سبلان در راه جهانی ‌شدن

پوپک قاسمی-خبرنگار

کوه سبلان که در زبان محلی «ساوالان» نامیده می‌شود یکی از شاخص‌ترین آثار طبیعی استان اردبیل و حتی کشور محسوب می‌شود. دریاچه موجود در قله کوه سبلان با ارتفاع چهار هزار و 811 متر، مرتفع‌ترین دریاچه جهان به شمار
 می‌رود. 
گونه‌های گیاهی و حیوانی که در این کوهستان وجود دارد، سبلان را تبدیل به زیستگاهی غنی کرده است و همراه با این ویژگی‌ها آثار معنوی فرهنگ عشایر در دامنه سبلان، باعث شده است این کوهستان بعد از ثبت مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به عنوان دومین اثر از استان اردبیل برای ثبت جهانی به یونسکو معرفی شود.

انجام مطالعات برای تکمیل پرونده
«نادر فلاحی» مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اردبیل در این زمینه به خبرنگار همشهری می‌گوید: پیشنهاد ثبت جهانی سبلان در سال 2007 و قبل از ثبت نهایی بقعه شیخ صفی الدین (سال 2010) مطرح شد و در پی آن پیش‌نویس اولیه پرونده جهانی به یونسکو ارسال شد.
وی می‌افزاید: از سال 2007 به بعد، یونسکو با توجه به تقاضای کشورهای مختلف، سالانه یک سهمیه برای ثبت تاریخی و یک سهمیه برای ثبت ملی به هر کشور در نظر گرفته است و تا اتمام مطالعات و ثبت جهانی این کوه در داخل استان نیز باید زیرساخت‌هایی برای ارائه خدمات به گردشگران این منطقه جهانی فراهم شود تا گام‌های استان برای توسعه گردشگری و اقتصادی شتاب بیشتر داشته باشد.
وی می‌افزاید: ثبت جهانی نیازمند انجام مطالعات جامع است که به دلیل مشکل تامین اعتبار در سال های گذشته، سرعت مطلوبی نداشته است اما در حال حاضر تیم کارشناسی با تمام توان در حال تکمیل پرونده هستند.
فلاحی درباره نوع ثبت جهانی سبلان عنوان می‌کند: آثاری که ثبت جهانی می‌شوند فرهنگی و یا طبیعی هستند اما سبلان به عنوان پرونده ترکیبی فرهنگی- طبیعی به یونسکو ارسال شده است که در کل دنیا کمتر از 40 مورد پرونده ترکیبی وجود دارد.

تطبیق ارزش های سبلان با معیارهای یونسکو
مدیر کل میراث فرهنگی استان در مورد لیست عناوین مهم حائز ارزش سبلان در تطبیق با معیارهای ثبت اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو عنوان می‌کند: وجود چشمه‌های معدنی، آثار طبیعی بی‌نظیر مانند شیروان دره‌سی، ارزش‌های گیاهی و حیات‌وحش، سکونت‌گاه‌های دامنه‌های سبلان، عشایر شاهسون و مردم شناسی از جمله امتیازهای سبلان به شمار می‌رود.
فلاحی همچنین به معیارهای فرهنگی سبلان اشاره و اظهار می‌کند: عشایر شاهسون (کوچ عشایر و سبک ساخت اوبا) از میراث تداوم‌دار دامنه سبلان است. کوچ عشایر و مراسم وابسته به آن، نمونه‌ای منحصر به فرد و استثنایی از یک سنت فرهنگی زنده است. معماری انعطاف‌پذیر اوبا (آلاچیق عشایر) که از اوایل زندگی کوچ‌نشینان مورد استفاده بوده، گواهی منحصر به فرد از تعاملات انسان با طبیعت است که شالوده و عناصر سازه آن نیز با طبیعت سازگاری دارد. این مدل آلاچیق به دلیل مقاومت در برابر عوامل جوی، معماری زیبا و بنای آسان و سریع، دارای معماری خاص و مقبولی است که شیوه ساختمان آن را ارزشمندتر می‌سازد. این شیوه بارز از بنا و قدمت، نماینده مرحله مهمی از تاریخ بشر و در ثبت جهانی بسیار مورد توجه است.

سبلان و تعامل انسانی
«اکبر صمدی» فرماندار مشگین‌شهر نیز درباره سبلان و ثبت جهانی آن می‌گوید: منظور از منظر طبیعی و فرهنگی از نظر سازمان میراث جهانی یونسکو، ارتباط متقابل و موثر و تعامل انسان و طبیعت در یک بستر زمانی دراز مدت است که منجر به برون‌دادهای فرهنگی و میراث ملموس و ناملموس در آن منطقه می‌شود.
وی وجود فرم‌های زمین ریخت‌شناسی و زمین‌شناختی متنوع و خاص چون دره شگفت انگیز شیروان دره‌سی و سنگ عقاب و گونه‌های گیاهی و جانوری منحصر به فرد چون آویشن سبلان با 92 درصد اثر داروئی و آب‌های طبیعی و درمانی بی شمار با خاصیت‌های منحصر به فرد را از دیگر معیارهای ثبت این اثر بر می‌شمارد.
صمدی با اشاره به وجود آب‌های معدنی سرد و گرم با خاصیت‌های درمانی متفاوت و متنوع به عنوان معیار دیگر ثبت این اثر، بیان می‌کند: کوه سبلان از قابلیت‌های گردشگری طبیعی، ورزشی، درمانی و سلامت و فرهنگی برخوردار است.
فرماندار مشگین شهر با بیان اینکه در کنار این ارزش‌ها تعامل انسان با محیط در این منطقه بی‌نهایت قابل مشاهده است، می‌افزاید: جایگاه سبلان در فرهنگ عامه و ارتباط مردم با این کوهستان اعم از شهری، روستایی و عشایر قابل توجه است و در باورهای مردمی ساوالان به عنوان خاستگاه زرتشت مقدس شمرده می‌شود که این باور در کتاب نویسندگان جهانی نیز روایت شده است. «ویلیامز جکسن» مولف کتاب «زردشت پیامبر ایران باستان» در سفرنامه‌اش می‌نویسد: سبلان همان کوهی است که به گمان من آن را باید با کوه دو مصاحب مقدس مذکور در اوستا که در آن جا زردشت با اهورا مزدا راز و نیاز کرده یکی دانست.
این پرونده در حال حاضر در مرحله مطالعات نهایی است و تکمیل آن احتمالا تا دو سال دیگر زمان می‌برد. بعد از ارسال پرونده نهایی به یونسکو تصمیم نهایی گرفته خواهد شد و با توجه به جلب توجه کارشناسان و استقبال از پیشنهاد اولیه، این اثر طبیعی نیز مانند جنگل هیرکانی و کویر لوت، ثبت جهانی می‌شود.