بحران آب و مالچ نفتی

آیلین جوادی- پژوهشگر محیط‌زیست

امروزه، طوفان‌های گردوغبار به عنوان یک معضل جهانی شناخته می‌شوند. از این‌رو‌، شبه جزیره عربستان، سوریه، عراق و ایران به عنوان مهم‌ترین منابع اصلی گردوغبار مورد توجه روزافزون کشورها، به  خصوص منطقه غرب آسیا قرار دارند تا بتوان از طریق همکاری‌های بین‌المللی به مقابله با این بحران جهانی پرداخت. 
به دلیل تغییر در کاربری اراضی، سدسازی‌های بی‌رویه، چرای بی‌رویه دام، خشک کردن تالاب‌ها و همچنین تغییرات اقلیمی بر وسعت تخریب پوشش گیاهی این کشورها افزوده شده و روند فرسایش خاک با سرعت بیشتر در حال وقوع است. یکی از اثرات جانبی چنین فعالیت‌‌هایی، افزایش تعداد و شدت طوفان‌های گردوغبار به خصوص طی دوره‌های خشکسالی است. 
همچنین به دلیل خصوصیات اقلیمی، اکوسیستم‌های ایران عمدتا از نوع خشک و نیمه خشک هستند. طبق برآوردهای رسمی، حدود 80 میلیون هکتار از ایران پوشیده از بیابان و تپه‌های ماسه‌ای است که حدود 34.6 میلیون هکتار از آن، شامل بخش ایرانی تالاب هورالعظیم در استان خوزستان، حوضه سیستان، قسمت شمال شرقی استان سیستان و بلوچستان، تهران و اصفهان به ترتیب از عمده‌ترین منابع اصلی طوفان های شن و گردوغبار شناخته شده‌اند. علاوه بر ویژگی‌های اقلیمی، ضعف در شناخت پیچیدگی مسائل محیط‌زیستی و مدیریت آن، سبب شده است طی نیم قرن گذشته، ایران همواره با پدیده خشکسالی و بیابانزایی دست و پنجه نرم کند. امسال هم در پی کاهش نزولات آسمانی، پیش‌بینی شده است که کشور با خشکسالی بی‌سابقه‌ روبه‌رو باشد که گذر از اوج آن در تابستان نیازمند عزم ملی است. موضوعی که فراتر از کمبود آب و تاثیر آن بر بخش زراعت، از هم‌اکنون زنگ خطر را در رابطه با وقوع طوفان‌های گردوغبار به صدا درآورده است. اما چه باید کرد؟ برای مناطق مستعد فرسایش بادی، مالچ‌پاشی به عنوان راه حل سریع اما کوتاه مدت همواره مورد توجه دولتمردان بوده است.
بسته به بافت خاک از انواع مالچ‌های معدنی تا بیولوژیکی و نفتی برای تثبیت خاک می‌توان بهره برد. اگر چه تاریخچه استفاده از ترکیب مالچ‌پاشی وکاشت گیاهان شورپسند برای تثبیت خاک، به بیش ازصدسال می‌رسد، اما در کنار خشکسالی، بحران آب و پدیده گردوغبار، مالچ‌پاشی نفتی به دلیل گزارش‌های متعدد از تخریب گسترده محیط‌زیست و تاثیر منفی آن بر سلامت گونه‌های جانوری، گیاهی و انسان، به خصوص در مناطق جنوب غربی ایران، یک نگرانی عمده است. هرچند سهولت تولید در صنایع پتروشیمی‌ کشور و ارزان بودن مالچ نفتی آن را به گزینه‌ای جذاب برای مسئولان تبدیل کرده، اما شاید وقت آن رسیده است که سازگاری جغرافیایی مناطق حساس به فرسایش بادی به انواع مالچ، مورد بازنگری قرار بگیرد تا راه‌حل‌های ارزان ولی کوتاه‌مدت، هزینه‌های زیست‌محیطی سنگین در بلندمدت برای زیست‌بوم ایران به دنبال نداشته باشد. ‌