زهرا رستگارمقدم ـ روزنامه‌نگار
در آستانه برگزاری سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، مانند سنوات گذشته، هرآنچه در 4سال مسکوت مانده و به فراموشی سپرده شده بود، سر باز کرده و دوباره مطرح می‌شود؛ از وعده‌های داده شده تا بحث بر سر قوانین و هر آنچه در هیچ بازه زمانی درباره آن سخن گفته نمی‌شود. از این جمله می‌توان به کاندیداتوری زنان و بحث بر سر واژه «رجل سیاسی» که همواره در این چهاردهه دست‌اندازی برای حضور بانوان در انتخابات ریاست‌جمهوری بوده است، اشاره کرد. در این گزارش سعی می‌کنیم نگاهی دوباره به این تلاش‌ها و دست‌اندازی‌ها بیندازیم.
واکاوی یک واژه مبهم
در عبارت «رجال مذهبی و سیاسی» که در اصل ۱۱۵قانون اساسی گفته شده، اصل حضور در انتخابات را تنها برای مردان یا همان رجل سیاسی مجاز دانسته و بنابر این واژه، زنان امکان حضور در کارزار انتخابات ریاست‌جمهور را ندارند. این در حالی است که موافقان حضور زنان در انتخابات ریاست‌جمهوری می‌گویند منظور از رجل سیاسی در قانون، افراد شاخص و برجسته مذهبی و سیاسی هستند و این عبارت اشاره به جنس خاصی نداشته است.
هرچند زنان از نخستین دور مجلس شورای اسلامی به‌عنوان نماینده به مجلس راه پیدا کردند، اما تا سال ۱۳۷۰ هیچ زنی به دولت راه نیافت. در این سال بود که برای نخستین‌بار آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، شهلا حبیبی را به‌عنوان مشاور رئیس‌جمهور در امور زنان برگزید.
پس از او، معصومه ابتکار در دوره ریاست‌جمهوری محمد خاتمی در سال ۱۳۷۶ وارد کابینه و رئیس سازمان محیط‌زیست و معاونت ریاست‌جمهوری شد. این وضعیت خاص در دولت محمود احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۸ برای مرضیه وحید‌دستجردی رخ داد و او نخستین وزیر زن در چهاردهه پس از انقلاب شد.
تلاش زنان برای کسب کرسی در انتخابات
از سال 1358یعنی دوره نخست تا سال 1376، دوره هفتم، علنا انتخابات بدون حضور بانوان و مطالبه جدی برای بازتعریف قانون و کسب کرسی انتخابات از سوی آنها برگزار شد. اما این رویه در هفتمین دوره انتخابات شکست.
1376دوره هفتم
در این دوره از انتخابات حدود ۸۰درصد از واجدین شرایط در انتخابات شرکت کردند. همان انتخاباتی که بعدها به دوران اصلاحات و دوم خرداد معروف شد و در آن محمد خاتمی بر کرسی ریاست‌جمهوری نشست. در همین سال بود که اعظم طالقانی، برای تعیین تکلیف واژه رجل سیاسی پا به میدان انتخابات گذاشت و در انتخابات ثبت‌نام کرد.
1384دوره نهم
مقام معظم رهبری در یکی از بیانات خود در دیدار با اعضای هیأت دولت در سال ۱۳۸۴ به‌معنای رجل سیاسی در قانون اساسی اشاره داشته و فرمودند: «این شعار (رفتار بر اساس ضوابط اسلامی) بسیار باارزش است. ان‌شااللَّه به این شعار پایبند بمانید و این تلاش را جدی‌تر، بی‌آسیب‌تر و واقعی‌تر کنید؛ چون گامی بلند خواهد بود در راه رسیدن به آن هدف‌ها و همانطور که عرض کردم، رسیدن به آن هدف‌ها مردان خودش را می‌خواهد. البته «مردان» که می‌گوییم به‌معنای «رجال» در قانون اساسی است، شامل خانم‌ها هم می‌شود، یعنی کسان و عناصر و کارگزاران خودش را می‌خواهد. به قول شاعر، آن دو صد من استخوان را داشته باشند تا بتوانند این صد من بار را بردارند.» در این سال از ۱۰۱۴ نفری که برای انتخابات ریاست‌جمهوری ایران ثبت‌نام کرده بودند در ابتدا صلاحیت ۶ نفر و پس از آن 8تن تأیید و صلاحیت 1006نفر رد شد. در این انتخابات اعظم طالقانی برای بار دوم به همراه ۸۹ زن دیگر خود را داوطلب احراز مقام ریاست‌جمهوری کرده بود که صلاحیت همه آنان رد شد. این گروه به اضافه تعداد دیگری از فعالان زنان در اعتراض به اقدام شورای نگهبان در برابر دفتر ریاست‌جمهوری تحصن کردند، اما پاسخی نگرفتند. رفعت بیات دیگر زنی بود که در این سال در انتخابات کاندیدای ریاست‌جمهوری شد، ولی به‌علت برداشت مبهم از لفظ رجال سیاسی کاندیداتوری او حتی درست اعلام نشد. او در سال 1388بار دیگر در این انتخابات ثبت‌نام کرد. در این دوره بود که محمود احمدی‌نژاد پیروز انتخابات شد.
1392دوره یازدهم
۶۸۶ نفر برای انتخابات ریاست‌جمهوری در این دوره ثبت‌نام کردند که از این تعداد ۶۵۶داوطلب مرد و ۳۰ نفر زن بودند؛ همان سال که رهبر انقلاب، از مجمع تشخیص مصلحت نظام خواسته بود تا در نظام انتخاباتی بازنگری کرده و نقص‌ها را برطرف کنند. این طرح در نهایت در ۲۶دی‌ماه در مجلس و متعاقب آن در ۴ بهمن ۱۳۹۱ در شورای نگهبان تأیید شد. در این دوره حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران شد.
1396دوره دوازدهم
مجموع ثبت‌نام شده‌ها در این دوره یک‌هزار۶۳۶ نفر، ۱۳۷ زن و ۱۴۹۹ مرد بود. اما در میان ۱۳۷ زن ثبت‌نام‌کننده در این انتخابات تنها نام یک زن آشنا بود: «اعظم طالقانی». اعظم طالقانی فعال سیاسی بود و هیچ‌گاه سمت‌های مدیریتی در کشور نداشت. از سویی هیچ‌گاه نیز دلیل ردصلاحیتش توضیح داده نشد. او که دبیرکل جامعه زنان انقلاب اسلامی بود، نخستین زنی محسوب می‌شد که در سال ۱۳۷۶ به‌منظور مشخص شدن تکلیف این کلمه خود را کاندیدای ریاست‌جمهوری کرد. اعظم طالقانی در رد معنای اتخاذ شده از رجل سیاسی می‌گوید: «١۶مورد رجل در قرآن آمده که فقط 3بار از این ١۶ بار معنای مرد می‌دهد. باقی رجال در قرآن به‌معنای انسان بود. اینطور تفاسیر از قرآن نادرست است.... بنده معتقدم شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری حق مسلم من و همه زنان کشورم است و به‌همین دلیل تحت هیچ شرایطی کوتاه نمی‌آیم. در واقع به قدری به این مسئله ایمان دارم که حاضرم در هر دادگاهی شهادت دهم و اثبات کنم که با نگاه قرآنی، منع زنان از ریاست‌جمهوری را نمی‌توان ثابت کرد».
دوره سیزدهم
در این دوره با توجه به مصوبه تازه شورای نگهبان و اینکه هیچ منع و محدودیتی درباره حضور زنان وجود ندارد، دوباره عده‌ای حضور پیدا کردند. گمانه‌زنی درباره حضور بسیاری از زنان خصوصا مرضیه وحید‌دستجردی مطرح بود، اما در این میان شاید تنها گزینه شناخته‌شده‌تر را بتوان زهرا شجاعی، دبیر کل مجمع زنان اصلاح‌طلب دانست. او که پیش از ثبت‌نام درباره حضورش صحبت‌هایی کرده بود، درباره اینکه شورای نگهبان آیا در این دوره، بدون رجوع بر سر آن واژه مبهم، رجل سیاسی، صلاحیت زنان را بررسی خواهد کرد، گفت: «امیدوارم انگیزه آقای کدخدایی از بیان این سخن جذب مشارکت و حضور مردم در انتخابات نباشد و ریشه فکری و واقعی داشته باشد. لازمه آن هم این است که قبل از انتخابات تفسیر شورای نگهبان از رجل سیاسی مشخص شود تا خانم‌ها مطئمن شوند که این فقط یک بازی نبوده و سوءاستفاده ابزاری از آنان نمی‌شود».
بحث بر سر یک واژه بود
موانع و تلاش‌های زنان برای رسیدن به صندلی ریاست‌جمهوری
در همینه زمینه :
