خشکسالی امسال بر تولید و قیمت کدام محصولات کشاورزی تأثیر می‌گذارد؟
کاهش تولید محصولات دیمی و علوفه مراتع
عضو کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران: دولت با ارز یارانه‌ای کمبودهای ناشی از کاهش تولید بر اثر خشکسالی را جبران می‌کند
خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار
امسال باران کم بارید و همین موضوع نگرانی در مورد تامین آب شرب، آب کشاورزی، ذخایر آبی و مدیریت تامین آب را تشدید کرده است. کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی بر میزان تولیدات کشاورزی تأثیرات سویی گذاشته است و قطعا کاهش تولید، کاهش عرضه و افزایش تقاضا را به‌دنبال خواهد داشت و قیمت برخی محصولات کشاورزی افزایش می‌یابد. براساس اطلاعات داده شده سیدمحمد موسوی، مدیرکل مدیریت بحران وزارت کشاورزی در گفت‌وگو با همشهری، میزان نزولات آسمانی در سال زراعی جاری تاکنون در مقایسه با میانگین دراز مدت و مدت مشابه سال قبل به‌ترتیب 41و 51درصد کاهش داشته است. کاهش این میزان بارش و توزیع زمانی و مکانی نامناسب آن و نیز افزایش میانگین نسبی دما و تبخیر و تعرق سبب تشدید بروز آثار و تبعات نسبتا گسترده در بخش خشکسالی کشاورزی شده است. براساس شاخص SPEI در دوره سال زراعی 1400-1399تا پایان فروردین 1400در سطح کشور حدود 95.6درصد مساحت کشور با شدت‌های مختلف خشکسالی مواجه شده‌اند که 28.5درصد با شدت بسیار شدید، 36درصد شدید، 20.4درصد متوسط و 10.6درصد خفیف بوده است.
افت کمی و کیفی محصولات دیم
بیش از 6میلیون هکتار اراضی کشاورزی دیم است و بارش کم خسارات زیادی را در بخش تولید محصولات دیمی به کشاورزان وارد می‌کند. مدیرکل مدیریت بحران وزارت کشاورزی در این زمینه می‌گوید: «کاهش بارندگی‌ها موجب شده تا محصولات دیم به‌ویژه غلات مانند گندم و جو که وابستگی تام به بارش باران دارد، با کاهش تولید مواجه شوند. در مجموع گندم، جو، سبزی، صیفی، نباتات علوفه‌ای و دانه‌های روغنی بیشترین افت تولید به‌خاطر خشکسالی را دارند.»
وی در ادامه از اثرات خشکسالی بر بخش کشاورزی می‌گوید: «خشکسالی افت کمی و کیفی محصولات کشاورزی به‌ویژه محصولات دیم و تولید علوفه مراتع کشور را موجب می‌شود و استمرار وقوع خشکسالی، تشدیدکننده پدیده‌هایی همچون بیابان‌زایی، فرسایش خاک، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیر‌زمینی، بیلان منفی آب دشت‌ها، فرونشست زمین، تخریب محیط‌زیست، بیکاری، فقر، مهاجرت، حاشیه‌نشینی و… است».
10راهکار برای کاهش خسارت
موسوی 10راهکار را برای کاهش خسارت ناشی از خشکسالی امسال مؤثر می‌داند و عنوان می‌کند: «علاوه بر اقدامات گسترده انجام‌شده در جهت کاهش خسارت‌زایی پدیده خشکسالی، رعایت اصول و مبانی اساسی که در ادامه اشاره می‌کنم جزو اولویت‌های اساسی و اضطراری مدیریت بحران پدیده خشکسالی در بخش کشاورزی است که باید با اهتمام ویژه مورد پیگیری و حمایت قرار گیرد. توزیع عادلانه فشار ناشی از خشکسالی و کمبود آب و تنش آبی در هر حوزه بحرانی به هریک از بخش‌های شرب، صنعت، کشاورزی و محیط‌زیست از مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. لازم است تخصیص آب در هر حوزه بحرانی به تفکیک اولویت کشت‌های گلخانه‌ای، محصولات دائمی(باغات)، زراعت آبی محصولات اساسی و سپس سایر محصولات زراعی به‌ویژه در اراضی پایاب سدها صورت پذیرد. حمایت همه جانبه از اجرای طرح‌های مؤثر تامین آب و افزایش بهره‌وری مصرف آب (کشت‌های گلخانه‌ای و …) باید در دستور کار قرار گیرد. ایجاد تعادل بین تعداد دام و ظرفیت مراتع با تأکید خرید و کاهش دام مازاد متکی به مراتع، حمایت از اجرای طرح‌های تامین آب اضطراری اراضی کشاورزی پایاب سدها و خارج از پایاب، تامین آب شرب دام عشایر، تامین علوفه دام عشایر، تامین ذخایر استراتژیک نهاده‌های دامی و محصولات اساسی کشاورزی، جبران بخشی از خسارت کشاورزان آسیب‌دیده از خشکسالی با هدف ایجاد امکان استمرار تولید و نیز تعدیل فشار ناشی از کاهش درآمد بر معیشت کشاورزان خسارت‌دیده از خشکسالی، حمایت همه جانبه از بیمه فراگیر محصولات کشاورزی در مخاطرات فاجعه‌بار، ارتقای دانایی و توانایی جامعه هدف بخش کشاورزی در مدیریت ریسک و بحران خشکسالی و اصلاح الگوی کشت و جایگزینی محصولات کشاورزی کم‌آب‌بر، سازگار و اقتصادی ازجمله اقداماتی است که لازم است برای کاهش خسارات ناشی از خشکسالی امسال انجام شود».
ارز یارانه‌ای، بازار را متعادل می‌کند
کاوه زرگران، عضو کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران درخصوص تأثیرات خشکسالی بر قیمت محصولات کشاورزی به‌ویژه دیم در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «وزارت جهادکشاورزی ما بر عکس همه کشورها آمار موثقی از میزان برداشت احتمالی نمی‌دهد چون ما از تکنولوژی و صنعت عقب هستیم. اما آنچه از سوی برخی مدیران جهادکشاورزی گفته می‌شود این است که امسال به‌دلیل خشکسالی برداشت غلاتی مانند گندم و جو به نسبت سال گذشته کمتر است. لذا نیاز به واردات در بخش محصولات استراتژیک به‌صورت جدی باید در دستور کار دولت قرار گیرد. در چند ماهه گذشته وضعیت تامین کالا در وضعیت خیلی مناسبی نبوده؛ خصوصا در مورد جو و گندم. لذا می‌طلبد در پایان کار باقی‌مانده این دولت، تامین بیشتری از نهاده‌های دامی و کشاورزی که در طول سال کشور به آن نیاز دارد، انجام شود؛ کشورهای صادرکننده سعی می‌کنند در شرایط کنونی کرونا و خشکسالی ذخایر خود را به نسبت گذشته بالا ببرند. لذا قیمت‌های جهانی محصولات کشاورزی به‌ویژه محصولات استراتژیک افزایش یافته است. به‌عنوان مثال قیمت‌های جهانی غلات نزدیک به دوبرابر شده و برخی کالاها مانند روغن آفتابگردان نزدیک 2.5برابر شده است».
وی به وضعیت قیمت بازار داخل هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: «دولت با ارز یارانه‌ای که به محصولات کشاورزی می‌دهد، قیمت را کنترل می‌کند و افزایش قیمت‌های زیاد مارکت جهانی، به بازارهای داخل نمی‌رسد و افزایش مقدار ناچیزی است. قیمت‌های امسال محصولات کشاورزی هم به سیاست‌های دولت بستگی دارد اما درخصوص محصولات استراتژیکی مانند گندم و جو تصور نمی‌کنم افزایش زیادی داشته باشیم؛ چراکه طی سال‌های متمادی دولت اجازه نداده است که افزایش قیمت‌های جهانی محصولات استراتژیک به داخل سرایت کند و موجب افزایش قیمت این محصولات شود. درخصوص نهاده‌های دامی که می‌تواند به‌طور مستقیم در قیمت لبنیات و مرغ و تخم‌مرغ اثرگذار باشد نیز با ارز دولتی بازار را کنترل می‌کنیم. از شیوع کرونا تاکنون افزایش دوبرابری قیمت نهاده های دامی را در بازارهای جهانی داشتیم ولی این افزایش در کشور ما کمتر لحاظ شده است چون دولت کنترل کرده است و نگذاشته اتفاق خاصی بیفتد. لذا معمولا اثرات خشکسالی و تولید محصولات کشاورزی خیلی روی قیمت‌ها تأثیرگذار نیست؛ چراکه دولت با ارز یارانه‌ای کمبودها را جبران می‌کند. آنچه اهمیت دارد این است که در شرایط کنونی، باید میزان ذخایر کشور در حد مطلوبی باشد که تیم بعدی که قرار است دولت را تحویل بگیرد، فرصت کافی برای برنامه‌ریزی داشته باشد تا در آن مقطع ما دچار مشکل نشویم».