فرزند خشونت‌های اجتماعی‌

هدا عربشاهی ـ روزنامه‌نگار

ترس و هراس دو مفهومی هستند که به‌عنوان بخشی عادی از رشد و توسعه کودکان با آنها عجین شده است. بیشتر مواقع این ترس‌ها در کودکان و نوجوانان نه‌فقط زاییده ذهن که حاصل شرایطی است که اجتماع و خانواده به آنها اعمال می‌کند. انواع خشونت‌ها از نوع خانوادگی تا قلدری‌ها در مدرسه و انواع کودک‌آزاری‌های اجتماعی و همچنین بمباران خبری با حوادث دلخراشی که هرروز بر تعدادشان افزوده می‌شود، همگی سبب می‌شود که ترس و اضطراب کودکان از جهانی که در آن زندگی می‌کنند بیشتر شود. بی‌شک این والدین و خدمات اجتماعی در حوزه روانشناسی هستند که باید در کاهش یا حذف اضطراب‌های به‌وجودآمده تلاش کنند. اما دولت‌ها علاوه‌بر خدمات اجتماعی مناسب در این حوزه چه وظایف دیگری دارند؟ همان‌طورکه گفته شد خشونت علت اضطراب است، بنابراین، هرچه دولت‌ها بتوانند شرایطی را فراهم کنند که به کاهش خشونت‌ علیه کودکان در خانواده و اجتماع منجر شود قادر خواهند بود امنیتی را به کودک عرضه کنند که در سایه آن از هیچ‌چیز نترسد. ازاین‌رو، سازمان‌های بین‌المللی ازجمله سازمان جهانی بهداشت، یونیسف و یونسکو برنامه‌ای را باعنوان INSPIRE (الهام) که شامل 7 راهکار برای پایان‌دادن به خشونت علیه کودکان است با مشارکت 155کشور در پیش گرفته‌اند و همه‌ساله گزارش عملکرد این راهکارها را منتشر می‌کنند. نتیجه این گزارش‌ها نشان می‌دهد که چه مناطق و چه کشورهایی بیشترین موفقیت را در کاهش خشونت علیه کودکان و کاهش ترس کودکان از جامعه و خانواده به‌دست آورده‌اند.

راهکار INSPIRE (الهام)، بسته‌ای که از سال2016 راه‌اندازی شده، درواقع واژه‌ای مخفف متشکل از 7 حرف است و هر حرف یک برنامه به‌خصوص را نشان می‌دهد. I مخفف پیاده‌سازی و اجرای قوانین؛ N مخفف هنجارها و ارزش‌ها؛ S مخفف ایمن‌سازی محیط خانه و اجتماع؛ P مخفف والدین و سایر حامیان؛ I مخفف درآمد و تقویت اقتصادی؛ R مخفف پاسخگویی و خدمات پشتیبانی و E برای آموزش و مهارت‌های زندگی. هدف از اجرای این راهکار حذف خشونت علیه کودکان به‌عنوان بخشی از برنامه «توسعه پایدار 2030» است که به‌خصوص به‌معنی پایان‌دادن به سوءاستفاده، بهره‌کشی، قاچاق و شکنجه کودکان و درنتیجه افزایش سطح ایمنی محیط زندگی کودکان و کاستن از ترس و اضطراب ناشی از این رفتارها در آنهاست. چندی پیش، «گزارش وضعیت جهانی درباره پیشگیری از خشونت علیه کودکان ویژه سال2020» منتشر شد. در این گزارش از 194کشور برای شرکت در نظرسنجی دعوت شد که از این تعداد 155کشور (ازجمله ایران) از نیمه سال2018 تا نیمه سال2019 به سؤالاتی درباره اقدامات ملی، قوانین و شاخص‌هایی که مرتبط با راهکار INSPIRE است پاسخ دادند. نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد که به‌طور متوسط، 88درصد کشورها قوانینی برای پیشگیری از خشونت علیه کودکان دارند اما فقط 47درصد از دولت‌های پاسخ‌دهنده معتقدند که قوانین موجود برای مجازات متخلفان کافی‌ است و درحالی‌که 56درصد از کشورها از حمایت‌های راهکار INSPIRE برای پیشگیری از خشونت‌ها استفاده می‌کنند فقط 25درصد از آنها این حمایت‌ها را کافی می‌دانند.

خشونت کودکان علیه کودکان
گزارش‌ سال2019 یونسکو نشان می‌دهد که از هر دو کودک 2 تا 17سال یک‌کودک همه‌ساله از انواعی از خشونت رنج می‌برد و به‌خصوص، یک‌سوم دانش‌آموزان 11 تا 15سال در سراسر جهان مورد آزار و اذیت و زورگویی همسالان خود قرار می‌گیرند که این قلدری در اروپا و آمریکای شمالی، از نوع قلدری جسمی و در برخی نقاط جهان از نوع قلدری‌جنسی است. همچنین نتایج مطالعه‌ای که سال2017 بین نوجوانان 12 تا 17سال مکزیکی انجام شد نشان داد که در طول این ‌سال تقریبا یک‌چهارم این افراد زورگویی همسالان خودشان را تجربه کرده‌اند.

راه‌های پیشگیری از خشونت‌های خانوادگی و اجتماعی علیه کودکان
قانون منع تنبیه بدنی و ممنوعیت حمل اسلحه- یکی از راهکارهای پیشگیری از خشونت علیه کودکان اجرای قوانین و مجازات سنگین در مورد کودک‌آزارهاست. یکی از این قوانین، قانون منع تنبیه بدنی کودکان است. با مقایسه 20کشور بدون این قانون با 30کشور دارای قانون منع تنبیه بدنی در خانه و مدرسه، می‌توان فهمید که در کشورهای دارای این قانون، تنبیه بدنی در پسران نوجوان 31درصد و در دختران نوجوان 58درصد کاهش یافته است. در حال‌حاضر از 155کشور حاضر در این مطالعه، 79درصد از این قانون برخوردارند. قانون منع دسترسی کودکان به سلاح گرم از دیگر قوانینی است که می‌تواند به کاهش خشونت علیه کودکان، به‌ویژه در نزاع‌های بین همسالان منجر شود. یکی از کشورهایی که می‌تواند درخصوص خشونت با سلاح گرم مورد بررسی قرار گیرد، ایالات‌متحده است. این کشور بین سال‌های1993 تا 2013 بارها شاهد حوادث تیراندازی دسته‌جمعی در مدارس بوده است. نتایج پژوهشی نشان می‌دهد در ایالت‌هایی از این کشور که قانون منع دسترسی کودک به سلاح گرم و ممنوعیت حمل اسلحه در مدارس وجود دارد، حمل اسلحه 18.5درصد در مدارس کاهش یافته و 19درصد از تعداد دانش‌آموزانی که در مدرسه با اسلحه تهدید یا مجروح شده‌اند کم شده است.
آموزش و مهارت‌افزایی والدین- راهکار INSPIRE یکی از موارد مهم کاهش خشونت علیه کودکان و تنبیه بدنی آنها را آموزش والدین می‌داند و ازاین‌رو، جلساتی را برای مهارت‌افزایی و حمایت از والدین باکمک مددکارهای اجتماعی درنظر گرفته است. تجربه‌های گذشته در کشورهای پردرآمد نشان داده بود که برنامه‌های بازدید از خانه می‌تواند تا حد قابل‌توجهی از بدرفتاری با کودکان بکاهد، به‌همین‌دلیل، به‌تازگی در کشورهای کم‌درآمدی چون کلمبیا و آفریقای جنوبی هم برنامه‌هایی برای والدین کودکان بین 3 تا 4سال و نونهالان و نوجوانان 10 تا 18سال درنظر گرفته شده که در همه موارد به‌ طرز چشمگیری از بدرفتاری‌های والدین با کودکان کاسته شده است. میزان خشونت علیه کودکان اغلب با سطح شدید فقر، نرخ بالای بیکاری و شیوع جرم و بزه ارتباط مستقیم دارد و بیشتر کودکانی که در چنین شرایطی بزرگ می‌شوند در معرض بسیاری از آسیب‌ها قرار دارند اما با آموزش والدین می‌توان تاحدی از میزان بدرفتاری‌ها کاست.
برای ‌مثال، در شهرستان چوکو در کلمبیا خشونت علیه کودکان به چالشی جدی برای مقامات این کشور تبدیل شده است. نتایج نظرسنجی که در این منطقه انجام شد نشان داد 99درصد از والدین برای تنبیه فرزندان از خشونت جسمی استفاده می‌کنند. ازاین‌رو، برنامه بین‌المللی توسعه کودک(ICDP) تصمیم به مداخله گرفت و شروع به آموزش والدین برپایه رویکردهای مثبت و غیرخشونت‌آمیز کرد. 176زوج- پدرومادر کودکان
 3 تا 4سال- به‌مدت سه‌ماه به‌صورت رایگان در این جلسات شرکت کردند. نتایج رصدهای پساآموزشی نشان داد که 41درصد از خشونت‌های پدرومادرها علیه کودکان کاهش یافت و مشکلات روانی والدین از 22درصد به 5درصد رسید.