توسعه ریلی در استان‌ها

12 پروژه‌ ریلی نیمه‌کاره در کشور وجود دارد که طبق اعلام وزارت راه و شهرسازی 7 مورد  از آن‌ها تا پایان سال به بهره‌برداری می‌رسند.  معاون وزیر راه وشهرسازی اعلام کرده طی ۵ ماه آینده در هر ماه حدود ۱۰ هزار تن ریل در کشور تولید می‌شود که معادل ۸۰ کیلومتر در ماه است. با این تولید قرار است پروژه‌های راه‌آهن اردبیل، کردستان و آذربایجان شرقی تا تابستان به بهره‌برداری برسند.راه‌آهن یزد- اقلید به طول ۲۷۰کیلومتر، ادامه خط ریلی میانه - تبریز به طول ۴۴ کیلومتر، پروژه ریلی همدان - سنندج به طول ۱۵۰ کیلومتر، اتصال چهارمحال و بختیاری به شبکه ریلی به طول ۹۰ کیلومتر، پروژه ریلی رشت- کاسپین به طول ۳۷ کیلومتر، راه‌آهن چابهار - زاهدان به طول ۶۱۰ کیلومتر و راه‌آهن میانه - اردبیل به طول ۱۷۵ کیلومتر دیگر پروژه‌های نیمه‌کاره ریلی هستند که احتمالا امسال به بهره‌برداری می‌رسند. طول خطوط ریلی کشور ۱۴هزار کیلومتر است. سال گذشته ۵ مرکز استان به شبکه ریلی پیوسته‌اند و امسال 3 استان دیگر به شبکه ریلی متصل خواهند شد؛ اتصالی که نقش یک سکوی پرتاب اقتصادی را بازی می‌کند. اتصال به خطوط ریلی علاوه بر سهولت دسترسی، نقش مهمی در سرمایه‌گذاری و رونق اقتصادی دارد به طوری که یکی از زیرساخت‌های مهم در زمینه مناطق آزاد یا ویژه اقتصادی، شهرک‌های صنعتی و صادرات محسوب می‌شود. با وجود این برخی استان‌ها چون ایلام یا همدان به دلایل مختلف سال‌هاست چشم‌انتظار تکمیل پروژه‌های ریلی نیمه‌تمام خود هستند. 

بوشهر
راه‌آهن بوشهر به شیراز از پروژه‌های ملی است که کلنگ آغاز آن از سال 86 به زمین زده شد. با گذشت 14سال از زمان آغاز به کار ساخت این پروژه راهبردی اما وضعیت روشنی برای تکمیل و بهره‌برداری از آن وجود ندارد. خط آهن بوشهر به شیراز 437کیلومتر طول دارد که از این مقدار 94کیلومتر در محدوده استان قرار گرفته است، اما بر اساس طرح اولیه قرار شده تا خط 200کیلومتری از شهر اهرم در مرکز تنگستان به سمت بندر عسلویه ایجاد شود. کمبود اعتبار مهم‌‌ترین دلیل رکود در روند اجرایی این خط‌آهن مهم اعلام شده و در حال حاضر قطعه 10 الف این راه‌آهن حدود16درصد و قطعه 10 ب آن از 21درصد پیشرفت فیزیکی برخوردار است.با توجه به موقعیت تجاری و بندری بوشهر و استقرار صنایع عظیم نفت و گاز در ناحیه جنوبی استان بوشهر تکمیل و راه اندازی این خط‌آهن می‌تواند نقش برجسته‌ای در رونق و شکوه اقتصادی این استان داشته باشد.

اردبیل
23سال از زمان تصویب طرح راه‌آهن 175کیلومتری اردبیل- میانه می‌گذرد. سال84 هم بعد از چند سال مطالعه کلنگ ایستگاه مرکزی راه‌آهن اردبیل در10 تا 15 کیلومتری شهر اردبیل بر زمین زده شد و قرار بود تا پایان سال89 اردبیل را به خط ریلی کشور پیوند بزند، ‌اما در حال حاضر راه‌آهن برای اهالی استان به رویایی تبدیل شده است. استاندار اردبیل در ابتدای حضور خود در اردبیل تابلوی روزشمار برای پایان پروژه راه‌آهن در میادین شهر نصب کرد و وعده بهره‌برداری در دهه فجر سال 99 را داد، اما با نزدیک شدن زمان موعود، تابلوها برداشته شد. مسئولان می‌گویند در حال حاضر زیرسازی این پروژه به 88درصد پیشرفت رسیده و ریل‌گذاری ۵۲کیلومتر از راه‌آهن اردبیل محقق شده است. ایستگاه اول راه‌آهن اردبیل با ۹۷درصد پیشرفت فیزیکی تا پایان خرداد و 3ایستگاه به غیر از ایستگاه اصلی راه‌آهن اردبیل نیز تا مرداد امسال به بهره‌برداری می‌رسد. راه‌آهن به علت نقش محوری که در ترانزیت دارد و امن‌ترین شکل حمل و نقل از نظر کارشناسان است می‌تواند کمک شایانی به شکوفایی اقتصادی اردبیل داشته باشد و برای اجرای منطقه آزاد تجاری از زیرساخت‌های ضروری محسوب می‌شود.

فارس 
طرح راه‌آهن اقلید - یزد جزو مصوبه‌های سفر مقام معظم رهبری در سال 86 به استان یزد است که به طول ۲۷۴ کیلومتر از مهریز در استان یزد آغاز می‎شود و تا اقلید در استان فارس ادامه دارد. این پروژه ۹۴ درصد پیشرفت فیزیکی در بخش زیرسازی، ۷۰ درصد پیشرفت در بخش روسازی و ۷۵ درصد پیشرفت در بخش عملیات ساختمان و محوطه‌سازی ایستگاه‌ها دارد. برای ساخت این راه‌آهن تاکنون 4 هزار میلیارد تومان هزینه شده است. این راه‌آهن مراحل پایانی خود را طی می‌کند و به گفته مسئولان فارس، نخستین قطار در این مسیر ریلی ۲۷۰ کیلومتری، خرداد امسال به حرکت خواهد افتاد. با بهره‌برداری از راه‌آهن یزد - اقلید، مسیر ریلی شیراز - مشهد حدود ۳۱۱ کیلومتر کوتاه‎تر می‌شود و مدت زمان سفر هم 4 ساعت کاهش می‌یابد. فرآیند تکمیل ایستگاه‌ها و خطوط تکمیلی این مسیر ریلی هم به موازات انجام و حداکثر تا شهریور همه بخش‌های طرح تکمیل می‌شود.

کرمانشاه 
طول مسیر راه‌آهن غرب کشور ۶۰۵کیلومتر است که از ایستگاه سمنگان آغاز می‌شود و راه‌آهن کرمانشاه در مسیر آن ۵۲۰کیلومتر طول دارد. فاز نخست این پروژه اواخر سال96 افتتاح شد و فاز دوم از کرمانشاه تا خسروی به طول ۲۳۲ کیلومتر در ۲مرحله کرمانشاه -اسلام‌آبادغرب و اسلام آبادغرب- خسروی با کندی در حال اجراست. این پروژه حدود 5/4کیلومتر تونل از مسیر کرمانشاه تا اسلام‌آباد غرب دارد و قرار بود تا سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری برسد که نرسید. به گفته مسئولان، در حال حاضر زیرساخت‌های کار در قطعه اول تا اسلام‌آباد غرب حدود ۸۰درصد و از اسلام‌آباد به خسروی بین ۱۲ تا ۱۵ درصد پیشرفت دارد.
برنامه زمان‌بندی شهرسازی برای این شبکه ریلی 3ساله است که اگر تامین اعتبار به موقع صورت گیرد، مسیر کرمانشاه - اسلام آبادغرب تا پایان سال و مسیر کرمانشاه - خسروی تا 3 سال دیگر به بهره‌برداری می‌رسد. در لایحه بودجه سال آینده هم ۸۵۰ میلیارد اعتبار برای این پروژه لحاظ شده است. بر اساس برنامه تدوین شده، اتصال این راه‌آهن به خانقین عراق و شبکه ریلی این کشور سپس به سوریه در دستور کار است.

خراسان شمالی
پروژه راه‌آهن گرگان - بجنورد به عنوان یک پروژه ملی و راهبردی در حوزه حمل و نقل کشور سال 88 با حضور رئیس مجلس شورای اسلامی و وزیر وقت راه و شهرسازی در مشهد کلنگ‌زنی و عملیات اجرایی آن نیز شروع شد، ولی پس از مدتی به دلیل استقبال نکردن سرمایه‌گذار بخش خصوصی در بلاتکلیفی قرار گرفت. براساس آنچه طراحی و تصویب شده است، پروژه راه‌آهن گرگان-بجنورد- مشهد، یک‌خطه و طول آن حدود ۵۷۰ کیلومتر است که ۲۳۰ کیلومتر از این پروژه بزرگ از خراسان شمالی عبور می‌کند. هزینه ساخت آن بیش از 8300 میلیارد تومان برآورد شده است. ظرفیت بار پروژه 1/6 میلیون تن و ظرفیت حمل مسافر آن سالانه ۲ تا ۴ میلیون نفر است. با این حال این پروژه با وجود گذشت 12 سال از شروع و چند بار کلنگ‌زنی از اولویت کاری دولت خارج شده؛ اتفاقی که با انتقاد مسئولان استان‌های گلستان، خراسان شمالی و خراسان رضوی مواجه شده است. 

یزد 
در حال حاضر 2هزار کیلومتر راه‌آهن در کشور در حال ساخت و از مهمترین این طرح‌ها راه‌آهن یزد - اقلید است. این طرح با هدف تکمیل حلقه کریدور شمال به جنوب، فاصله استان‌های فارس، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد را با استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و هرمزگان کاهش می‌دهد و انتقال مناطق گردشگری یزد، فارس و اصفهان را موجب می‌شود.
طرح مذکور با مشارکت شرکت‌های ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ و نقل کشور و قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء (ص) در حال اجراست.طرح دو خطه کردن راه‌آهن بافق- ارژنگ یزد از دیگر طرح‌های در دست اقدام یزد است که به منظور رفاه حال مسافران و با هدف ارتقای سطح ایمنی، کاهش مدت زمان توقف قطارها، تسهیل برنامه‌ریزی و تعمیر و بهینه‎سازی شبکه ریلی به طول ۱۸۹ کیلومتر و با اعتبار ۵۰۰ میلیارد تومان در استان در دست اجراست. 

سیستان و بلوچستان
چابهار از بنادر مهم و تنها بندر اقیانوسی کشور است. توسعه این بندر منوط به اتصال آن به خط آهن سراسری است که این پروژه در سال 90 کلید خورد.
اتصال خط‌آهن چابهار به زاهدان در آینده نزدیک، این بندر را به عنوان یکی از بنادر تأثیرگذار در حمل و نقل بین‌المللی کالا به ویژه ترانزیت کالا میان کشورهای شبه قاره هند و کشورهای CIS تبدیل خواهد کرد.پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های ریلی در ۸ قطعه و با مبلغ اولیه بیش از ٢ هزار میلیارد تومان در حال اجراست. طبق برنامه‌ها بخش نخست این پروژه (راه‌آهن زاهدان- خاش) تا پایان دولت دوازدهم و ابتدای تابستان به بهره‌برداری خواهد رسید و تا شهریور نیز این پروژه تا نیک‌شهر بهره‌برداری خواهد شد. همچنین پروژه خط‌آهن چابهار به ایرانشهر هم در دست ساخت قرار دارد.
تکمیل پروژه راه‌آهن چابهار- زاهدان موجب ارتباط گسترده‌تر روابط تجاری ایران با کشورهای همسایه، آسیای میانه، روسیه و هندوستان خواهد شد.بر همین اساس طرح اتصال راه‌‌‌آهن چابهار- زاهدان به خط آهن سرخس-مشهد در سال 89 و به طول 1640 کیلومتر در دستور کار قرار گرفت که ۶۱۰ کیلومتر آن از چابهار تا زاهدان و با احتساب خطوط فرعی ۷۳۰ کیلومتر بوده و طول مسیر بخش شمالی ایرانشهر تا زاهدان ۳۱۶ کیلومتر است.
در این پروژه ۳۳ ساختمان و ایستگاه مسافری و باربری، ۱۲۸ پل بزرگ و کوچک و ۳۹ تونل پیش‌بینی شده است.

گیلان 
راه‌آهن رشت- انزلی به طول ۴۱کیلومتر در گیلان از سال85 در قالب 8قطعه در حال اجراست. این پروژه قرار است در ادامه مسیر راه‌آهن قزوین- رشت، مرکز گیلان را به بندر کاسپین در منطقه آزاد و سپس بندرانزلی متصل ‌کند. میزان پیشرفت پروژه در قطعه شماره7 که ریل سراسری را به بندر کاسپین متصل می‌کند، از ۱۸درصد به ۴۵درصد افزایش یافت‌ و از نیمه بهمن گذشته تاکنون پروژه تقریبا تکمیل شده است.زمان افتتاح پروژه مشخص نیست، اما مسئولان از اتمام آن تا پایان دولت تدبیر و امید خبر داده‌اند. این پروژه به دلیل ایجاد کریدور ریلی جدید برای صادرات و واردات و همچنین ترانزیت کالا از مناطق شمالی کشور به خلیج‌فارس و آب‌های آزاد بین‌المللی و دیگر کشورهای همسایه ایران برای مردم اهمیت بسیاری دارد و می‌تواند سالانه ۱۰میلیون تن بار حمل و 3میلیون و ۸۰۰هزار مسافر را جابه‌جا کند.

آذربایجان شرقی
بیش از 20سال از وعده ساخت راه‌آهن تبریز به میانه که مسیر رسیدن قطار تبریز به تهران را از 13ساعت به 6ساعت کاهش می‌دهد، می‌گذرد ولی هنوز خبری از اتمام آن نیست. به گفته مسئولان برنامه‌ریزی استان این راه‌آهن قرار است تا پایان خرداد یا حداکثر تا پایان واگذاری دولت دوازدهم به ایستگاه خاوران در تبریز برسد. در یک سال گذشته در چند مرحله اعتبار ویژه به این پروژه اختصاص یافت و مسئولان کشوری از آن بازدیدهایی داشتند و در حال حاضر پل‌های اصلی مسیر تبریز به بستان‌آباد در حال اتمام است. این خط راه‌آهن در 2مسیر رفت وبرگشت ایجاد می‌شود و با توجه به ریل‌های جدید مورد استفاده قرار گرفته سرعت قطار تا 150 کیلومتر در ساعت هم قابل افزایش است.

آذربایجان غربی 
آذربایجان غربی با اینکه یک چهارم پایانه‌های مرزی کشور را در اختیار دارد و روزانه صدها تریلی باری به این استان تردد می‌کنند و راهی کشورهای ترکیه و عراق می‌شوند، اما راه‌آهن ندارد. راه‌آهنی که می‌تواند به اربیل عراق، بندر مرسیل ترکیه و بازرگان در نقطه صفرمرزی متصل شود و بارهای ترانزیتی را مبادله کند. با وجود اهمیت پروژه راه‌آهن ارومیه و گذشت 20سال از کلنگ‌زنی راه آهن میانه و بهره‌برداری از آن در سال 97، ایستگاه راه‌آهن این شهر اغلب خلوت و خالی از مسافر است.
کندی حرکت قطار از یک‌سو و ایستگاه‌های کوچک و متعدد در مسیر ارومیه به مراغه و هشترود که موجب کندی بیشتر حرکت قطار می‌شود انگیزه مسافران را کم کرده است. به گفته مسئولان، قرار است قطار تبریز به ارومیه در آینده نزدیک به بهره‌برداری برسد که با اتمام آن و بهره‌برداری از قطار تبریز به بستان‌آباد زنجیره قطار سراسری در شمال‌غرب را کامل‌تر کند تا مسافران فاصله ارومیه تا تهران را در مدت 7 ساعت سپری کنند.
نیاز به اعتبار 2 هزار میلیارد تومانی در شرایطی که دولت با کمبود منابع مالی روبه‌رو است و همچنین نبود اداره کل راه‌آهن در آذربایجان غربی روند اجرای این پروژه را با کندی مواجه کرده که مسئولان تلاش می کنند این 2 مانع را به زودی رفع کنند.

چهارمحال و بختیاری
چهارمحال و بختیاری یکی از 5 استان کشور است که حمل و نقل ریلی ندارد. اگرچه از سال 90 تاکنون طرح راه‌آهن استان در دستور کار قرار گرفته، اما در طول این سال‌ها تکمیل نشده و فقط نیمی از مسیر 92 کیلومتری آن از مبارکه اصفهان به سفیددشت و پس از آن به شهرکرد زیرسازی شده است.
قطعه نخست این محور از ایستگاه مبارکه استان اصفهان تا جاده زرین‌دشت به سفیددشت به طول 82/41کیلومتر ۴۵ درصد، قطعه دوم با طول 68/19کیلومتر از جاده سفیددشت تا گردنه زردی‌ها 97 درصد و قطعه سوم و چهارم از گردنه زردی‌ها تا شهرکرد با طول 5/30 کیلومتر ۱۵ درصد پیشرفت دارد. 
در طول این مسیر 15 تونل با مجموع 5300 متر طول اجرا می‌شود که تاکنون از این تعداد 6 تونل حفاری شده است.
همچنین ۱۱ پل به طول  2500 متر و 2 ایستگاه در منطقه سفیددشت و شهرکرد نیز در طول این مسیر قرار دارد که تاکنون ایستگاه سفیددشت ۱۳ درصد پیشرفت داشته و ایستگاه شهرکرد نیز جانمایی و در شرف تحویل زمین به پیمانکار قرار دارد.
به گفته مسئولان عملیات زیرسازی این طرح تا پایان امسال انجام و پس از آن عملیات ریل‌گذاری آغاز می‌شود. اگر اعتبار لازم و به موقع به طرح اختصاص داده شود طی 2سال آینده می‌توان از این طرح بهره‌برداری کرد.
در قالب این طرح سالانه 3 و نیم میلیون تن بار و ۷۰۰ هزار نفر مسافر جابه‌جا می‌شود که در افق چشم‌انداز این طرح جابه‌جایی مسافر به ۲ میلیون نفر نیز قابلیت افزایش دارد.
این پروژه ارتباط بین چهارمحال و بختیاری را به راه‌آهن سراسری در اصفهان میسر می‌کند و همچنین باعث کاهش هزینه‌های حمل و نقل به‌خصوص پایین آمدن هزینه‌های نگهداری محورهای جاده‌ای و افزایش ایمنی حمل و نقل می‌شود. این طرح مهم می‌تواند چهارمحال و بختیاری را به شبکه مهم حمل و نقل ریلی متصل کند.

ایلام
بیش از ۲۰ سال است مردم ایلام چشم‌انتظار ریل راه‌آهن و شنیدن صدای سوت قطار هستند؛ طرحی که 2 بار طی ۱۶سال گذشته کلنگ‌زنی شد ولی هنوز وارد فاز اجرایی نشده است. آخرین بار اردیبهشت سال گذشته پروژه راه‌آهن ایلام به صورت ویدئوکنفرانس توسط رئیس‌جمهوری کلنگ‌زنی و قرار شد ۱۷ کیلومتر از فاز اول این طرح از سمت اسلام‌آباد در کرمانشاه به ایلام اجرایی شود، اما از آن تاریخ این طرح هیچ پیشرفتی نداشته. ایلام دارای جاده‌های کوهستانی و صعب‌العبور است و با توجه به وجود مرز مهران و عبور زائران عتبات عالیات از این استان، پروژه راه‌آهن ایلام بسیار مهم و حیاتی است که متاسفانه به دلیل نبود اعتبار، نیمه‌کاره مانده است. تسهیل در تردد زوار، سهولت در صادرات کالا از مرز مهران، فرصت‌های مناسب برای حضور سرمایه‌گذاران در بخش‌های مختلف، تسهیل در رفت و آمد و کاهش تصادف‌های جاده‌ای از دیگر مزایای اجرای راه‌آهن در استان است. سال گذشته اعلام شد که برای اجرای فاز اول حداقل ۱۱۰میلیارد تومان نیاز است، اما اعتبار مصوب برای پروژه راه‌آهن ایلام ۹ میلیارد تومان بود که این میزان اعتبار اصلا جوابگوی ابتدایی‌ترین کار برای این پروژه هم نبود. اما امسال برای تحقق راه‌آهن ایلام در بودجه سال1400 بیش از 750میلیارد ریال اعتبار در نظر گرفته شده، با این حال اقدامی برای اجرای فاز اول این پروژه صورت نگرفته است.