سرنوشت مذاکرات

لیلا شریف ـ روزنامه‌نگار

دور جدید نشست کمیسیون مشترک برجام از سیزدهمین روز فروردین‌ماه و به‌صورت مجازی کلید خورد و در ادامه راه، طرفین گفت‌وگو تصمیم گرفتند تا از 17فروردین این مذاکرات به شکل حضوری و در وین برگزار شود. پس از برگزاری دور اول و دوم نشست وین در فروردین ماه، ادامه نشست‌ها- دور سوم و چهارم- در اردیبهشت‌ماه پیگیری شد. این دور از گفت‌وگوها با حضور هیأت‌های ایران و گروه ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) و همچنین حضور غیرمستقیم آمریکا برگزار شد. یورونیوز فارسی در رابطه با نشست وین در اردیبهشت‌ماه گزارش داده بود که گفت‌وگوها درباره چند و چون احیای برجام که در ابتدای مذاکرات در وین سرعت گرفته بود، اینک با رسیدن به مرحله «حساس و پیچیده» دور چهارم، کند شده است. مذاکرات دور چهارم وین در حالی آغاز می‌شود که مذاکره‌کنندگان هر یک روایت‌های خود را از پروسه مذاکرات مطرح می‌کنند؛ روایت‌هایی که براساس منافع و ضرورت طرف‌های درگیر شکل گرفته‌اند. اهمیت نشست وین و دور جدید مذاکرات از چنان جایگاهی برخوردار است که می‌توان آن را به‌عنوان یکی از اتفاقات مهم اردیبهشت‌ماه نام برد و به همین دلیل از چند کارشناس سیاسی و حوزه بین‌الملل خواستیم که نظرشان را در رابطه با آینده این دور از مذاکرات و سرنوشت تحریم‌ها بیان کنند.

توافق اولیه در کوتاه‌مدت شکل می‌گیرد
صادق زیباکلام ـ  استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران

بنده از سال گذشته بر این موضوع تأکید داشتم که برجام 1400موفق خواهد بود، چون ایران و آمریکا تجربه کافی به‌دست آورده‌اند اما این موفقیت در برجام 1400را باید به 2بخش تقسیم کرد؛ انتظارات جمهوری اسلامی ایران در بخش کوتاه‌مدت و همچنین انتظارات کوتاه‌مدت آمریکا و انتظارات بلندمدت دوطرف در بخش بلندمدت عملیاتی خواهد شد. بخش اول با توافق اولیه همراه خواهد شد، لغو برخی از تحریم‌ها، آزادی بخشی از دارایی‌های ایران، معاوضه دو تابعیتی‌ها با زندانیان ایرانی در آمریکا در توافق اولیه رقم خواهد خورد. بنابراین در کوتاه‌مدت بخشی از تحریم‌ها برداشته می‌شود و ممکن است با فروش مقداری از نفت ایران موافقت شود. در عین حال آژانس دست به نظارت فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌زند. بنده این توافق در کوتاه‌مدت را با عنوان برجام 1400نامگذاری می‌کنم.  اما مسئله اصلی و اساسی مربوط به فعالیت‌های موشکی و نظامی ایران است. این موارد برای آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها و حتی کشورهای منطقه بخش مهمی از مذاکرات را تشکیل می‌دهد، به همین دلیل این بخش از مسائل براساس مذاکرات بلندمدت قابل بررسی است و نمی‌توان آنها را در دسته مذاکرات کوتاه‌مدت جای داد. به‌عبارت دیگر توافق بلندمدت به زمان پس از انتخابات و تشکیل دولت جدید در ایران موکول خواهد شد. در نیمه‌دوم سال 1400این مسائلی که ذکر شد، مورد مذاکره قرار خواهد گرفت و اگر ایران همچنان بر مواضع خود در رابطه با حضور نظامی در کشورهای دیگر تأکید کند، از نظر من در این شرایط مسئله سخت‌تر خواهد شد. 

مذاکرات تا زمان برگزاری انتخابات ایران نتیجه‌ای ندارد
محمد ملازهی ـ کارشناس مسائل بین‌الملل

از نظر من تا انتخابات ایران برگزار نشود، این مذاکرات به نتیجه خاصی نمی‌رســــد. واقعیت این است که جناح اصولگرا در ایران چندان تمایل ندارند که در دوره آقای روحانی یک توافق جامع و کامل به‌دست بیاید بلکه تلاش می‌کنند تا این توافق به تأخیر بیفتد و پس از آن که خودشان در انتخابات قدرت را به‌دست گرفتند، وارد معامله با آمریکا و اروپا شوند. از سوی دیگر در آمریکا نیز شاهد فشار گروه‌های تندرو و مانع‌تراشی آنها برای به ثمر‌نرسیدن توافق با ایران هستیم، این گروه‌ها تمایل ندارند که تحریم‌ها به این سرعت برداشته شود و معتقدند که تحریم‌ها همچنان باید ادامه داشته باشد. بنابراین این دو جریان در هر دو کشور، زمینه را برای ایجاد یک توافق کلی با مشکل روبه‌رو می‌کنند. اما نباید فراموش کرد که بایدن برای این توافق جدی است؛ چرا که دست‌نیافتن به این توافق برای رئیس‌جمهور فعلی آمریکا 2مشکل به همراه دارد؛ اول اینکه ایران ممکن است به شکل کامل در کمپ شرق یعنی چین و روسیه قرار بگیرد و از سوی دیگر اگر توافق نشود این احتمال وجود دارد که ایران به سمت غنی‌سازی‌ بیشتر برود. این دو نگرانی در تمام برنامه‌های آمریکا نسبت به ایران مشهود است و بر همین اساس بود که آمریکا تصمیم گرفت در وین از خود واکنش مثبت نشان دهد.  در واقع باید گفت که احتمال توافق در این دوره از مذاکرات وجود دارد اما نباید زمان کوتاهی برای آن تصور کرد.

خوش‌بین هستم
نصرت‌الله تاجیک ـ کارشناس مسائل بین‌الملل

من به مذاکرات خوش‌بین هستم و به‌نظرم این دور از مذاکرات به سمت و سوی درستی کشیده شده است. دو‌طرف اراده کافی برای احیای برجام را دارند. هم‌اکنون بیشتر خواسته‌های حداکثری دو‌طرف مطرح می‌شود اما در مذاکرات این خواسته‌ها به یک تعادل می‌رسند. برخی بر لزوم به نتیجه‌رسیدن این مذاکرات تا قبل از انتخابات ایران تأکید می‌کنند اما نکته قابل توجه این است که نباید این مذاکرات را به دوره خاصی گره زد. مذاکرات بین‌المللی، امری زمانبر است و کشورهای مختلفی در به نتیجه‌رسیدن آن دخیل هستند، به‌خصوص در رابطه با مذاکراتی که به شکل غیرمستقیم پیگیری می‌شوند، باید قبول کرد که کار دشوارتر است و نمی‌توان زمان دقیقی برای آن تعیین کرد و انتظار داشت که در کوتاه‌مدت به نتیجه برسد. در این میان نباید فراموش کرد که سیاست خارجی در ایران یک مقوله دولتی نیست و بر پایه تصمیمات حاکمیتی بنا نهاده شده است. اگر دولت فعلی در حال انجام کاری است، این اقدام را با کسب اجازه نهادهای حاکمیتی و رهبری پیگیری می‌کنند، بنابراین گره‌زدن این دور از مذاکرات با انتخابات ایران اقدام درستی نیست و حتی می‌تواند به‌عنوان نقطه ضعف ایران تعریف شود. به‌عبارت دیگر تأکید برخی برای به نتیجه رسیدن این دور از مذاکرات تا قبل از مشخص‌شدن نتیجه انتخابات در ایران، می‌تواند موجب شود تا آمریکا دست بالا را در مذاکرات داشته باشد. به‌طور کلی دید بنده به این دور از مذاکرات مثبت است و معتقدم که تحریم‌ها برداشته می‌شود. 

مذاکرات وین به نقطه مشترک خواهد رسید
حسن هانی‌زاده ـ کارشناس مسائل بین‌الملل

این دور از مذاکرات با چرخش در رفتار سه کشور اروپایی همراه شده است و آمریکا و کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیده‌اند که اعمال فشار و تحریم‌های ظالمانه علیه ایران جواب نداده و باید شیوه‌های ملایم‌تری را در برابر ایران اتخاذ کنند. برخی مقام‌های سیاسی آمریکا اینگونه وانمود می‌کنند که تیم جو بایدن درصدد تعامل با ایران است اما اعضای جمهوریخواه کنگره دنبال سنگ‌اندازی در مسیر بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم‌ها هستند. به‌نظر می‌رسد که یکسری داد‌و‌ستدهای پشت پرده آغاز شده است و آمریکایی‌ها درصدد رفع تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران هستند و می‌خواهند بخشی از این تحریم‌ها را - به شرط اینکه ایران پیرامون مسائل توان موشکی و حضور نظامی در منطقه بار دیگر مورد بحث قرار بگیرد- لغو کنند. هم‌اکنون مذاکرات به نقطه قابل‌قبولی رسیده اما وارد یک فاز سیاسی و انتخاباتی شده است؛ به‌عبارت دیگر پس از مشخص‌شدن فهرست نهایی ثبت‌نام‌کنندگان انتخابات ریاست‌جمهوری ایران به‌نظر می‌رسد یکسری اتفاقات رقم خواهد خورد، برخی از تحریم‌ها لغو خواهد شد و حتی شاید یکی از جناح‌ها از این وضعیت برای انتخابات 1400ریاست‌جمهوری استفاده کند. برهمین اساس می‌توان گفت که طولانی‌شدن مذاکرات و تعیین‌نشدن یک خروجی مشخص از نشست‌های وین، نشان‌دهنده این واقعیت است که بخشی از نتیجه مذاکرات به انتخابات ایران گره خورده است. با مشخص‌شدن فضای انتخابات می‌توان امید داشت که فضای مذاکرات وین مشخص شود.