چطور آوازه مجموعه‌ای ورزشی از شمیران فراتر رفت و سرنوشت عجیبی پیدا کرد
پاتوق پرسپولیسی‌ها
شهره کیانوش راد
باشگاه بولینگ عبدُه در اوایل دهه 50 پاتوق خیلی از جوانان و چهره‌های معروف ورزشی بود؛ باشگاهی با امکانات متنوع ورزشی، استخر، جکوزی، رستوران و... در روزگاری که تهران به سرعت به سمت مدرن شدن پیش می‌رفت. بولینگ توسط «علی عبده» آبان سال 1342 افتتاح شد و از همان زمان با نام مؤسس آن شهرت یافت. برای بررسی تاریخچه بولینگ و چگونگی راه‌اندازی این باشگاه در شمیران سراغ «داریوش شهبازی» پژوهشگر و تهران‌شناس رفتیم.
داریوش شهبازی/ پژوهشگر و تهران‌شناس
رد پای بولینگ در مصر باستان
بولینگ، ورزش کمتر شناخته شده‌ای است و یکی از بازی‌ها و ورزش‌های مدرن به نظر می‌آید. اما بررسی‌های تاریخی بیانگر قدمت این ورزش و رواج این بازی از گذشته‌های دور بوده است. شهبازی، تهران‌شناس با ذکر چند نمونه این موضوع را برایمان توضیح می‌دهد: «در نقاشی کشف شده از مصر باستان که تاریخ آن به 5هزار و 200 سال پیش برمی‌گردد، توپی شبیه توپ بولینگ مشاهده می‌شود. هرودوت نیز عنوان می‌کند که لیبی‌ها درآسیای صغیر با این بازی آشنا بوده‌اند. حدود 2 هزار سال پیش لژیونرهای رومیزی مشابهی با وسیله‌ای شبیه توپ بولینگ داشتند و در نهایت می‌توان رد پای این بازی را در تاریخ ایتالیا مشاهده کرد. بعد از این شواهد تاریخی باستانی به دوره پیش از مدرن شدن می‌رسیم. قدیمی‌ترین بولینگ چمن مربوط به انگلستان و به سال 1299 میلادی برمی‌گردد. سال 1325 میلادی در قرون 15 تا 17 بولینگ چمن از آلمان به اتریش، سوییس و کشورهای دیگر منتقل شد. تاریخچه برگزاری مسابقات بولینگ در قاره اروپا بیشتر از کشورهای اسکاندیناوی، شروع و سال 1818 به امریکا رسید. سال 1819 واشینگتن اروینگ نویسنده نیویورکی در داستانی از بولینگ 9 پین صحبت می‌کند و سال 1820 مقالات روزنامه‌ها در نیویورک از بولینگ یاد کرده‌اند. با شکل‌گیری تغییر و تحولات در آلمان، شمار زیادی از آلمانی‌ها به امریکا مهاجرت می‌کنند و این جمعیت مهاجر آلمانی تأثیر زیادی در رونق بولینگ در امریکا بازی می‌کنند. سال 1875 انجمن ملی بولینگ شهر نیویورک تأسیس می‌شود و تأسیس نخستین انجمن ملی بولینگ در امریکا در رونق دادن این ورزش تأثیرگذار است. سال 1903 انجمن بولینگ انگلیس تأسیس می‌شود که این رویداد در نظم بخشیدن بازی بولینگ نقش دارد.»
بعد از افتتاح بولینگ عبده در جاده قدیم شمیران ساختمان شماره 2 عبده هم در سعادت‌آباد راه‌اندازی شد. علی عبدو ساختمان دیگری را برای بولینگ در سعادت‌آباد و شرق میدان کاج تأسیس می‌کند که بعد از انقلاب اسلامی توسط ستاد اجرایی فرمان امام(ره) مصادره می‌شود. این ساختمان در طول جنگ تحمیلی در اختیار نیروی هوایی سپاه قرار می‌گیرد و نیروی هوایی در آنجا تجهیزات جنگی مثل آرپی‌چی و خمپاره می‌سازد. اما بعد از جنگ تحمیلی این ساختمان رها می‌شود و سال‌ها متروکه می‌ماند. بعدها ستاد ساختمان را به شخصی می‌فروشد. مالکیت این ساختمان بعد از این چند بار تغییر می‌کند و اخیراً مرکز تجاری در آن در حال ساخت است. تیمسار فردوس در خاطراتش مطلبی را در ارتباط با بولینگ آذر صنیع (ابتهاج) یاد می‌کند که در ونک تأسیس شد.
نخستین باشگاه در سعادت‌آباد
تأسیس بولینگ عبده در سال 1353 در باشگاه پرسپولیس و شمال تهران، جایی که به دربار نزدیک بود، حضور چهره‌های ورزشی و شخصیت ورزشی علی عبده را می‌توان از دلایل شهرت این باشگاه دانست. شهبازی می‌گوید: «علی عبده اوایل دهه 30 و بعد از کودتا به ایران آمد. او سال 1335 شرکت تجاری سی آر سی را همراه فاطمه پهلوی و همسرش تیمسار خاتمی تأسیس کرد. عبده از سهامداران مهم و مدیرعامل این شرکت بود. محل این شرکت چندمنظوره در ایستگاه درب دوم و خیابان جاده قدیم شمیران و روبه‌روی باغ عظیمی در نظر گرفته شد. عبده، مؤسس و مالک باشگاه پرسپولیس با وارد کردن تجهیزات برای راه‌اندازی باشگاه بولینگ از خارج از کشور، باشگاه را در این ساختمان چندمنظوره سال 1342 راه‌اندازی کرد.» به گفته شهبازی در این مجموعه که بازیکن‌های پرسپولیس برای تمرین و مسابقه حضور داشتند، بخش‌های دیگری مانند رستوران، استخر، کافی‌شاپ و... داشت اما به واسطه داشتن باشگاه بولینگ به شهرت رسید و باشگاه ونک و حتی باشگاه شماره 2 عبده در سعادت‌آباد هیچ‌کدام شهرت و رونقی مانند باشگاه بولینگ عبده را پیدا نکردند.»
مدال‌آوری ایران در مسابقات جهانی
استقبال از ورزش بولینگ و تأسیس باشگاه‌های متعدد موجب شد تا پای ایرانیان به مسابقات جهانی بولینگ باز شود. شهبازی درباره حضور ایران در مسابقات جهانی بولینگ می‌گوید: «سال 1967 میلادی مسابقات جهانی بولینگ در آلمان برگزار شد و کامبیز کیانی مقام سوم را به دست آورد. این تنها مقام ایرانی‌ها در سطح بولینگ جهان بود. مرحوم کیانی سال 1387 در 76 سالگی فوت کرد. سال 1974 قبل از انقلاب اسلامی ایران یعنی اواخر حکومت پهلوی مسابقات جهانی بولینگ در تهران و در باشگاه بولینگ عبده برگزار شد.»
سینما جوان و مجموعه شهید چمران
بعد از آتش‌سوزی باشگاه و مسائل و مشکلاتی که برای عبده به دلیل بیمه به وجود آمده بود، عبده از ایران می‌رود. شهبازی می‌گوید: «هنگام انقلاب اسلامی ایران با توجه به رها ماندن این ساختمان، بولینگ عبده و باشگاه پرسپولیس توسط بنیاد مستضعفان مصادره می‌شود. گفته شده بود که علی عبده با ساواک همکاری می‌کرد و ماجراهایی در این زمینه گفته شده که البته شاید زمان لازم است تا اسناد مکتوب و نقد شود و واقعیت ماجراها روشن شود. علی عبده سال 1358 در 55 سالگی از دنیا می‌رود.» ساختمان بعد از مصادره مدتی متروکه باقی می‌ماند و سپس به‌عنوان خوابگاه دانشجویی از آن استفاده می‌شود. با وقوع حادثه منجر به فوت یکی از دانشجویان به دلیل نقص فنی آسانسور، خوابگاه تعطیل می‌شود. بعد از شهادت دکتر مصطفی چمران، ساختمان به نام مجموعه فرهنگی، ورزشی شهید چمران تغییر نام می‌یابد و سال 1362 بعد از تجهیز و راه‌اندازی سالن‌های سینما جوان در مجموعه‌ای که به نام شهید چمران مزین شده است فعالیت خود را شروع می‌کند.
علی عبدُه که بود؟
«علی عبدُه» اقامت ایران و امریکا را داشت و در امریکا به نام آلن مرگان شناخته می‌شد. مجموعه ورزشی شهید چمران در خیابان شریعتی که پیش از انقلاب اسلامی ایران با نام بولینگ عبده شناخته می‌شد از مراکز ورزشی و تفریحی فعال و پر رفت و آمدی بوده که به واسطه مالک آن علی عبده که از ورزشکاران بود مشهور شد. پدر علی عبده، شیخ محمدتقی عبده بروجردی از قضات مشهور دوره رضاخان بود. برادرش، جلال نیز از مقامات قضایی و قاضی پرونده پزشک احمدی و سرپاس مختاری بود.
