نگین لرستان

فاطمه کاظمی-خبرنگار

چندی پیش موسی خادمی، استاندار لرستان از خطری که فلک‌الافلاک را تهدید می‌کند سخن گفت و توضیح داد: «قلعه فلک‌الافلاک به علت قرار گرفتن بر روی یک تپه در مرکز شهر خرم آباد از لحاظ ایمنی دچار خطر است و قبلا در زلزله‌های استان ترک‌هایی در بنا به وجود آمده اما بحث استحکام‌بخشی و ایمن‌سازی این قلعه از سال‌ها قبل شروع شده و اقدامات پیشگیرانه در حال انجام است». صحبت‌های خادمی آن هم در شرایطی که پرونده فلک‌الافلاک در فهرست موقت آثار جهانی یونسکو ثبت شده، این نگرانی را به وجود می‌آورد مبادا در اثر غفلت‌هایی که در خصوص آثار تاریخی صورت می‌گیرد، ایران فرصت جهانی‌شدن فلک‌الافلاک و به دنبال آن منافعی که برای لرستان و ایران خواهد داشت را از دست بدهد.

زخم‌هایی بر تن فلک الافلاک
البته رسانه‌های لرستان قبلا نیز درباره آسیب‌هایی که فلک‌الافلاک از زلزله و سیل دیده و ترک‌هایی که بر جانش نشسته، هشدار داده‌اند و معتقدند چنین عواملی باعث شده این قلعه تاریخی در فهرست آثار موقت یونسکو خاک بخورد و فعلا نتواند مراحل ثبت نهایی را طی کند. نم‌زدگی دیوارهای قلعه باستانی فلک‌الافلاک، گلسنگ‌هایی که روی دیوار دیده می‌شود، احداث راه‌پله‌های نوساز بدون توجه به همخوانی با این بنای تاریخی، وجود موزه‌های مردم‌شناسی و باستان‌شناسی در داخل این بنای منحصربه‌فرد و آسیب‌های ناشی از فعالیت این موزه‌ها، از دیگر مشکلاتی است که فلک‌الافلاک با آن دست در گریبان است.

تکذیب شایعات
اما عطا حسن‌پور، مشاور مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان شایعه در خطر بودن فلک‌الافلاک را رد می‌کند و معتقد است در سال‌های اخیر یک پروژه بزرگ با عنوان استحکام‌بخشی به فلک‌الافلاک آغاز شده که در مراحل پایانی است و مرمت‌های آن هر ساله انجام می‌شود.
وی می‌افزاید: بعد از سیل 98، آسیب‌هایی مانند نشست خاک و ترک‌های دیوار به این قلعه وارد شد که مورد پایش قرار گرفت و از قلعه رفع خطر شد و مشکل خاصی ندارد.
حسن‌پور در توضیح صحبت‌های استاندار می‌گوید: منظور آقای استاندار این بوده که قلعه در معرض آسیب‌های طبیعی مانند سیل و زلزله قرار دارد و مرمت آن باید به شکل جدی‌تر در دستور کار باشد.
فلک‌الافلاک آزاد است
این باستان‌شناس و محقق میراث فرهنگی با بیان این‌که اخیرا نیز آزادسازی قلعه در دستور کار قرار گرفته، ادامه می‌دهد: قسمت‌های شمالی آن کاملا آزاد شده و ارتش و دانشگاه لرستان، املاک خود در حریم این قلعه را واگذار کرده‌اند. همچنین بیشتر مبلغ املاک بخش جنوبی قلعه که در اختیار سپاه پاسداران است، پرداخت شده و در آینده‌ای نزدیک تخلیه و به فضای فرهنگی تبدیل خواهد شد. در واقع هیچ فضای مزاحمی در حریم فلک‌الافلاک وجود ندارد.

ثبت جهانی، شاید وقتی دیگر
مساله اساسی دیگر بلاتکلیفی پرونده ثبت جهانی فلک‌الافلاک در یونسکو است که سال‌هاست مردم لرستان را در انتظار گذاشته. حسن‌پور در این‌باره توضیح می‌دهد: قلعه فلک‌الافلاک در فهرست موقت میراث جهانی ثبت شده و طبق قولی که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی داده است در آینده‌ای نزدیک ثبت قطعی جهانی آن در دستور کار قرار خواهد گرفت و ارزیابان یونسکو برای ارزیابی پرونده و رفع نواقص آن وارد لرستان خواهند شد. مشاور مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان درباره اینکه آیا باید منتظر بود تا ارزیابان یونسکو نواقص پرونده را یادآوری کنند و بعد برای رفع آن‌ اقدام شود، می‌گوید: هیچ کدام از پرونده‌هایی که از سراسر جهان به یونسکو ارسال می‌شوند، بدون نقص نیستند و رفع نقص بر عهده ارزیابان یونسکو است. به نظر می‌رسد مشکل خاصی برای ثبت جهانی فلک‌الافلاک در فهرست یونسکو وجود نداشته باشد اما امسال به ثبت جهانی نخواهد رسید و سال آینده نیز شاید نرسد.

ثبت دره خرم آباد با محوریت فلک الافلاک
این باستان‌شناس و محقق میراث فرهنگی تأکید می‌کند: هر سال فقط یک اثر از هر کشور ثبت جهانی می‌شود و پرونده ثبت جهانی لرستان تنها محدود به قلعه فلک الافلاک نیست بلکه عنوان پرونده «دره خرم آباد با محوریت فلک الافلاک» است. این قلعه تاریخی درون دره‌ای است که شهر فعلی خرم‌آباد در آن قرار گرفته و این شهر به عنوان دره قدیم در فهرست آثار جهانی ثبت خواهد شد. دلیل ثبت جهانی این دره هم این است که از حدود 54 هزار سال پیش تا امروز بلافصل، تطور دوره‌های پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی در آن جریان داشته است. دهه شصت که باستان‌شناسان از دانشگاه‌های میشیگان و رایس آمریکا این دره را مورد کاوش قرار دادند لقب پایتخت پیش از تاریخ دنیا را برای آن در نظر گرفتند. پس به دلیل این‌که این دره موجب استقرارهای انسانی از قدیمی‌ترین دوره‌های تاریخی تاکنون بوده و همچنین بستر مناسبی برای شکل‌گیری زیست جوامع انسانی به لحاظ داشتن آب و هوای مناسب است، قابلیت ثبت جهانی دارد.

از جهان فلک‌الافلاک
بنای اولیه قلعه فلک الافلاک مربوط به دوره ساسانی است و حدود 5 هزار و 300 مترمربع مساحت و 8 برج حجیم آجری دارد. در گذشته نیز یک حصار بزرگ با 12 برج این قلعه را احاطه کرده بودند. در دهه چهل که این قلعه ثبت ملی شد کاربری فرهنگی پیدا کرد در حالی که کاربری‌های قبلی آن به دلیل نقش تدافعی که داشته، عموما نظامی بوده است. از قرن چهار هجری هم محل نگهداری خزائن سلطنتی شخصی حاکم لرستان بوده است. این قلعه در دوره‌های صفویه و قاجار نیز کاربری نظامی داشته و در دوره پهلوی اول زندان سیاسی بوده و در دوره پهلوی دوم نیز کاربری نظامی به این قلعه برگردانده می‌شود تا این‌که در دهه شصت تبدیل به موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی شد. در حال حاضر هم جدای از این‌که بنای قلعه، معماری فاخر باقیمانده از دوره ساسانی محسوب می‌شود، دو موزه مهم باستان‌شناسی و مردم‌شناسی نیز در آن قرار گرفته که هر ساله مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد. بیش از 12 هزار شی تاریخی در گنجینه این قلعه نگهداری می‌شود که در آینده‌ای نزدیک به موزه مفرغ در پایین‌دست قلعه تبدیل خواهد شد.