دولت جدید و بحران صندوق‌های بازنشستگی

شیوا نوروزی ـ روزنامه‌نگار

صندوق‌های بازنشستگی کشور به 2دسته صندوق‌های زیر‌مجموعه وزارت رفاه (4صندوق) با میزان پوشش تقریبی 89درصدی و صندوق‌های زیرنظر سایر دستگاه‌ها (14صندوق) با میزان پوشش 11درصدی تقسیم می‌شوند. صندوق‌های زیرنظر وزارت رفاه شامل سازمان تامین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق روستاییان و عشایر و صندوق کارکنان فولاد می‌شود اما عوامل متعددی موجب شده تا این صندوق‌ها دچار بحران شوند که ادامه این وضعیت در یک دهه آینده، اقتصاد کشور را با چالش‌های بزرگ مواجه خواهد ساخت. لذا یکی از چالش‌هایی که لازم است در اولویت کاری رئیس‌جمهور آینده قرار بگیرد و برنامه‌های جدی برای آن چیده شود، توجه ویژه به این صندوق‌هاست. برای اطلاع از چالش‌های اساسی صندوق‌ها و راهکارهای اساسی که رئیس‌جمهور منتخب باید به آن توجه داشته باشد با علی‌اصغر بیات، رئیس کانون عالی بازنشستگان تأمین اجتماعی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که ماحصل آن را می‌خوانید.


مشکلات
صندوق‌های بازنشستگی در شروع کار به‌دلیل نو پا‌بودن هزینه‌های کمتری داشتند چون بازنشسته نداشتند و این کاملا طبیعی بود که به مرور زمان دچار مشکلات و بحران شوند؛ چرا که به مرور جمعیت بازنشسته‌ها افزایش یافت و تعهداتی بر دوش صندوق‌ها گذاشته شد که منابعش تامین نشد و همین عوامل موجب شد تا با گذشت زمان بحران‌زا شوند. یکی از مسائل بحران‌زا این است که در سال‌های آینده به مرور از ورودی صندوق‌هاکم و خروجی آن به شکل فزاینده‌ای افزایش پیدا می‌کند. هم‌اکنون کسری نقدینگی فزاینده، بالا‌بودن ارزش‌ فعلی تعهدات آینده و کاهش نسبت پشتیبانی در صندوق‌های بازنشستگی تبدیل به ابرچالش‌های پیش‌روی این صندوق‌ها شده است. سازمان تامین اجتماعی 50میلیون جمعیت تحت پوشش و از دولت 400هزار میلیارد تومان طلب دارد که پرداخت‌نشدن بدهی‌ها موجب شده تا مشکلات فراوانی پیش‌روی این سازمان باشد. در مجموع تغییرات جمعیتی، تحمیل طرح‌ها و قوانین کارشناسی‌نشده و بخشنده، پرداخت‌نشدن تعهدات قانونی دولت، سرمایه‌گذاری غیربهینه و ناکارآمد، مشکلات مدیریتی صندوق‌ها و نبود نهاد ناظر و سیاستگذار از مشکلات اساسی صندوق‌های بازنشستگی است. 65درصد بازنشستگان حداقل حقوق را می‌گیرند و تأخیر در پرداخت‌ها مشکلات فراوانی برای این قشر ایجاد می‌کند لذا حتما باید به‌موقع حقوق‌شان پرداخت شود. فعالیت‌های اقتصادی زیر‌مجموعه برخی از صندوق‌های بازنشستگی برای جلوگیری از کاهش ارزش پول پس‌انداز‌شده طی این سال‌ها به‌دلیل سوءمدیریت‌ها زیان‌ده بوده و همین مسئله موجب شده تا کسری بودجه گسترده‌ای به این صندوق‌ها تحمیل شود و وابستگی به دولت افزایش یابد و همین مسئله فشار بر منابع دولتی و به‌دنبال آن بحران اقتصادی را به‌دنبال خواهد داشت. همچنین نبود شفافیت در انتصابات مدیریتی صندوق‌ها و شرکت‌های تابعه‌ موجب شده که گاهی شاهد حضور افراد بدون صلاحیت در پست‌های کلیدی باشیم. از طرفی سن بازنشستگی در ایران بسیار پایین است و ایرانی‌ها خیلی زود به جمعیت دریافت‌کننده مستمری‌بگیر می‌پیوندند که همین مسئله صندوق‌ها را در طول زمان بحران‌زا می‌کند. افزایش میانگین سنی جامعه ایرانی درصورت نبود تدبیر صحیح از سوی مسئولان موجب خواهد شد تا این صندوق‌ها ظرفیت تبدیل به ابر‌چالشی اقتصادی- اجتماعی را داشته باشند.

راهکارها و پیشنهادها
سازمان تامین اجتماعی 3میلیون و 600هزار بازنشسته دارد که در اولویت اول برنامه‌ها از رئیس‌جمهور منتخب انتظار می‌رود پیش از هر چیزی بازنشسته را بشناسد. این قشر از افراد جامعه هم‌اکنون مشکلات معیشتی متعددی دارند و حقوق‌شان کفاف زندگی را نمی‌دهد. به‌خاطر اینکه سازمان بتواند به تعهدات خود در قبال بازنشسته‌ها عمل کند، دولت آینده باید نگاه خاص و ویژه‌ای به سازمان تامین اجتماعی داشته باشد و در مورد وضع دیون خود همه ساله در بودجه سنواتی برنامه‌ریزی درستی انجام دهد. دولت باید حق بیمه صنوفی که خود عهده‌دار شده است، پرداخت کند. در برنامه ششم توسعه آمده است  که دولت باید همه ساله 10درصد از کل بودجه را به سازمان تامین اجتماعی اختصاص دهد و کل بدهی‌هایش را پرداخت کند. تعهد جدید ایجاد نکند و اگر ایجاد کرد منابع آن را تامین کند.  تامین اجتماعی سازمان بزرگی است که دولت جدید باید برای حل مشکلات آن اقدامات اساسی کند. اگر برنامه‌ریزی‌های درست و اساسی انجام شود دولت می‌تواند بدهی‌های 400هزار میلیارد تومانی سازمان را ظرف مدت 5سال بدهد تا بحران صندوق‌های بازنشستگی تا حدودی برطرف شود. ضمن اینکه دولت جدید باید توجه خاصی به متناسب‌سازی‌ و معیشت بازنشستگان کند و نگاه دوگانه‌ای به صندوق‌ها و بازنشسته‌ها نداشته باشد. هرگونه افزایش و امکاناتی که به صندوق‌های بازنشستگی کشوری و لشکری می‌دهد را به بازنشسته‌های تامین اجتماعی نیز بدهد.