ابهامات انتخاباتی یک فایل صوتی

رحمان قهرمان‌پور ـ کارشناس سیاست خارجی

انتشار غیررسمی فایل صوتی وزیر امور خارجه در قالب پروژه تاریخ شفاهی ریاست‌جمهوری از 2منظر قابل توجه است. نخست از بابت ارتباطی است که با مقوله انتخابات ریاست‌جمهوری در 28خردادماه1400 دارد و دیگری همزمانی این اتفاق با مذاکرات وین. همچنان که برخی اعتقاد دارند انتشار این فایل صوتی یک اقدام از پیش طراحی‌شده درباره انتخابات بوده است تا معادلات انتخاباتی را احیانا به نفع فردی و به ضرر فرد دیگر تغییر دهد، زاویه دید دیگر این است که با توجه به برگزاری مذاکرات وین برای احیای برجام، احتمالا گروه‌های مخالف مذاکره خواسته‌اند با عمومی‌ساختن این فایل فشار بر آقای ظریف را بیشتر کنند. 
پاسخ به این سوال که کدام‌یک از این دیدگاه‌ها به واقعیت نزدیک‌تر است نیاز به اطلاعات بیشتری از جمله منتشرکنندگان فایل صوتی دارد. اینکه چه کسی فایل را منتشر کرده و به کدام جناح، حزب یا نهاد وابسته است، اهمیت دارد. با این وصف اگرچه با قاطعیت نمی‌توان گفت این اتفاق با مسئله مذاکره ارتباط دارد، ولی با برخی شواهد و قرائن می‌توان استدلال کرد اهداف انتخاباتی را دنبال می‌کند. 
1- مسئله مذاکره در وین به اندازه انتخابات برای جریان‌های سیاسی حیاتی و مهم نیست. در مورد احیای برجام هم درست است که اختلاف‌نظر وجود دارد ولی شکاف دو جریان خیلی زیاد نیست. هر دو جریان قبول دارند که اگر آمریکا تحریم‌ها را بردارد دلیلی برای بازنگشتن به برجام وجود ندارد، اما در مورد انتخابات ریاست‌جمهوری شاهدیم که اختلاف‌نظرهای دو جریان سیاسی بسیار زیاد است و احتمال دارد انتشار این فایل در راستای تاثیرگذاری بر جریان انتخابات باشد.
2- بحث‌هایی که آقای محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در فایل مصاحبه اخیر خودشان مطرح می‌کنند، برای متخصصان این حوزه بحث‌های جدیدی نیست ولی تاکنون از زبان فردی در این سطح مطرح نشده بود. طبیعی است انتشار این فایل در بخش‌های مختلف جامعه و بین گروه‌های سیاسی بازتاب‌های مختلفی داشته و خواهد داشت. برخی تاکید دارند این کار مثبت بوده و به نفع خود آقای ظریف است ولی اصولگرایان از این اظهارات راضی نیستند؛ به‌خصوص که آنچه در افکار عمومی جلوه داده شده انتقاد آقای دکتر ظریف از سردار شهید قاسم سلیمانی بوده است.  3- همه افرادی که سیاست خارجی ایران را دنبال می‌کنند می‌دانند مسئله اختلاف‌نظر از همان دهه60 با موضوع صدور انقلاب وجود داشته و از دهه70 با حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش ادامه یافته است. همیشه یک جریان در کشور طرفدار تنش‌زدایی بوده و یک جریان طرفدار مقاومت، ایستادگی و طرفداری از نهضت‌ها. اتفاق جدید این است که در سال‌های اخیر به علت تشدید گرایش‌های هویتی یا آن چیزی که ما در علوم سیاسی به آن سیاست هویت می‌گوییم نگاه به موضوعات قطبی شده است.  به این معنا که امکان تفاهم، تعامل و اجماع دو جریان در مورد موضوعات سیاست خارجی کمتر شده است.  در گذشته در زمان ریاست‌جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی و آقای خاتمی فضا به نحوی بود که وقتی دو جریان دچار اختلاف می‌شدند، با یکدیگر گفت‌وگو می‌کردند و درنهایت حکمیت صورت می‌گرفت ولی بعد از دهه80 و مخصوصا حوادث انتخابات ریاست‌جمهوری88 به بعد سیاست هویت به نوعی در ایران تشدید می‌شود، جریان‌ها از هم دور می‌شوند و تعریف‌شان از منافع ملی، جامعه ایده‌آل و سیاست مطلوب متفاوت می‌شود. 
این شکاف از سال88 تا الان که 12سال گذشته ادامه یافته است. بنابراین مشاهده می‌شود آقای روحانی می‌گوید اگر 100روز به ما فرصت دهند در همین 100روز توافق می‌کنیم. از آن طرف عده‌ای می‌گویند برجام خیانت به کشور بود. تفاوت‌ها به همین میزان زیاد است.
4- غیر از مسئله اقتصاد که عموما در همه کشورها جزو مطالبات مردم است، موضوعات دیگری همچون جرم و جنایت در آمریکا یا کشورهای آفریقایی و موضوعاتی مثل رفاه نیز مطرح و محل رقابت هستند. در ایران آنچه که تاکنون نظرسنجی‌ها نشان داده این است که موضوع سیاست خارجی، لغو تحریم‌ها و تاثیر آن بر اقتصاد کشور جزو دغدغه‌های اغلب رأی‌دهندگان است. بنابراین از نظر استراتژی انتخاباتی جریانی که بتواند بیشترین بهره‌برداری را از این موضوع کند و راه‌حل‌های معتبری در این موضوع بدهد مورد اقبال بیشتری خواهد بود. از این نظر افشای این فایل می‌تواند کمک کند تا موضوع سیاست خارجی، لغو تحریم‌ها، مذاکره، تاثیر آن بر زندگی مردم و تعامل با جهان و زیرموضوعاتش به‌عنوان اصلی‌ترین موضوع رقابت انتخابات باقی بماند و چون جریان اصلاحات در این مورد دست برتر را دارد، قاعدتا حفظ این موضوع در کانون رقابت به نفع جریان اصلاح‌طلب و به ضرر جریان اصولگراست.