هر قدر دلتان می‌خواهد در گرمخانه بمانید

خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار

باران شدیدی شروع به باریدن کرده بود و در گوشه‌ای زیر سقف یکی از شرکت‌های واقع در خیابان جمهوری در تاریکی و سرما روی پله‌ها کز کرده و از سرما خود را مچاله کرده بود. تختخواب کارتنی‌اش زیر باران کاملا خیس شده بود و دیگر قابل استفاده نبود. موهای سپیدی داشت و گرد پیری، خستگی و خمودگی را حتی در تاریکی شب می‌شد به‌وضوح در چهره‌اش دید. دلم برایش می‌سوخت اما چیزی برای بخشیدن به او نداشتم، جز دو شکلات در دستانم. کلی با خود کلنجار رفتم که تنها موجودی‌هایم را در آن موقع شب به او بدهم اما نتوانستم. دلم نیامد چون دارایی‌ام خیلی ناچیز بود و خجالت کشیدم. دلم می‌خواست می‌توانستم برایش غذا و جای گرم فراهم کنم اما موقعیت چنین کاری در آن تاریکی شب و برای من که یک زن بودم فراهم نبود. کمی که از او دور شدم مدام در ذهنم از این شرایط عصبانی بودم؛ از اینکه چرا گرمخانه‌ها فقط در فصول سرد آن هم فقط برای چند ساعت خدمات می‌دهند لجم می‌گرفت. چرا که کارتن‌خواب‌ها و بی‌پناهان مسن زیادی در شهر وجود داشتند که در این سن و سال دیگر توان کار نداشتند که بتوانند در این گرانی‌ها برای خود سرپناهی تهیه کنند. به‌ویژه اینکه هر لحظه ممکن است هوای بارانی این روزهای بهار تنها دارایی این افراد را خیس کند و آنها روی آسفالت خیس، سرد و سفت سر بر بالین بگذارند. این دغدغه فکری آن هم در جایگاه یک روزنامه‌نگار، بهانه‌ای شد تا برای کسب اطلاعات دقیق با سیدمالک حسینی، رئیس سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران درخصوص دائمی و فصلی بودن گرمخانه‌ها، میزان ساعاتی که پذیرای مددجویان هستند و خدماتی که ارائه می‌دهند گفت‌وگو کنم.


چه تعداد گرمخانه و با چه ظرفیتی در تهران وجود دارد؟
ما 20گرمخانه در تهران داریم که از این تعداد 16گرمخانه برای مردان و 4گرمخانه برای زنان است. مجموعا هم 2هزار و 50تخت گرمخانه‌ای داریم که حدودا 1750تخت برای آقایان است و 300تخت هم برای بانوان است.
چند سامان سرا در تهران وجود دارد و این مراکز چه تفاوتی با گرمخانه‌ها دارند؟
دو مرکز سامان‌سرا داریم که برای خانم‌ها در لویزان و برای آقایان در خاورشهر است. این مراکز مختص کسانی است که امکان نگهداری‌شان در گرمخانه‌ها نیست. افرادی که کهولت سن دارند یا عاجز هستند و اختلال حواس دارند یا اینکه حضورشان به‌علت بیماری‌های واگیردار یا اختلالات روانی برای بقیه خطر دارد. متکدیان حرفه‌ای هم در این مراکز نگهداری می‌شوند. این افراد را نمی‌توانیم در گرمخانه‌ها نگه داریم. لذا با حکم قضایی در سامان‌سرا نگهداری می‌شوند و با حکم قاضی برای مدتی معین پیش ما می‌مانند و در نهایت به بهزیستی ارجاع داده می‌شوند یا اگر متکدیان حرفه‌ای باشند قاضی برایشان حکم صادر می‌کند و وضعیت‌شان مشخص می‌شود. در این دو مرکز هم ما نزدیک 350تخت داریم که مجموعا تعداد تخت‌های گرمخانه‌های ما برای افراد بی‌سرپناه در تهران 2400عدد است.
چرا گرمخانه‌ها در فصول سرد سال فقط پذیرای بی‌سرپناهان هستند؟
شرایط پذیرش مددجویان مانند قبل نیست و تغییر کرده است. تا قبل از پاییز 98 ما 8گرمخانه فصلی و 8گرمخانه دائم مانند خاوران، گرمخانه منطقه 19و 22داشتیم که فصلی‌ها معمولا از آذر‌ماه شروع به‌کار می‌کردند تا اواخر فروردین و اردیبهشت خدمات می‌دادند. اما با پیگیری‌هایی که داشتیم خوشبختانه تمامی گرمخانه‌های تهران از پاییز 98 شبانه‌روزی شدند و در 12‌ماه سال باز هستند و الان ما دیگر گرمخانه‌های فصلی نداریم. قبلا وقتی افراد را پذیرش می‌کردند یا اینکه گشت‌های ما در سطح شهر این افراد را شناسایی می‌کردند، از ساعت 17پذیرش شروع می‌شد تا ساعت 6صبح روز بعد. در گرمخانه‌ها پیش از این وعده غذایی شام و صبحانه می‌دادند و افراد بعد از خوردن صبحانه باید از گرمخانه خارج می‌شدند. اما با همراهی معاون امور اجتماعی و فرهنگی و موافقت شهردار و پیگیری از شورای شهر توانستیم اعتبار این حوزه را افزایش دهیم و با 20درصد هزینه تمام‌شده تمام گرمخانه‌ها را هم از فصلی تبدیل به سراسری کردیم و این مراکز شبانه‌روزی شدند که اتفاق بسیار مهمی بود.
الان بی‌سرپناهان تا هر زمانی بخواهند می‌توانند در گرمخانه بمانند؟
اگر فرد بی‌خانمانی در تهران باشد و به گرمخانه بیاید و بخواهد در تمام طول سال از گرمخانه استفاده کند و بیرون نرود، منعی برایش وجود ندارد و می‌تواند تا هر زمان که بخواهد بماند. در تمام گرمخانه‌های ما 3وعده غذایی سرو و خدمات بهداشتی، مراقبتی و درمانی هم با کمک خیران داده می‌شود.
از کدام گرمخانه‌های تهران استقبال بیشتری می‌شود؟
ظرفیت خالی گرمخانه‌ها زیاد است و ما امسال در پیک مراجعات هم 20درصد ظرفیت خالی داشتیم. خاوران از گرمخانه‌هایی است که از گذشته جزو پر ترددها بود که 50درصد مددجویان در آنجا جمع می‌شدند که اکنون این سهم به 30درصد رسیده است. البته برای جلوگیری از مشکلات ایجاد شده برای شهرک رضویه سعی داریم یک گرمخانه با مقیاس کوچک‌تر در این محله راه‌اندازی کنیم. در مجموع گرمخانه مردان در خاوران، گرمخانه زنان در مناطق 22و 12و گرمخانه مردان در مناطق 9، 19و 5و 20جزو پرترددترین‌هاست. طبیعتا گرمخانه‌هایی که به پاتوق‌ها نزدیک‌ترند شلوغ‌ترند. از عموم گرمخانه‌ها با حداکثر ظرفیت‌شان استفاده می‌شود. البته مراجعه افراد عموما در فصل سرما به‌علت برودت هوا بیش از فصول گرم سال است.
با نگاهی گذرا وسط خیابان‌ها می‌توان به این مهم دست یافت که متأسفانه هم‌اکنون شاهد افزایش کارتن‌خواب‌ها هستیم که این خود می‌تواند نشان از افزایش آسیب‌های اجتماعی داشته باشد. آیا در این گرمخانه‌ها مددکار اجتماعی هم حضور دارد تا بتواند با آسیب‌شناسی برخی از این افراد را به کانون خانواده‌هایشان برگرداند؟
تمام گرمخانه‌های ما مددکار اجتماعی دارند و مددجویان خدمات مددکاری می‌گیرند. ما از سال گذشته تا‌کنون توانسته‌ایم از طریق مددکاری 300نفر از مددجویان را به خانواده‌هایشان بازگردانیم. عده‌ای از خانواده طرد شده‌اند و برخی از این افراد روی بازگشت به خانه ندارند، برخی فرار کرده‌اند و نمی‌خواهند دوباره به آن شرایط بازگردند. مددکاران ما درصورت نیاز، پیگیر اقدامات هویتی افراد مانند شناسنامه و کارت ملی و بانکی نیز می‌شوند. برخی کارهای انحصار وراثت دارند و مددجویان ما به آنها در این زمینه کمک می‌کنند.
آیا تمام افرادی که به گرمخانه‌ها مراجعه می‌کنند اعتیاد دارند؟
خیر. در آقایان 70درصد افرادی هستند که سابقه مصرف داشتند و ممکن است الان پاک باشند یا هنوز درگیر اعتیاد باشند. در خانم‌ها 50درصد ممکن است آلوده به اعتیاد باشند.
بهتر نیست حالا که گرمخانه‌ها از حالت فصلی درآمده‌اند و به شکل دائمی باز هستند نامی متناسب با دائمی بودن‌شان روی آنها گذاشته شود؟
این مراکز را با نام مددسرا می‌شناسیم اما اصطلاح «گرمخانه» بین عموم مردم جا افتاده است. البته ما چند باری به این فکر افتادیم که نامی جایگزین برای آن انتخاب کنیم اما راستش را بخواهید نامی که بتواند به اندازه گرمخانه یادآور آن فضای متبوع و گرم خانوادگی باشد را نیافتیم و دیدیم هیچ اشکالی هم ندارد همین نام همچنان روی این مراکز باقی بماند.