بهبود مدیریت پسماند در کشور

 حمیده پازوکی- خبرنگار

  آمار تولید پسماند رقمی آنچنان بزرگ است که هر کسی را می‎ترساند؛ سرانه تولید زباله در ایران سالانه 240کیلوگرم است که البته این رقم در تهران به 450کیلوگرم می‎رسد. از انبوه زباله تولید شده در هر روز فقط ۲۵درصد پردازش می‎شود و ۷۵درصد باقیمانده به‌طور مستقیم دفن می‌شود یا سر از ساحل و جنگل درمی‎آورد. بنابر اعلام سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، ۷۰۰محل دفن پسماند در کشور وجود دارد، اما در برنامه 5ساله مدیریت پسماند قرار است این رقم به ۲۸۳محل کاهش پیدا کند و به جای آن، ۴۲ مرکز پردازش و کمپوست به ۱۲۳مرکز افزایش یابد. با همه اینها به جز چند شهر اصفهان، مشهد، قم و شیراز که عملکرد خوبی در مدیریت پسماند داشته‌اند، تقریبا در بیشتر استان‌ها ازجمله گیلان، خوزستان، مازندران، همدان، اردبیل، کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، کهگیلویه و بویراحمد و قزوین مشکلاتی وجود دارد. هرچند در گلستان به‌تازگی مرکز دفن بهداشتی پسماند‌های شهری افتتاح شده یا ساخت نیروگاه زباله‌سوز نوشهر در مازندران به پایان رسیده و مسئولان برای افتتاح آن منتظر عادی شدن شرایط کرونایی هستند، اما در دیگر استان‌ها مدیران شهری باید به فکر چاره باشند.

    زنگ هشدار در مازندران
از مازندران خبر می‌رسد طرح ساخت نیروگاه زباله‌سوز نوشهر با هدف امحای ۲۰۰تن زباله تولیدی نوشهر، چالوس و کلاردشت به پایان رسیده است. استانداری مازندران بعد از پایان کار نیروگاه نوشهر اعلام کرد از ایجاد نیروگاه در آمل هم حمایت می‌کند و فقط مدیران شهری باید فضا و طرح مورد نیاز را تعیین و تدبیر کنند.
در کنار همه اقدامات خوبی که در مازندران انجام شده، وضعیت در ‎عمارت آمل، انجیل سی بابل، پرده‌سر تنکابن، گویچاله ساتری، اندرکلی شیرگاه، الیمالات نور و بسیاری دیگر از نقاط این استان بحرانی است.
با توجه به همین شرایط هم مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند مازندران از ساخت تاسیسات سخت‌افزاری برای مدیریت پسماند خبر داده است. به‌گفته محمد زرودی، برای سازمان مدیریت پسماند 5 استراتژی کاهش تولید زباله، تعطیلی حداقل ۱۰مرکز از ۲۸مرکز دفن زباله در استان در بازه زمانی یک‌ساله، ایجاد درآمد پایدار سازمان، استفاده از تکنولوژی‌های جدید و فناوری‌های نوین در مدیریت پسماندهای عادی، ویژه و عفونی و تهیه سند جامع پسماند مازندران درنظر گرفته شده و قرار است در یک بازه زمانی یکساله این سازمان به اهداف مهمی در مدیریت پسماندهای استان برسد، اما وضعیت مازندران کارهایی بیش از این نیاز دارد.
حسین‌علی ابراهیمی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران هم به همشهری می‎گوید: بند 9تبصره 6بودجه سال 99گفته بود 35درصد عوارضی که شهرداری‌ها دریافت می‎کنند برای حل مشکلات پسماند باید به صندوق ملی محیط‌زیست اختصاص یابد. با اعلام این خبر ما شرکت‎های دانش‎بنیان مازندران را مأمور کردیم پروژه‎هایی را برای حل مشکلات پسماند استان تعریف کنند. با این حال در سال 1400این بند، از قانون بودجه حذف شد و همه کارها بی‌نتیجه ماند.

    7پهنه مدیریت پسماند در گیلان
هر روز بین 800تا 1200تن زباله به حجم عظیم زباله ریخته شده در کوه و جنگل‌های گیلان اضافه می‎شود و در این شرایط مدیر سازمان پسماند استانداری گیلان از بهسازی محل‌های دفن زباله در استان خبر می‌دهد و به همشهری می‌گوید: در رشت و لاهیجان مشکلات بسیار زیاد بود که خوشبختانه سایت‌ها در حال بهداشتی شدن هستند. قبلا در رشت هر روز زباله‌ها را با خاک رودخانه می‌پوشاندند، اما این کار موجب تپه‌ای شدن زباله می‌شود و امکان رانش زباله را بالا می‌برد. به همین دلیل شیب کوه زباله را اصلاح می‌کنیم و با بهسازی کف و ایزولاسیون خطر رانش را از بین می‎بریم. همچنین امکان زهکشی شیرابه‎ها و محلی برای خروج گازها ایجاد می‌شود.
پویا شهشهانی با بیان اینکه 7پهنه مدیریت پسماند تعریف و 9محل دفن، 3کارخانه زباله‎سوز و 6کارخانه کمپوست برای آنها درنظر گرفته شده است، می‌افزاید: 4محل دفن در آستانه‌اشرفیه، آستارا، رشت و لاهیجان در حال انجام و کارخانه‌های کمپوست رودسر، لنگرود و تالش هم در دستور کار است. کارخانه‌های کمپوست 80درصد زباله‎های استان را از نظر مکانیکی و بیولوژیکی پردازش خواهند کرد، اما این میزان فقط 50درصد مشکل زباله استان را رفع می‌کند. با اتمام کارخانه زباله‎سوز هم هر روز 500تن زباله باقیمانده زباله‎های کمپوست‌شده می‎سوزد. برای باقی‍مانده زباله‎ها هم 2کارخانه در شرق و غرب استان پیش‎بینی‎ شده است.
وی با بیان اینکه ساخت کارخانه برق از زباله هم می‎تواند بسیار مؤثر باشد، اما 27میلیون دلار به اضافه 200میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد، می‌گوید: کارهای انجام شده فقط 20درصد مشکلات را رفع می‌کند. مدیر سازمان پسماند استانداری گیلان معتقد است؛ پسماند هم مانند فاضلاب باید به یک شرکت مادرتخصصی سپرده شود تا بار سنگین زباله از دوش شهرداری‎ها برداشته شود و یک سازمان مستقل روی آن کار کند.

   بزرگ‌ترین لندفیل شمال کشور در گلستان
بحرانی‌ترین محل دفن زباله در گلستان سایت پسماند آزادشهر است. از ۱۰سال پیش برای ۷شهر آزادشهر، گنبدکاووس، رامیان، مراوه تپه، گالیکش، کلاله و مینودشت پیش‌بینی شده بود تا زباله‌های ساکنان شهرها و روستاهای حدود ۹۰۰هزار نفر از اهالی شرق گلستان به این منطقه منتقل شود، اما این سایت در سال‌های گذشته مشکلات زیادی داشت. پس از ورود دادستان امسال بزرگ‌ترین مرکز دفن بهداشتی پسماند‌های شهری (لندفیل) در شمال کشور در سایت پسماند آزادشهر ایجاد شده است.
هادی حق‌شناس، استاندار گلستان در این‌باره به همشهری می‌گوید:‌ این مرکز با عنوان بزرگ‌ترین مرکز دفن بهداشتی پسماند‌های شهری در شمال با ظرفیت ۱۲۰هزار تن و با اعتبار ۲۰میلیارد ریال ایجاد شده و امیدواریم با دفن بهداشتی پسماند و استفاده از تجهیزات به‌روز از این پس در این منطقه مشکلی وجود نداشته باشد.
به‌گفته مدیرعامل سازمان پسماند گلستان خط پردازش 250تنی آزادشهر اعتبار لازم را دریافت کرده و احتمالا تا بهمن امسال به بهره‌برداری می‌رسد. طرح‌های دیگری برای مدیریت پسماند در شهرهای کلاله، بندرگز و علی‌آباد اجرا شده یا در دست اجراست.

    قزوین در پی چاره
سایت پسماند محمدآباد که وظیفه جمع‌آوری، تفکیک و بازیافت زباله قزوین و 25نقطه شهری و روستایی استان را دارد، امروز به یکی از تراژدی‌های مجموعه مدیریت شهری بدل شده است. شرکت پسماند محمدآباد که قرارداد همکاری پر از ابهامی با شهرداری قزوین دارد برای دفع زباله از شهرداری‌های استان برای هر کیلوگرم مبلغی تا 200تومان اخذ می‌کند، ولی هیچ فرایندی جز گردآوری و دپوی زباله‌ها انجام نمی‌دهد.
استاندار قزوین درباره ساماندهی و مدیریت منطقی در این سایت پسماند می‎گوید: با تکمیل‌ ظرفیت سایت پسماند محمدآباد برای پیشگیری از چالش‌های پیش‌رو باید با ارائه برنامه کوتاه‌مدت مشکلات را کاهش دهیم.
هدایت‌الله جمالی‌پور، ساماندهی و اصلاح روش سایت تفکیک محمدآباد را ضروری می‌داند و می‌افزاید: متولی اصلی جمع‌آوری و ساماندهی و دفن بهداشتی زباله‌های صنعتی، خانگی و بیمارستانی شهرداری است و در شرایط اقتصادی کنونی باید روشی منطقی برای حل مشکلات این سایت داشته باشیم.

     پیگیری طرح‌های نیمه‌کاره در اهواز
خوزستان با آلودگی‌های مختلفی دست به گریبان است. ریزگردها  هوا، فاضلاب  آب و زباله خاک استان را بیمار کرده‌ است. هر روز 90درصد از زباله‌های خوزستان سوزانده یا رها می‎شوند و این مشکلات مردم را صدچندان کرده است. یکی از کانون‌های مشکل در استان سایت صفیره در اهواز است؛ سایتی که کارخانه آن نیمه‎کاره است و باید برای حل بخش بزرگی از مشکلات تکمیل شود.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اهواز درباره حل مشکلات این سایت می‎گوید: سایت صفیره 125هکتار است و زباله‎ها در آن به‌صورت حرفه‌ای دفن نشده. برای حل این مشکل سلول‌های سایت باید به شکل اصولی ساخته و زباله‎ها در آن دفن شود. محمود ثابت‌قدم، ادامه می‎دهد: سلول شماره 2سایت نیمه‌کاره بود که هم‌اکنون کار طراحی نقشه و تامین اعتبار آن انجام شده است و با پایان مناقصه و مشخص شدن پیمانکار تکمیل آن آغاز خواهد شد.
وی اجرا نشدن طرح تفکیک زباله از مبدا در اهواز را هم مشکل مهم این شهر می‎داند و می‎گوید: برای این کار پیمانکاری مشخص و احکام قضایی هم دریافت شده است. این طرح در 3بخش پیگیری و براساس آن کارگاه‎هایی در غرب و شرق شهر ساخته می‌شود. همچنین یک اپلیکیشن با نام «زیست‌دوست» با همکاری کمیته امداد راه‌اندازی شده است تا زباله خشک را از مردم تحویل بگیرد. ثابت‎قدم درباره مشکل انتشار گاز متان از زباله‎های اهواز هم می‌گوید: اگر سلول شماره 2ساخته شود با دقت اصولی در دفن زباله‎ها این مشکل رفع خواهد شد. مشکل دیگر ما آتش‌سوزی در سایت زباله است؛ این موضوع در سلول شماره یک بیشتر اتفاق می‎افتد، زیرا زباله‌ها با خاک پوشانده نمی‎شود. با تکمیل این سلول زباله‌ها خاکریزی خواهند شد و لوله‌گذاری برای خروج گاز هم ایجاد خواهد شد تا مشکل آتش‌سوزی حل شود.

   سایت‌های مشترک شهرهای آذربایجان غربی
شهر 300هزار نفری میاندوآب در آذربایجان غربی یکی از کانون‌های بحرانی زباله در استان و حتی شمال‌غرب کشور است. سایت دفع زباله این شهر چند سالی است پر شده و جایی برای زباله جدید ندارد. دفع سنتی زباله و افزایش شتابان جمعیت شهری موجب شده تا ظرفیت این سایت خیلی زودتر از زمان پیش‌بینی شده تکمیل شود. در 2، 3سال اخیر زباله‌های این شهر به سایت پسماند ارومیه منتقل می‌شد که با توجه به فاصله 140کیلومتری هزینه اقتصادی و تبعات زیست‌محیطی زیادی داشت. از نیمه سال گذشته موضوع ایجاد سایت موقت در حاشیه میاندوآب مطرح و 4منطقه برای این‌کار پیشنهاد شد، اما مانع جدید زراعی و کشاورزی بودن زمین‌ها در میان است. هم‌اکنون زباله‌ها به‌صورت موقت در اطراف شهر دفع و بخشی هم پس از بسته‌بندی به شهرهای مجاور منتقل می‌شود.
مهران نظری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی می‌گوید: طرح تجمیع سایت‌های دفن پسماند در مناطق مختلف استان در دستور کار است و 9سایت دفن زباله مشترک برای شهرها درنظر گرفته شده است.

   تولید سوخت جامد در اردبیل
محل دفن زباله اردبیل در 15کیلومتری شهر اردبیل و در نزدیکی روستای طالب قشلاقی قرار گرفته که این محل نزدیک چند روستای پرجمعیت واقع شده است و چندان از نظر بهداشتی استاندارد نیست. دفن سنتی پسماند همچنان مشکل محیط‌زیست و بهداشت اردبیل است که ساماندهی آن با سرعت لاک‌پشتی پیش می‌رود. از اقدامات قابل توجه، ساماندهی پسماند عفونی است که در این اقدام باید  100درصد پسماند عفونی قبل از خروج از بیمارستان بی‌خطر و به پسماند عادی تبدیل شود. حمید لطف‌اللهیان، شهردار اردبیل به همشهری می‌گوید: تولید سوخت جامد از زباله در اردبیل با مشارکت سرمایه‌گذار بخش خصوصی در دستور کار است و ما با تحویل محل دفن زباله از سرمایه‌گذار می‌خواهیم تا با آورده شخصی و دریافت تسهیلات بانکی کار را شروع کند.

حل مشکل پسماند در همه استان‎ها یکی از خواسته‎های اساسی مردم و وظایف اصلی مسئولان است؛ زیرا هیچ‌چیزی مهم‎تر از سلامت شهروندان نیست. با این حال آنچه گفته شد فقط در چند استان بحرانی بود و باقی استان‎ها هم به توجه ویژه مسئولان نیاز دارند.

مکث
سایت‌های پسماند بحرانی

برخی استان‌های کشور با مشکلات بیشتری در زمینه مدیریت پسماند مواجهند. سایت‌های پسماند هریک‌از این استان ها مشکلی ویژه خود دارند. در بسیاری از این سایت‌ها ظرفیتی برای دپوی زباله باقی نمانده است، بعضی نیمه‌کاره هستند و برای تکمیل و مکانیزه شدن به بودجه نیاز دارند.
 برخی از این سایت‌ها باید پاسخ‌گوی نیاز چند شهر اطراف خود باشند و همین موضوع وضعیت آنها را بحرانی کرده است. این مشکلات موجب شده است کار تفکیک و بازیافت در این شهرها متوقف یا به کندی انجام شود. از سوی دیگر حجم زباله تولیدی این استان‌ها در هر روز حل مشکلات را دشوارتر می‎کند.