سال طوفانی 6 استان

خشکسالی موجب شده نگرانی از تشدید بحران گرد و غبار در سال1400 و بازگشت طوفان‌های شن افزایش یابد. از ابتدای امسال هم چند موج گرد و غبار، شهرهای جنوبی و غربی کشور را  تحت تاثیر قرار داده و در کنار پاندمی کرونا نگرانی‌ مردم این مناطق را چند برابر کرده است. رئیس سازمان محیط زیست اواخر سال گذشته از اختصاص ۲۰ میلیون دلار برای مهار گرد و غبار در بودجه خبر داده بود، اما هنوز زمان تخصیص این بودجه مشخص نیست. به گفته سخنگوی فراکسیون شوراها و مدیریت شهری و روستایی، خشکسالی شدید و کاهش بارندگی، خطر 300 میلیون هکتار منطقه غبارخیز کشورهای همسایه را نیز برای ایران تشدید می‌کند. معضل ریزگردها در شرایطی اغلب مناطق کشور را درگیر خود کرده که برخی استان‌ها چون سیستان‌وبلوچستان، کرمان، خراسان‌جنوبی، یزد، اصفهان و حتی قزوین با مشکل طوفان‌های شن هم مواجه هستند که منشا اغلب آن‌ها داخلی است. روستاهای زیادی در این استان‌ها بر اثر طوفان شن خالی از سکنه شده‌اند و روستاهای بسیاری هم تحت‌تاثیر این طوفان‌ها آسیب‌ دیده‌اند، اما این،‌ همه تبعات طوفان شن نیست. بیماری‌های تنفسی و پوستی و خسارت به زیرساخت‌ها و کشاورزی از دیگر مشکلاتی است که ساکنان شهرهای در معرض طوفان شن با آن مواجه هستند و این همه در حالی است که اغلب این استان‌ها اعتبار قابل توجهی برای مقابله با طوفان شن ندارند.  رئیس سازمان محیط زیست اواخر سال گذشته از اختصاص ۲۰ میلیون دلار برای مهار گرد و غبار در بودجه خبر داده بود، اما هنوز زمان تخصیص این بودجه مشخص نیست. به گفته سخنگوی فراکسیون شوراها و مدیریت شهری و روستایی، خشکسالی شدید و کاهش بارندگی، خطر 300 میلیون هکتار منطقه غبارخیز کشورهای همسایه را نیز برای ایران تشدید می‌کند. معضل ریزگردها در شرایطی اغلب مناطق کشور را درگیر خود کرده که برخی استان‌ها چون سیستان‌وبلوچستان، کرمان، خراسان‌جنوبی، یزد، اصفهان و حتی قزوین با مشکل طوفان‌های شن هم مواجه هستند که منشا اغلب آن‌ها داخلی است. روستاهای زیادی در این استان‌ها بر اثر طوفان شن خالی از سکنه شده‌اند و روستاهای بسیاری هم تحت‌تاثیر این طوفان‌ها آسیب‌ دیده‌اند، اما این،‌ همه تبعات طوفان شن نیست. بیماری‌های تنفسی و پوستی و خسارت به زیرساخت‌ها و کشاورزی از دیگر مشکلاتی است که ساکنان شهرهای در معرض طوفان شن با آن مواجه هستند و این همه در حالی است که اغلب این استان‌ها اعتبار قابل توجهی برای مقابله با طوفان شن ندارند. 

کرمان
کرمان از زمان‌های دور در معرض 2پدیده‌ گردوغبار و طوفان‌ شن بوده، اما طی سال‌های اخیر به نظر می‌رسد تکرار این پدیده‌ها و گستردگی آن‌ها بیشتر شده است.
 29کانون فرسایشی در استان شناسایی،‌ اما وقوع مکرر طوفان‌ شن در شهرستان‌های شرقی از جمله «ریگان» سال‌های زیادی است که به‌ عنوان معضلی جدی مطرح شده است. این پدیده در ماه‌های مختلف سال تعدادی از روستاها را زیر شن مدفون و افراد زیادی را روانه‌ بیمارستان‌ها می‌کند. در سال95 برنامه‌ریزی شد تا با 520میلیارد تومان اعتبار طی 10سال شرق استان که تقریبا از بحرانی‌ترین نقاط است، مدیریت شود. در یک دوره‌ 5ساله حدود 300میلیارد تومان اعتبار تامین شد، اما حالا هزینه‌ها به 2هزار میلیارد تومان رسیده است. برای اینکه طی 5 تا 7 سال مناطقی که تحت‌تاثیر شن‌های روان هستند‏، محافظت شود به هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است. در 2-3 سال اخیر از محل صندوق توسعه ملی برای گردوغبار اعتبار خوبی اختصاص یافت، اما سال1400 اعتباری از این صندوق برای گردوغبار اختصاص نمی‌یابد و این بی‌پولی، نگرانی‌ها را صدچندان کرده
 است.از 2/6 میلیون هکتار اراضی بیابانی شمال کرمان 5/4 میلیون هکتار معادل 72درصد حساس به فرسایش هستند. به ‌دلیل وسعت بالای این مناطق، امکان بیابان‌زدایی وجود ندارد و فقط مناطق بحرانی با عملیاتی مثل مالچ‌پاشی، نهال‌کاری، تله‌ رسوب‌گیر و... حفاظت می‌شوند.
 به گفته‌ کارشناسان، کرمان همسایه‌ بیابان لوت که 1200کیلومتر مرز مشترک با بیابان دارد، همواره تحت تاثیر کویر و طوفان‌های آن خواهد بود. امسال هم که استان دچار کم‌بارشی شدید است، پوشش گیاهی نتوانسته خود را احیا کند و خاک نمناکی را از دست داده و با اندک وزش باد، شن‌ها حرکت می‌کنند.
علاوه بر این بنا به گفته‌ مدیرکل محیط‌زیست، معادن متروکه در کرمان هم به کانون‌های مستعد گردوغبار تبدیل شده‌اند و اگر برنامه‌‌ریزی نشود، استان در آینده با گردوغبار با منشا این معادن هم مواجه خواهد شد.

سیستان و بلوچستان
سیستان‌وبلوچستان کم‌بارش‌ترین استان ایران است و کاهش بارندگی در سال آبی جاری تبعات فراوانی برای آن به همراه دارد که یکی از این تبعات، فعال شدن کانون‌ ریزگردهاست. استان از ابتدای سال آبی جاری تا کنون 36 روز طوفانی و همراه با آلودگی هوا داشته ‌است.وقوع بادهای موسمی که به بادهای 120روزه سیستان شهرت دارند هم در شرایط خشکسالی پیش رو مزید برعلت شده و شرایط سختی را در سال جاری برای این استان به وجود آورده است.این استان بین 170 تا 180روز با وزش بادهای شدید و طوفانی روبه‌روست که در برخی موارد سرعت بادها آنقدر زیاد است که به طوفان شن تبدیل می‌شود.خشکسالی و نبود آب تالاب‌های هامون و جازموریان را به سرچشمه‌های ریزگرد تبدیل کرده است و براساس تحقیقات دانشگاه سیستان و بلوچستان پیش‌بینی می‌شود ریزگردها از شمال استان به جنوب آن یعنی چابهار برسد. همچنین طبق این تحقیقات ریزگردها از دریا خواهد گذشت و به نزدیکی‌ اقیانوس هند خواهد رسید و ارتفاع این ریزگرد‌ها به حدود 7 تا 8 هزار متر خواهد رسید.زابل، زهک، هیرمند، نیمروز و هامون در شمال استان با بحران ریزگرد روبه‌رو هستند و گاهی شدت بالای ریزگردها شهر زاهدان را هم درگیر خود می‌کند. همچنین شهرهای میرجاوه، سراوان و بخشی از نوار ساحلی استان با ریزگردها درگیر هستند. کانونی هم در منطقه ایرانشهر وجود دارد. البته گاهی شدت ریزگردها آنقدر بالاست که اغلب نقاط استان را درگیر خود می‌کند. طوفان شن و ریزگردها رتبه نخست حوادث طبیعی استان را دارند. گاهی میزان غلظت آلودگی هوا به 60برابر حد مجاز می‌رسد. 
سازمان محیط‌زیست برای حل مشکل بحران خشکسالی و مهار کانون ریزگردهای هامون اقداماتی مانند ایجاد و حفر کانال‌های آب در تالاب هامون انجام داده است. همچنین باد‌شکن‌هایی نیز در این منطقه ایجاد شده ‌است، اما از آنجا که همه این کانون‌ها در ایران قرار ندارد و بخشی از آن‌ها در حوزه کشور همسایه هستند، مدیریت شرایط به همکاری کشور همسایه بستگی دارد. اما از آنجا که در حوزه هامون افغانستان شاهد زیست جمعیتی نیستیم، عملا کشور متبوع اقدامات چندانی برای مهار ریزگردها نمی‌کند.

خراسان جنوبی
حدود یک سوم خراسان جنوبی را عرصه‌های بیابانی تشکیل می‌دهند، همچنین این استان در مجاورت بیابان بزرگ لوت و چند بیابان کوچک دیگر قرار دارد که کانون‌های اصلی فرسایش خاک محسوب می‌شوند.بیشتر ریزگردها و گردوغبارها در خراسان جنوبی منشا داخلی دارد و کانون‌های فرسایش خاک زیادی در اطراف استان هست که آن را به عنوان صادرکننده گرد و غبار معرفی می‌کند. بادهای 120روزه سیستان و بلوچستان نیز اکثرا از خراسان جنوبی آغاز می‌شوند و بخشی از گرد و غبار را به سمت آن استان می‌برند. همچنین بادهایی که از سمت غرب می‌وزند، گرد و غبار را از کویرهای یزد به خراسان جنوبی و بعد به سیستان و بلوچستان صادر می‌کنند.روستاهایی که در خراسان جنوبی تخلیه شدند، دچار عوامل متعددی از جمله کمبود آب، از بین رفتن کشاورزی و دامداری، ضعیف شدن مراتع و ریزگردها بودند،‌ اما هیچ روستایی تا امروز به دلیل ریزگردها تخلیه نشده است.برای پایش کیفیت هوا 5 ایستگاه سنجش گرد و غبار در شهرهای مختلف استان فعال هستند و هواشناسی نیز 2 ایستگاه دیگر خریداری کرده که یکی از آن‌ها در طبس مستقر شده و دیگری در مرحله استقرار است.اگر بخواهیم نسبت به پدیده گرد و غبار نگاهی بلندمدت داشته باشیم و پیشگیری‌های لازم را انجام دهیم باید از تخریب طبیعت جلوگیری کنیم. اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی محدوده‌های قابل‌توجهی در استان را در قالب طرح‌های بیابان‌زدایی نهال‌کاری کرده‌ است، اما این عملکرد  فقط نوعی مسکن برای طبیعت دچار بیماری محسوب می‌شود. برای درمان قطعی و پیشگیری از نابودی منابع طبیع باید از معضلاتی چون چرای بی‌رویه، برداشت بی‌حساب از آب‌های زیرزمینی و گردشگری غیراصولی جلوگیری کرد.

اصفهان
اصفهان 100 میلیون و 700 هکتار وسعت دارد که تقریبا 3 میلیون و 200 هزار هکتار آن بیابان است. طبق مطالعات انجام شده 16کانون فرسایش بادی در استان شناسایی شده، این کانون‌ها در اردستان، نایین، کاشان، سجزی در شرق اصفهان، جاده نایین و خور و بیابانک قرار داشته و یک میلیون و 90هزار هکتار وسعت دارند.طبق اظهار منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، کم بارشی، خشکی هوا و وزش تندبادها موجب خیزش گرد و غبار و طوفان شن در استان شده است. اصفهان در سال جاری از فروردین تاکنون 21 روز گرد و غبار  شدید را در برخی محورهای جاده‌ای و مراکز بیابانی استان تجربه کرد. در فروردین به دلیل طوفان شن و خیزش گرد و غبار میدان دید در جاده‌ها به شدت کاهش یافت و در کنار گذر شرق اصفهان و جاده نایین تصادف زنجیره‌ای اتفاق افتاد. همچنین شدت طوفان شن در محور نطنز- کاشان موجب شد شهر کاشان و اطراف آن گرفتار شن‌ها شوند.کانون‌های گرد و غبار در شهر اصفهان به علت خشکی هوا، وزش طوفان‌ها و تندبادها فعال شده‌اند. بارش‌های  استان 50 درصد نسبت به بلندمدت کاهش داشته، سامانه‌های  جوی رطوبت ندارند و انرژی خود را به صورت باد آزاد می‌کنند. زاینده‌رود بیش از 10 ماه است خشک شده و به دنبال آن حدود 100هزار هکتار از اراضی کشاورزی امسال رها شدند که کانون‌های گرد و غبار جدیدی را ایجاد خواهند کرد. سال گذشته این کانون‌های گرد و غبار 140 میلیارد تومان به بخش‌های مختلف و زیرساخت‌های استان خسارت وارد کرد و حتی جمعیت برخی از مناطق روستایی اردستان و نایین به دلیل شدت گرد و غبار کاهش یافت و بیم آن می‌رود که خالی از سکنه شوند.مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با تأکید بر شرایط حاد و خشکسالی بی سابقه استان می‌گوید که 100 هکتار عملیات بادشکن و 100 هکتار هم تله رسوب گیر با هدف حفاظت جاده‌ها در مقابل گرد و غبار پیش‌بینی شده است، اما این راه‌حل پایداری نیست. رودخانه زاینده رود باید احیا شود تا اراضی رها شده زیر کشت برود و رطوبت ایجاد شود. تالاب بین‌المللی گاوخونی هم در حال تبدیل شدن به کانون بزرگی از گرد و غبار است و سازمان‌های محیط زیست و مراتع و جنگل‌داری باید اعتباری بیش از 300 میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های تثبیت بیابان، تثبیت شن‌های روان و کنترل کانون های گرد و غبار در مناطق بیابانی استان در نظر بگیرند. 

قزوین
بازگشت ریزگردها به استان قزوین و همپوشانی این پدیده با بادهای گرم منطقه‌ای احتمال بازگشت ریزگردها و طوفان‌های شن را در بخش‌هایی از این استان قوت می‌بخشد. خشک شدن تالاب الله‌آباد و بروز پدیده ریزگردها نیز در این منطقه در کنار کاهش شدید بارندگی‌‎ها؛ می‌تواند عاملی برای بازگشت ریزگردها به قزوین باشد. همچنین از بین رفتن پوشش گیاهی در مساحت 120 هزار هکتاری این استان،  قزوین را  به کانون انتشار ریزگرد و طوفان‌های شن بدل کرده است؛ به نحوی که این پدیده مخرب در سال‌جاری علاوه بر قزوین استان‌های همجوار مانند البرز و تهران را نیز تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.در دو سال گذشته شهروندان آبیکی ۷۰ روز را با آلودگی هوا سپری کردند و اگر شاهد بازگشت ریزگردها و طوفان شن باشیم ممکن است تعداد این روزها افزایش پیدا کند تا جاییکه به خروج جمعیت از شهرستان منجر شود.ریزگردها و طوفان‌های شن، سلامت مردم را دچار خدشه و زندگی عادی شهروندان را با اختلال روبرو کرده است. از این رو موضوع از بین بردن کانون‌های ریزگرد در دشت الله‌آباد در حال بررسی است و مسئولان استان می‌کوشند با تامین اعتبار ۴۵میلیارد تومانی این پروژه و انتقال پساب صنعتی به این کانون بحرانی، ریزگردها را کنترل و وضعیت را به شرایط عادی بازگردانند. اقدامی که تحقق آن با وجود کمبود اعتبار و زمان بر بودن پروژه تا سه سال آینده ادامه خواهد داشت.

یزد
یزد با مساحت بیش از 42/7 میلیون هکتار در قسمت مرکزی فلات ایران واقع شده‏، اما نکته مهم اینکه 36درصد از مساحت آن را اراضی بیابانی تشکیل می‏‏دهند.تاکنون 14منطقه تحت تاثیر فرسایش بادی در استان شناسایی شده که مساحتی بیش از 2/1 میلیون هکتار را شامل می‌‌‌شود و این کانون‌‌ها تقریبا در همه شهرستان‌‌های استان پراکنده هستند.علاوه بر اراضی بیابانی یزد، 62 درصد از عرصه‌های طبیعی استان را نیز مراتعی تشکیل می‌دهند که متوسط و ضعیف هستند ولی همین مراتع نیز نقش مهمی در حفظ خاک و جلوگیری فرسایش بادی دارند.اغلب شهرهای یزد در منطقه‌ دشت اردکان- یزد-مهریز و در مسیر بادهای غالب و وزش طوفان‌ها واقع شده‌اند و علی‌رغم تلاش‌های صورت گرفته برای بیابان‌زدایی از سوی اداره کل منابع طبیعی استان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خشکسالی‌های متوالی در 2 دهه گذشته بر شدت بروز طوفان‌های گردو خاک در یزد افزوده است.اندازه‌گیری گرد و غبار شهرستان یزد در سال73 نشان می‌دهد میزان آلودگی زیست‌محیطی آن 6708میکروگرم در مترمکعب یا 44 برابر بیش از حد استاندارد بوده است و هر سال حدود 1200 تن گرد و غبار بر شهر یزد فرو می‌ریزد.منشا طوفان‌ها در یزد معمولا سامانه‌های مدیترانه‌ای، جنوب غربـی مدیترانـه‌ای، سـودانی و شمال شرقی است که عمدتا با توجه به نداشتن پوشش گیاهی و یا کم بودن تراکم پوشش گیـاهی در  مسیر حرکت آن‌ها موجب می‌شود تا حمل خاک و شن خسارت‌های سنگینی به تاسیسـات زیربنـایی، فضاهای سبز، واحدهای مسکونی، کشاورزی و دامی وارد کند.