قمار سیاسی ترکیه روی کرونا

آمار کرونا این روزها در ترکیه رو به کاهش گذاشته اما کارشناسان به عملکرد دولت این کشور در مدیریت همه‌گیری به‌ دلیل سیاسی‌کردن این بحران، نمره قبولی نمی‌دهند. مردم ترکیه بعد از پایان 3هفته قرنطینه سراسری، حالا دوباره به زندگی عادی بازگشته‌اند. بعد از شیوع کرونا، این نخستین‌بار بود که محدودیت‌های سراسری در ترکیه اجرا می‌شد. بنابر آمار وزارت بهداشت ترکیه، تعداد موارد ابتلا 72درصد کاهش پیدا کرده است. یک‌ماه پیش، آمار به رکورد بیش از 60هزار ابتلای جدید در روز رسیده بود.
به‌دنبال این دستاورد، دولت اعلام کرده که برای استقبال از گردشگران در تابستان آماده است. این در حالی است که ترکیه هنوز از نظر تعداد مبتلایان، رتبه پنجم را در جهان دارد و کارشناسان، گزارش‌های رسمی از آمار نزولی مبتلایان را زیر سؤال می‌برند. تاکنون حدود 5میلیون و 200هزار نفر در این کشور به کرونا مبتلا شده‌اند. ترکیه از نظر تعداد مبتلایان بعد از آمریکا، هند، برزیل و فرانسه در جایگاه پنجم جهان قرار گرفته است.
آمارهای رسمی در ترکیه حاکی است که از زمان آغاز همه‌گیری تاکنون بیش از 46هزار نفر به‌علت ابتلا به کرونا جان خود را از دست داده‌اند. با وجود این، گاردین با استناد به آمارهای مرگ‌ومیر ثبت شده در شهرهای مختلف نوشته که میزان مرگ‌و‌میر در ترکیه طی یک سال گذشته 142هزار نفر بیش از متوسط مرگ‌و‌میر در 3سال گذشته بوده است.

روزهای اول همه‌گیری
ترکیه در ابتدای شیوع کرونا به‌دلیل انجام اقدامات سریع و مؤثر، مورد تحسین سازمان بهداشت جهانی قرار گرفت. مقامات فکر می‌کردند این بحران نهایتا 3‌ماه طول می‌کشد و همه‌‌چیز تا تابستان به حال عادی برمی‌گردد. اما این اتفاق نیفتاد و دولت به جای سلامت عمومی، مسائل سیاسی و اقتصادی را در اولویت قرار داد و چرخه‌ای از غفلت، اشتباه و محدودیت‌های ناقص و کوتاه‌مدت، همه‌‌چیز را به‌هم ریخت. در روزهای اول شیوع کرونا یعنی اواسط زمستان سال2020، ترکیه بعد از افزایش شمار مبتلایان در کشورهای مختلف تصمیم گرفت که مرزهایش را موقتا ببندد. گروه‌های ویژه تخصصی به حال آماده‌باش درآمدند و 2‌ماه بعد، محدودیت‌های تردد شبانه و روزهای تعطیل به اجرا درآمد. هدف مسئولان این بود که محدودیت‌ها در حدی باشد که اقتصاد با بحران روبه‌رو نشود.
مشکلات اما به‌زودی خود را نشان داد. اختلاف نظر درباره اینکه چطور پزشکان آمار کشته‌ها را ثبت کنند و استفاده از داروی ضدمالاریا(هیدروکسی کلروکین) که تأثیر آن از نظر بالینی برای درمان کرونا تأیید نشده بود، باعث شد زنگ خطر برای نظام سلامت به صدا دربیاید.

افزایش تجمع‌‌ها
بعد از 3‌ماه اعمال محدودیت تردد، دولت برای اینکه اقتصاد بیشتر از این آسیب نبیند، اعلام کرد که شرایط می‌تواند به حالت عادی بازگردد. در طول تابستان به‌تدریج تجمع‌های مردمی افزایش یافت که برجسته‌ترین آن گردهمایی در میدان سلطان‌‌احمد برای جشن‌ گرفتن اعلام طرح تبدیل کاربری موزه ایاصوفیه به مسجد بود.
سردتر شدن هوا در پاییز هم به بدتر شدن شرایط کمک کرد. اوایل پاییز سال گذشته دولت ترکیه اعتراف کرد که خیلی از موارد ابتلای کرونا در آمارهای رسمی روزانه آورده نشده و فقط موارد دارای علائم، ثبت شده‌اند.
این موضوع با واکنش تند دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی به‌عنوان شریک ائتلاف رجب طیب اردوغان روبه‌رو شد و او، پزشکان را به خیانت متهم کرد. باغچلی گفت که انجمن پزشکی ترکیه باید تعطیل شود. این در حالی بود که حزب حاکم یعنی توسعه و عدالت همچنان با نقض قوانینی که خود وضع کرده بود به تجمع‌های سیاسی‌ در فضاهای بسته ادامه داد.
در طول زمستان، ترکیه شاهد اعتراض‌های خیابانی گسترده دانشجویان علیه رئیس‌جمهور این کشور در واکنش به آنچه انتصاب سیاسی در دانشگاه بغازیچی استانبول می‌خواندند، بود. از سوی دیگر، دولت برای بار دوم طرح ممنوعیت سفر را به اجرا درآورد. اما این محدودیت‌ها خیلی زود برداشته شد و اواخر زمستان2021 بود که ترکیه وارد موج سوم کرونا شد.
در نهایت، تلاش‌ها برای پنهان‌کاری و اجرای طرح‌های ناقص راه به جایی نبرد و مسئولان ترکیه بالاخره مجبور شدند در‌ ماه رمضان یک قرنطینه سراسری اعمال کنند. این در حالی بود که بیشتر کشورهای اروپایی آماده تسهیل محدودیت‌های کرونا و از سرگرفتن مسافرت‌ها می‌شدند. یکی از انتقادهایی که به قرنطینه اخیر در ترکیه وارد شد این بود که گردشگران خارجی می‌توانستند وارد کشور شوند و از مراکز دیدنی بازدید کنند، اما مردم این کشور چنین حقی نداشتند و اگر از خانه بیرون می‌آمدند، جریمه می‌شدند. خاقان کزل، یکی از اعضای کارگروه کرونای انجمن پزشکی ترکیه معتقد است که در آغاز همه‌گیری یک اراده قوی برای مدیریت بحران وجود داشت، اما در ادامه پای سیاست به این ماجرا باز شد. او می‌گوید: «دولت ترکیه دست به یک قمار بزرگ زد. مسئولان فکر می‌کنند که چون بیشتر جمعیت این کشور جوان هستند، پس مشکلی ایجاد نخواهد شد. سیاست فعلی دولت این است که به مردم القا کند همه‌گیری تمام شده، بدون اینکه در عمل آن را کنترل کرده باشد. در علم هیچ قطعیتی وجود ندارد. اما به‌نظر می‌رسد که دولت ترکیه جواب همه سؤالات را می‌داند. شرایط فعلی بیشتر شبیه بازی سیاسی است تا مبارزه با کرونا.»

بالا رفتن فقر
دلیل اصلی اینکه دولت ترکیه زودتر دست به قرنطینه سراسری نزد، این بود که قادر نبود از کسب‌وکارهای خرد حمایت مالی کند. بحران کرونا موجب شد تا شیوع فقر در بین طبقه کارگر شدت بیشتری پیدا کند؛ طبقه‌ای که حزب حاکم همیشه به حمایت آن دلگرم بوده است. آمارها حاکی است که میزان محبوبیت حزب عدالت و توسعه بعد از حدود 2دهه در قدرت بودن، از زمان سقوط ارزش لیر در سال2018 به‌تدریج کاهش پیدا کرده است.
حتی موفقیت‌های اولیه استانبول در پیشبرد برنامه واکسیناسیون نیز تحت‌الشعاع مشکلاتی مانند تأخیر در ورود محموله‌های واکسن و اظهارات متناقض وزیر بهداشت ترکیه درباره استفاده از واکسن‌های خاص قرار گرفت. کزل می‌گوید: «‌اینکه اول اعلام کنید برخی واکسن‌ها ایمن نیستند، اما بعد نظرتان را تغییر بدهید و به مردم بگویید می‌توانید از این واکسن‌ها استفاده کنید، موجب سلب اعتماد عمومی و کاهش رغبت مردم به واکسیناسیون می‌شود.»