانی هواشناسی از 94ایستگاه سنجش دما در ایران گردآوری می‌کند.
بررسی آمارهای این سازمان درباره ایران نشان می‌دهد میانگین دمای ایران مانند تمامی نقاط دیگر جهان از دهه 1320به بعد (تا سال 1398) همواره روندی افزایشی داشته است و دهه 90 بالاترین رقم میانگین دما در ایران به ثبت رسیده است. مرداد سال 1398با ثبت میانگین دمای 31.6در کشور به‌عنوان گرم‌ترین‌ماه در دوره مورد‌بررسی ثبت شده است. همچنین تیرماه سال 1394به نسبت دیگر ماه‌های اول فصل تابستان در دهه‌های 80و 90و شهریور سال 97 به نسبت دیگر ماه‌های آخر تابستان در این دو‌دهه، بالاترین رکورد دما را از آن خود ساخته‌اند. از آنجا که مرداد‌ماه اصولا گرم‌ترین‌ماه در فصل تابستان است، می‌توان بر اساس میانگین دمای کل کشور سال‌های 1389، 1394، 1397و 1398را گرم‌ترین تابستان‌های کشور طی دو دهه گذشته نامید. سازمان هواشناسی هم میانگین دمای کشور در تابستان 1399را بالاتر از حد نرمال اعلام کرده و افزایش 1.1درجه‌ای در میانگین دمای 3استان را پیش‌بینی کرده بود.