لزوم توسعه گردشگری و جلوگیری از مهاجرت در همدان

فاطمه کاظمی-خبرنگار

 بر اساس سرشماری سال 1395، استان همدان رتبه نخست رشد منفی جمعیت در کشور را دارد. با یک بررسی ساده می‌توان متوجه شد که این اتفاق به علت کاهش موالید نبوده چون هرگز به صفر نرسیده، بلکه علت اصلی این کاهش جمعیت، مهاجرت است. مهاجرت وقتی اتفاق می‌افتد که مدیران یک استان نتوانند با ارائه خدمات بیشتر و بهتر، شهروندان به‌ویژه نخبگان و نیروی کار را به ماندن در استان ترغیب کنند.
همدان از جمله استان‌هایی است که نرخ بیکاری در آن بالاست و تعریف گردشگری به عنوان محور توسعه در این استان نیز نتوانسته به حل این مشکل کمک کند زیرا معمولا مسائل فرهنگی و تعصب در برخی مسائل، مانع از توسعه گردشگری استانی بوده که مرکز آن از کهن‌ترین شهرهای جهان محسوب می‌شود همه شهرستان‌های آن نیز ظرفیت‌های کم‌نظیری در حوزه گردشگری دارند. شهروندان و کارشناسان معتقدند تنها راه نجات همدان از مهاجرت نخبگان و نیروی کار، توسعه صنعت گردشگری است که در گرو فضای باز فرهنگی است.

بیکاری و مهاجرت
داوود احمدی یکی از شهروندان همدانی، مهم‌ترین معضل استان را نبود اشتغال می‌داند و درباره آن توضیح می‌دهد: همدان بالاترین نرخ کاهش جمعیت در کشور را دارد و مهم‌ترین دلیل آن مهاجرت است و این مهاجرت اغلب به دلیل بیکاری و مشکلات اقتصادی اتفاق می‌افتد.
وی می‌افزاید: صنعت نخست همدان گردشگری معرفی شده اما توجهی به آن نمی‌شود و آمار مناسبی در گردشگرپذیری ندارد. زیرساخت‌های گردشگری همدان مناسب نیست، فرودگاه تعطیل است، راه‌آهن یک مقصد بیشتر ندارد، غار علیصدر به عنوان بزرگترین غار آبی قابل قایقرانی جهان یک جاده مناسب ندارد و وضعیت اقامتگاه‌ها و هتل‌های آن مطلوب نیست. همدان با وجود آثار تاریخی بی‌شمار اما یک اثر ثبت جهانی ندارد پس جذابیتی برای گردشگران خارجی ایجاد نمی‌کند.

اهمیت تقویت زیرساخت‌ها
این شهروند معتقد است: اگر مدیران این استان می‌خواهند مشکل اشتغال و معیشت شهروندان را با گردشگری حل کنند ابتدا باید زیرساخت‌‌ها را تقویت یا صنعت دیگری را جایگزین گردشگری کنند. اما در این زمینه موفق نبوده‌اند و باعث مهاجرت صدها نفر از این استان شده‌اند. این در حالی است که استان همدان می‌تواند سرریز جمعیتی استان‌های غربی به پایتخت را هم مدیریت کند اما جمعیت خود را هم از دست داده است.

مهاجرت از روستاها به شهر
دیگر شهروند همدانی هم بزرگ‌ترین مشکل همدان را کاهش جمعیت آن می‌داند و در این‌باره توضیح می‌دهد: وقتی مردم یک استان آن را ترک می‌کنند یعنی زیرساخت‌ها و اقتصاد آن مشکل دارد و خدماتی که در آن ارائه می‌شود، پاسخگوی نیازهای مردم نیست. این در حالی است که در سیاست‌های کلی جمعیت تأکید بر تعادل و توازن جمعیتی است که مهم‌ترین بند آن جلوگیری از افزایش و گسترش کلانشهرهاست.

معضل حاشیه‌نشینی
محمدهاشم پاکیزه معضل حاشیه‌نشینی را از دیگر مشکلات اساسی همدان عنوان می‌کند و می‌گوید: تبعیض‌های صورت‌گرفته بین جامعه شهری و روستایی باعث شده تا جمعیت روستایی همدان برای دریافت خدمات بیشتر به شهرها مهاجرت کنند. این امر باعث افزایش حاشیه‌نشینی شده است و تولیدکنندگان این استان به مصرف‌کننده تبدیل شده‌اند. این معضل تبعات امنیتی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زیادی دارد اما حاشیه‌نشینان از سر ناچاری به آن روی آورده‌اند و دولت در ترویج مهاجرت معکوس موفق نبوده است.

نیاز به مطالعه در حوزه مهاجرت
معاون اسبق سیاسی امنیتی استاندار همدان نیز درباره کاهش جمعیت استان می‌گوید: طبق سرشماری سال 95 استان همدان بالاترین رشد منفی جمعیت در کشور را با 23/0 درصد دارد در حالی که رشد جمعیتی کشور 24/1 درصد است. این اعداد و ارقام این سوال اساسی را ایجاد می‌کند که چرا به‌رغم مناسب‌بودن شاخص‌های توسعه مانند آموزش، بهداشت، زیرساختی، توسعه شهری و مانند این، آمار مهاجرت در استان همدان آنقدر بالاست.
محمدابراهیم الهی‌تبار توضیح می‌دهد: آن زمان با هماهنگی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، یک کار پژوهشی با محوریت بنیاد نخبگان استان آغاز کردیم و با دعوت از اساتید شاخص جمعیت‌شناسی کشور، به دنبال علت‌یابی کاهش جمعیت استان بودیم که دیگر مسئولیت از من گرفته شد و از نتیجه پژوهش اطلاع ندارم. اما معتقدم تحلیل تحولات جمعیتی استان باید با جدیت دنبال شود و نتایج آن در تهیه اسناد بالادستی برای توسعه استان مدنظر قرار بگیرد تا مسیر درستی برای ماندگاری و حضور جمعیت در همدان در پیش بگیریم.

عوامل مهم غیراقتصادی
الهی‌تبار معتقد است نباید همه نگاه ما به توسعه همدان، اقتصادی باشد زیرا عوامل غیراقتصادی مهمی به عنوان موانع توسعه همدان مطرح هستند و باید به آن‌ها پرداخته شود. وی در این‌باره توضیح می‌دهد: محور توسعه استان همدان، گردشگری تعریف شده که با توجه به ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی این استان تعریف درستی است اما نخستین گام برای توسعه گردشگری همدان و پایدار کردن آن، تبدیل‌ این امر به یک مطالبه و فرهنگ عمومی است تا مدیران در تمام تصمیم‌گیری‌های خود این موضوع را مدنظر قرار دهند. رسیدن به این بینش نیازمند برنامه‌ریزی فرهنگی است تا نگاه همه شهروندان و مدیران ارشد، جذب گردشگر باشد.
معاون اسبق سیاسی امنیتی استاندار همدان با اشاره بر وجود برخی موانع برای توسعه گردشگری، می‌گوید: زمانی که تپه تفریحی توریستی عباس‌آباد ساخته می‌شد برخی با این اقدام مخالف و معتقد بودند با ساخت این مکان گردشگری، فرهنگ سنتی شهر و شهروندان آسیب می‌بیند در حالی‌که تپه عباس‌آباد به یک محیط سالم تفریحی تبدیل شد. یا استاندار وقت تلاش کرد و جشنواره فیلم کودک و نوجوان را به همدان آورد اما عده‌ای با دغدغه‌های خاص، مانع از ماندگاری این جشنواره در همدان شدند و جشنواره به اصفهان رفت. چه تفاوتی بین مردم همدان و اصفهان وجود داشت؟ اصفهان  از این جشنواره سود برد اما همدان آن را از دست داد. پس این نوع نگاه‌ها باید تغییر کند تا همدان  مسیر توسعه را طی کند.

صنعت سالم گردشگری
وی می‌افزاید: اگر تصمیم‌گیران همدان باور داشته باشند که یکی از راه‌های برون‌رفت همدان از مشکلات معیشتی، توسعه گردشگری است، قطعا تغییر نگاه فرهنگی را مدنظر خواهند داشت. این‌ها مسائلی است که با گفت‌وگو حل می‌شود چون تفاوت دیدگاه‌ها در همدان زیاد است.
الهی‌تبار ادامه می‌دهد: وقتی آمار طلاق در همدان افزایش یافت همه دستگاه‌ها احساس خطر کردند و انجام اقداماتی برای صیانت از خانواده را در صدر برنامه‌هایشان قرار دادند، چون دغدغه داشتند. حالا هم اگر اشتغال و معیشت شهروندان برای مدیران مهم باشد، با هم به گفت‌وگو می‌نشینند و برخی مسائل را حل می‌کنند. گردشگری یکی از سالم‌ترین صنعت‌های جهان محسوب می‌شود که خیلی از کشورها با حفظ و حتی معرفی فرهنگ بومی، آداب و سنن خود، اقتصادشان را از آن تأمین می‌کنند. مدیران و شهروندان همدان هم باید باور کنند توسعه گردشگری به دنبال آسیب‌زدن به سنت‌ها و فرهنگ آنها نیست. معتقدم فقط بخش کوچکی از توسعه در یک استان مسائل اقتصادی و بخش زیادی غیراقتصادی است.

نقش همدان در توسعه ملی و منطقه‌ای
معاون اسبق سیاسی امنیتی استاندار همدان معتقد است یکی از مسائلی که مدیران همدان باید به آن توجه کنند نقش همدان در توسعه ملی و حتی منطقه‌ای در بعد بین‌المللی است.
 وی در این‌باره می‌گوید: استان همدان ظرفیت‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی بالایی دارد و شهرستان‌های همدان در این زمینه حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. ما باید به دنبال ارائه خدمات ملی و بین‌المللی باشیم. برای مثال دانشگاه علوم‌پزشکی باید خدمات خود را تخصصی‌تر کند تا ارائه خدمات آن جنبه ملی و حتی بین‌المللی پیدا کند مانند راه‌اندازی دانشگاه D8 که عملی شد. همدان می‌تواند میزبان برگزاری مسابقات ورزشی ملی و بین‌المللی باشد و این در همه بخش‌ها صادق است.