نگاهی به سنت‌های رمضانی در پنج‌کشور مسلمان دنیا
جغرافیای ماه خدا در چهارگوشه دنیا
عیسی محمدی
ماه مبارک رمضان برای کشورهای اسلامی، به‌واقع ماهی پر از شادی و مهمانی و دورهمی و سبکی معنوی و حتی سبکی جسمی است. به همین دلیل است که در کشورهای مختلف، غالب گردهمایی‌ها و دورهمی‌ها در این ماه صورت می‌گیرد. همچنین شب‌نشینی‌های تا سحر نیز در بیشتر کشورهای اسلامی جریان دارد. اوج این شادی‌ها و دورهمی‌ها هم عیدفطر است که با تعطیلی چند روزه همراه است؛ هرچند که کرونا باعث‌شده تا تغییرات و محدودیت‌هایی در این مراسم اتفاق بیفتد. باهم نگاهی به سنت‌های رمضانی پنج‌کشور مسلمان یا دارای جمعیت مسلمان می‌اندازیم.
رمضان در هند
هند از کشورهایی است که دارای بیشترین مسلمان در جهان است. تنها کشورهای اندونزی، بنگلادش و پاکستان هستند که از این کشور بیشتر مسلمان دارند. البته هند کشور مسلمانی نیست و هندو محسوب می‌شود. این اواخر نیز زدوخوردهایی بین هندوهای افراطی و مسلمانان صورت گرفت که بخشی از آن به دولت افراطی این کشور بازمی‌گردد. برگزاری محافل قرآنی در رمضان، برای مسلمانان هندی اهمیت زیادی دارد و هرطور شده آن را انجام خواهند داد. چنین محافلی در جامو و کشمیر شدت و اهمیت بیشتری هم دارد؛ جایی که بیشتر مسلمانان هندی آنجا متمرکز شده‌اند. اقامه نماز جماعت در شرایط عادی در تاج محل نیز از دیگر جاذبه‌های رمضانی هند است. سحرخوانی به‌منظور بیدارکردن مردم برای عبادت و میل‌کردن سحری، مثل همه جای دیگر در هند هم جریان دارد. مثل اندونزی، مسلمانان این کشور 10روز پایانی رمضان را به شب‌زنده‌داری می‌گذرانند. این 10روز پایانی به شب بیست‌وهفتم رمضان ختم می‌شود و در این شب، مسلمانان هندی برای فاتحه‌خوانی به زیارت اموات و قبور خودشان می‌روند. جالب اینکه آنها سعی می‌کنند در چنین شب‌هایی، بهترین لباس‌های خودشان را به‌تن کنند. هندی‌ها سعی می‌کنند براساس وسع خودشان، برای دیگران افطاری یا حتی سحری تهیه کنند. سفره‌های پهن‌شده در مساجد و مکان‌های دیگر از دیگر جاذبه‌های رمضان هندی است. آنها سعی می‌کنند با شربت، میوه، فرنی و بریانی معروف هندی از نمازگزاران پذیرایی کنند. در مناطق مسلمان‌نشین نیز بیشتر هتل‌ها و اماکن سیاحتی، به احترام رمضان در‌های‌شان را نیمه‌باز نگه می‌دارند.
رمضان در میان جزایر
اجازه بدهید از اندونزی شروع کنیم؛ چهارمین کشور پرجمعیت دنیا با 270میلیون نفر جمعیت. از این میزان، نزدیک به 85درصد آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند. اسلام به‌وسیله بازرگانان به این نقطه جنوب‌شرقی آسیا رسیده؛ جایی که نزدیک به 17.5هزار جزیره دارد. البته این چیزهایی که می‌گوییم برای رمضان‌های عادی است؛ نه رمضان‌های کرونایی. طبیعی است که در زمانه کرونا این سنت‌ها تغییراتی هم می‌کند. رمضان در اندونزی، همراه با شادمانی‌های شبانه است؛ تفریحات و بازی‌های مختلف و غذاها و مهمانی‌ها و... . اساساً در غالب کشورهای جهان، ماه رمضان یک‌ماه شاد محسوب می‌شود چراکه هم شادی معنوی دارید و هم آدم سبک است و سنگینی دیگر ماه‌های سال را ندارد و غالب دورهمی‌ها هم شبانه است. پس از رویت هلال‌ماه مبارک در این کشور، برخی از افراد تا صبح طبل می‌زنند تا رسماً فرارسیدن این‌ماه را اعلام کنند. آنها مراسمی به نام «حلال به حلال» هم دارند که در مساجد برگزار می‌شود؛ به‌معنای روز مصالحه و آشتی. مردمان این کشور یک روز و یک شب را هم به‌عنوان شب و روز نزول قرآن می‌شناسند که برای‌شان اهمیت زیادی دارد. بزرگ‌ترین مراسم این روز هم در قصر ریاست‌جمهوری این کشور برگزار می‌شود. آنها همچنین 10شب آخر را به شب‌زنده‌داری می‌گذرانند؛ معتقدند که یکی از این شب‌ها شب قدر است. پیش از فرارسیدن رمضان هم مراسمی برای تمیزکردن دارند که شامل استحمام و خوشبو‌کردن و... برای ورود به ماه مبارک است.
رمضان در حاشیه مدیترانه
یکی از جالب‌ترین کشورهایی که درباره سنت‌های رمضانی می‌شود به آن اشاره کرد، ترکیه است. ترکیه، کشوری است که مردمانی مسلمان دارد و یکی از غنی‌ترین سنت‌های رمضانی را باید در این کشور جست‌وجو کرد. مساجد ترکیه در ماه مبارک رمضان، شلوغ‌تر و پرشورتر از ماه‌های دیگر هستند؛ به‌خصوص مساجد بزرگ این کشور که روزه‌داران سعی می‌کنند هر کجا که هستند، خودشان را به آنها برسانند. همچنین قرائت و تفسیر قرآن در مساجد بسیار رایج است. یکی از سنت‌های خاص اهالی ترکیه این است که برای جلسات قرآن یا سفره‌های افطاری و سحری که به خانه خدا می‌آیند، خودشان را با عطری به نام «کولونیا» خوشبو می‌کنند؛ این سنت در دیگر مراسم همچون عید قربان و عید فطر و... هم برقرار است. از دیگر سنت‌های جالب ترک‌ها، باید به چاوش‌خوانی اشاره کنیم؛ البته هنگامه سحرها، بانک مناجات مساجد که بلند است. اما در کنار آن، بخشی از سخرخوان‌ها یا چاوش‌خوان‌ها با خوانش اشعار و دعاهایی خاص، در کوچه‌ها و خیابان‌ها دور می‌چرخند تا مردم را بیدار کنند. خرید خوراکی‌ها از بازارها برای‌ماه مبارک رمضان نیز در این کشور رایج است. به‌اضافه اینکه زنان نیز در خانه‌ها شیرینی‌هایی چون کانفه و باقلوا تهیه می‌کنند. نان مخصوص رمضان نانواها هم «پیده» نام دارد که ترک‌ها پیش از افطار، به نانوانی‌هایی می‌روند تا تازه‌اش را بخرند. خاص‌ترین مراسم هم عید فطر است که با شکوه هرچه تمام‌تر در این کشور برگزار می‌شود؛ که سه روز هم به مناسبت آن تعطیل عمومی است.
رمضان‌های لبنانی
لبنان هم از آن دست کشورهای جالبی است که به‌نوعی، نشانه و نمادی از همزیستی مسالمت‌آمیز معتقدان به مذاهب مختلف و حتی بی‌مذهب‌هاست. در لبنان، رویت هلال ماه توسط مسلمانان، به ستبانه یا سیبانه مشهور است که از قدیم‌ها چنین عنوانی را داشته است. کسانی که ماه را رویت می‌کنند به دادگاه شرعی می‌روند تا درباره مشاهده ماه کامل شهادت دهند. در صورتی که مفتی لبنان و قاضیان شرعی هم تشخیص دادند که شهادت این شهروندان درست است، به‌طور رسمی آغاز ماه مبارک رمضان اعلام می‌شود. چاوش‌خوان در ترکیه که به آن اشاره کردیم، در لبنان به نام «مسحراتی» معروف است. گروهی در ساعت‌های دو تا سه نیمه‌شب، در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر دور می‌چرخند و بر طبل می‌کوبند و اشعاری را هم می‌خوانند. مسحراتی‌ها غالبا لباس محلی هم می‌پوشند. آنها شعری می‌خوانند که چنین مضمونی دارد: «خفتگان برخیزید. برخیزید و خداوند را در باقیمانده شب عبادت کرده و سحری بخورید که رمضان به دیدار شما آمده است». مثل هر کشور دیگر مسلمان، موقع افطار خیابان‌ها خلوت می‌شود و همه برای صرف افطاری و مختصری استراحت و نماز و...، به خانه‌های خود می‌روند. جالب اینکه حتی محله‌های مسیحی‌نشین این کشور هم در لحظه افطار خلوت می‌شوند. اما درست سه ساعت بعد از افطار است که همه‌جا شلوغ شده و رفت‌وآمدها هم آغاز می‌شود. این رفت‌وآمدها تا سحر ادامه دارد و لبنانی‌ها شب‌ها را غالبا در کافه‌ها و رستوران‌ها و اماکن دیگر تفریحی می‌گذرانند و کمتر تا سحر می‌خوابند.
رمضان‌های نیل
دو سوی نیل نیز از آن دست مناطقی است که جزو کشورهای خاص جهان اسلام و حتی جهان دانسته می‌شود. تاریخ کهن و البته عدم‌هضم‌شدن در فرهنگ عربی شبه‌جزیره، باعث شده است تا سنت‌های رمضانی خاصی در این کشور در جریان باشد. فانوس‌های رمضان، تجمع خانوادگی در روز نخست ماه مبارک رمضان و پخت غذاها و شیرینی‌های ویژه این‌ماه مبارک از سنت‌های جالب مصری‌ها محسوب می‌شود. از جالب‌ترین سنت‌های مصری‌ها، شلیک توپ هنگام‌رسیدن وقت افطار و نماز مغرب است. در قدیم به آن المدافع می‌گفتند. همین که صدای شلیک توپ‌ها می‌آمد یعنی که افطار شده و همه می‌توانند روزه‌شان را باز کنند. اما داستان این توپ هم جالب است. محمد‌علی، سلطان محبوب مصری، توپی از خارج به کشور آورده بود. می‌خواست آن را آزمایش کند. دست بر قضا زمان آزمایش آن مصادف با زمان افطار بود. مردم هم خیلی شاد شدند. او هم تصمیم گرفت که این امر را یک سنت قرار دهد. از دیگر سنت‌های جالب مصری‌ها فانوس‌های رمضانی است. می‌گویند زمانی که خلیفه فاطمی، که بنیانگذار قاهره بود، به این شهر بازمی‌گشت، برای خیرمقدم به ورود او، مردم فانوس‌هایی را با خود به همراه بردند. به همین دلیل این سنت پابرجا ماند و امروزه جزو معروف‌ترین نمادهای رمضانی جهان است. مصری‌ها هم درست مثل مردم دیگر کشورهای مسلمان، غذاها و نوشیدنی‌های خاص‌ماه مبارک دارند که یک پای همیشگی رمضان آنهاست؛ غذاهایی چون محشی، پاستا بشامل، مولوخیا و... و نوشیدنی‌هایی چون کامار الدین یا آب زردآلود، کرکاد که نوعی چای است و تمر هندی.
