گپ روز/ شجریان مثل دماوند است

محمدناصر احدی- روزنامه‌نگار

مستندهایی که به زندگی و افکار چهره‌های مشهور می‌پردازند، از متداول‌ترین انواع مستند هستند. حتی کسانی هم که زیاد اهل تماشای مستند نیستند، از این نوع مستندها استقبال می‌کنند. این نوع مستندها که معمولا در ژانر «مستند پرتره» قرار دارند، امکان نزدیک شدن تماشاگران را به چهره‌ای مشهور ـ برای شناخت بیشتر طرز فکر، آثار و دستاوردها، میراث و تأثیرات او ـ فراهم می‌کنند. کیوان مهرگان، روزنامه‌نگار و مستندساز، مستندی درباره مرحوم محمدرضا شجریان ساخته که در آن به زندگی و زمانه استاد پرداخته است. ساخت این مستند بیش از 2سال زمان برده و مدت زمان آن 129دقیقه است. با مهرگان همکلام شدیم تا ببینیم در مستندش درباره خسرو آواز ایران چه گفته و از چه زاویه‌ای به زندگی او نگریسته است.

تاکنون چندین مستند و گفت‌وگوی بلند تصویری از مرحوم شجریان کار شده و به‌نظر می‌رسد نکات بسیاری درباره ایشان گفته شده است. شما از چه زاویه‌ای به زندگی و زمانه مرحوم شجریان پرداخته‌اید؟
ضمن احترام به تمامی هنرمندانی که درباره استاد شجریان فیلم، ویدئو، پادکست، کتاب، ویژه‌نامه، مقاله، مجله ساخته و نوشته‌اند و همه را تلاش‌هایی ارزنده می‌دانم اما بر این باورم شخصیت چندوجهی آقای شجریان هنوز شناسانده نشده است. من هم به تعبیری در این فیلم مستند 129دقیقه‌ای از کنار یک اقیانوس عبور کرده‌ام. این حرف من به‌معنای مبالغه و تعریف و تمجید نیست. بیان واقعیت درباره شخصیتی است که از هنرمند بودن فراتر رفت. محمدرضا شجریان را نمی‌شود در هنرمند بودن که خود فضیلتی بزرگ است محصور کرد. من بر این باورم که آقای شجریان دارای شخصیتی چندوجهی است که از او یک انسان متفاوت، یک شخصیت ممتاز معاصر و یک ایرانی بزرگ می‌سازد. من در این مستند به‌سوی جامعه‌شناسی شخصیت ایشان رفتم، جامعه‌شناسی شخصیتی که مثل کوه دماوند از هر طرف به او نگاه کنی به چشم می‌آید.
 در خبری که چند روز پیش راجع‌به ساخت این مستند منتشر شد آمده بود که این مستند، با تمرکز بر زمانه و زندگی محمدرضا شجریان، تحولات موسیقی و شعر فارسی را در بستر تاریخ اجتماعی ایران روایت می‌کند. موسیقی و شعرِ استاد، تمام تحولات موسیقی و شعر فارسی و ارتباطش با تاریخ اجتماعی را پوشش می‌دهد؟
بله، پوشش می‌دهد. به جرأت می‌توانم بگویم حرف استاد در خلال کنفرانس مطبوعاتی کنسرت «همنوا با بم» که گفته بود هرکس می‌خواهد تاریخ معاصر را ببیند به آثار من رجوع کند (نقل به مضمون می‌کنم) سخن درستی است. ما در مستند «سیاوش در آتش» در پی ترجمه تصویری این سخن بوده‌ایم.
چه کسانی در مقابل دوربین شما حاضر شده‌اند؟
اجازه می‌خواهم فعلا درباره کسانی که در مقابل دوربین حاضر شده‌اند سخنی نگویم. ولی کسانی هستند که تماشاگران کمتر از آنها درباره آقای شجریان دیده و شنیده‌اند و اطلاعات دسته‌اولی را با پرسش فیلم با ما و تماشاگران درمیان گذاشته‌اند.
از تصاویر آرشیوی دیده‌نشده‌ هم استفاده کرده‌اید؟
بله، مگر می‌شود فیلمی ساخت و از تصاویر دیده‌نشده سود نجست. این فیلم هم به تناسب نیاز از تصاویر دیده‌نشده‌ای از استاد بهره‌برده است.
مدت زمان مستند که ۱۲۹‌دقیقه است، طولانی‌تر از عرف مستندهای تلویزیونی است. به‌نظرتان، مخاطب این زمان را برای دیدن مستند تاب می‌آورد؟
گروه اندکی که طیف متنوعی هم هستند و از زوایایی مختلف فیلم را دیده‌اند و متعلق به گروه‌های اجتماعی متنوعی هستند، در یک نکته اشتراک نظر دارند، وحشت اولیه از زمان فیلم و فراموش کردن زمان طولانی فیلم. این نکته مهمی است. از زمان طولانی فیلم نهراسید. هنوز می‌شود قصه‌هایی یافت که زمان‌بر باشند و در عین حال جذاب.
چه قصدی برای اکران مستندتان دارید؟ پلتفرم‌های آنلاین‌یا مثلا نمایش در گروه هنر و تجربه؟
چند فستیوال متقاضی نمایش فیلم هستند. طبعا دوست دارم ابتدا در جشنواره‌های مختلف فیلم را به نمایش بگذاریم. سپس برنامه اکران در هنر و تجربه را داریم. بعد هم فیلم به شکل دی‌وی‌دی در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.