افول ستاره نتانیاهو در آسمان قدرت

 سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

سقوط قریب‌الوقوع بنیامین نتانیاهو از حکومت 12ساله بر رژیم صهیونیستی را می‌توان یکی از مهم‌ترین تحولات جاری منطقه خاورمیانه به شمار آورد. سیاستمدار راستگرای افراطی که به روایت روزنامه هاآرتص، با «صدور بحران» از داخل سرزمین‌های اشغالی به سطح منطقه، بقای خود در قدرت را برای بیش از یک‌دهه حفظ کرده بود، سرانجام گرفتار یکی از بحران‌های نظامی خودساخته شده و به‌نظر می‌رسد فاصله چندانی با سقوط همیشگی ندارد. نباید فراموش کرد که کناره‌گیری نتانیاهو از قدرت، به‌دلیل پرونده‌های قضایی وی همچون به حاشیه رفتن سایر سیاستمداران نبوده و می‌تواند در سایه لغو مصونیت سیاسی، پیامدهای جبران‌ناپذیری برای او به همراه داشته باشد. دادگاه عالی رژیم صهیونیستی از سال 2019مشغول بررسی 3پرونده قضایی درباره فساد سیاسی و اقتصادی نتانیاهو بوده؛ پرونده‌هایی که فعلا به‌دلیل مصونیت سیاسی نخست‌وزیر بی‌نتیجه مانده است.

از قدرت‌نمایی حماس تا چراغ سبز واشنگتن
بدون شک مهم‌ترین عامل در تزلزل پایه‌های حکومت 12ساله نتانیاهو به قدرت‌نمایی‌های نظامی جنبش حماس و سایر گروه‌های مقاومت فلسطینی در نوار غزه برمی‌گردد. آغاز این تحول از سال 2018با شکست عملیات نظامی کماندوهای ارتش اسرائیل در نوار غزه برای ترور فرماندهان حماس کلید خورد. پس از شکست این عملیات محرمانه، جنبش حماس بلافاصله حملات موشکی بی‌سابقه‌ای را به نقاط مختلف در شهرک‌های رژیم صهیونیستی انجام داد؛ حملاتی که استعفای آویگدور لیبرمن، وزیر دفاع وقت و از رسمیت افتادن کابینه نتانیاهو را به‌دنبال داشت. از آن زمان تا‌کنون 4انتخابات پارلمانی برای تشکیل دولت جدید اسرائیل برگزار شده، اما هیچ‌کدام به‌دلیل نزدیکی چشمگیر آرای 2اردوگاه اصلی انتخاباتی، نتیجه پایداری نداشته است. نقطه اوج این تحول به نبرد 11روزه اخیر میان حماس و ارتش اسرائیل، مشهور به «شمشیر قدس» برمی‌گردد؛ نبردی که بیش از هر زمان دیگر ناتوانی قوای هجومی و دفاعی اسرائیل از مهار نیروی موشکی حماس را برای جهانیان به نمایش گذاشت. این واقعه حتی برخی از جریانات راست افراطی، نظیر نفتالی بنت را به موضع‌گیری علیه سیاست‌های نتانیاهو سوق داده و ائتلاف حامی او را از هر زمان دیگری ضعیف‌تر کرد.
تمام اینها در حالی است که نتانیاهو مهم‌ترین حامی بین‌المللی خود، یعنی دونالد ترامپ را نیز در جریان انتخابات آمریکا از دست داده است. بسیاری از تحلیلگران و مراکز سیاسی، نظیر مرکز پژوهش‌های امنیت ملی اسرائیل پیش‌بینی کرده بودند که حمایت مطلق نتانیاهو از سیاست‌های ترامپ و انتقادات تند او علیه دمکرات‌ها می‌تواند پیامدهای خسارت باری برای نتانیاهو، پس از روی کار آمدن دولت بایدن به‌دنبال داشته باشد. مهم‌ترین نشانه این واقعیت را می‌توان در مخالفت آمریکا با سفرهای تبلیغاتی نتانیاهو به کشورهای عربی، پیش از برگزاری انتخابات رژیم صهیونیستی جست‌وجو کرد. برخی تحلیلگران نظیر عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رأی‌الیوم حتی از این هم فراتر رفته و همزمانی سفر آنتونی بلینکن، وزیر خارجه بایدن به سرزمین‌های اشغالی با اجماع احزاب راست و میانه علیه نتانیاهو را «معنادار» خوانده‌اند. بر این اساس می‌توان گفت سقوط نتانیاهو دست‌کم با چراغ سبز و رضایت کاخ سفید صورت می‌پذیرد.

پیامدهای منطقه‌ای: معامله قرن و توافق هسته‌ای
در بررسی پیامدهای سقوط نتانیاهو برای تحولات منطقه‌ای نمی‌توان از 2نکته اساسی چشم‌پوشید: نفتالی بنت، جایگزین احتمالی نتانیاهو همانند او راست افراطی بوده و در برخی موارد حتی نسبت به او تندروتر شناخته می‌شود؛ بنابراین نباید از این تحولات، انتظار وقوع چرخش‌های بنیادین در سیاست خارجی اسرائیل را داشت، اما در عین حال دولت جدید، مجموعه‌ای ائتلافی با مشارکت طیف گسترده‌ای از جریانات سیاسی رژیم صهیونیستی است؛ از راست افراطی گرفته تا راست میانه‌رو، احزاب تندرو چپ و حتی برخی احزاب عربی! بر این اساس می‌توان گفت اگرچه پس از نتانیاهو باز هم یک شخصیت راست افراطی هدایت دولت جدید رژیم صهیونیستی را در اختیار دارد، اما مشارکت طیف گسترده‌ای از نیروهای سیاسی با گرایش‌های متعارض، دست او را برای اجرای برنامه‌های پرمخاطره خواهد بست. برای درک بهتر این مسئله می‌توان به تنش‌های داخلی در دولت ائتلافی نتانیاهو و بنی گانتز رجوع کرد. طی یک سال گذشته، بسیاری از تصمیمات نظامی و امنیتی مورد نظر نتانیاهو، از ورود ارتش به شهرهای فلسطینی گرفته تا حمله زمینی به نوار غزه توسط گانتز؛ شریک وی در اداره دولت «وتو» شده است. نفتالی بنت و یائیر لاپید، 2ستون اصلی ائتلاف مورد نظر برای تشکیل دولت جدید اسرائیل، مواضع به کلی متفاوتی در پرونده‌های معامله قرن و توافق هسته‌ای ایران با یکدیگر دارند. عبدالباری عطوان، با توجه به‌شدت این اختلافات می‌نویسد: به‌نظر می‌رسد سیاست خارجی اسرائیل در دوران جدید با دولت آمریکا همسوتر خواهد بود؛ به‌گونه‌ای که سرعت بالای عادی‌سازی‌ روابط با کشورهای عربی بدون درنظر گرفتن حقوق فلسطینیان کاهش یافته و از کارشکنی‌ها در جریان مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب نیز کاسته خواهد شد.

آخرین تلاش‌های نخست‌وزیر
اگرچه با اعلام موضع نفتالی بنت مبنی بر توافق با یائیر لاپید و تشکیل دولت ائتلافی، کار نتانیاهو تمام‌شده به‌نظر می‌رسد، اما تلاش‌های او برای شکست این ائتلاف در دقیقه 90همچنان ادامه دارد. روزنامه عبری یدیعوت احرونوت در این‌باره می‌نویسد: نتانیاهو تلاش‌های گسترده‌ای را برای جذب نمایندگان مؤثر جریان راست در پارلمان کلید زده است؛ ازجمله مهم‌ترین این اشخاص، ایلیت شاکید، وزیر سابق دادگستری رژیم صهیونیستی است. او با همراهی در فهرست نفتالی بنت راهی پارلمان شده، اما ممکن است در دقایق پایانی، در ازای کسب امتیازات عمده از سوی نتانیاهو، موضع خود را تغییر دهد!