چند نفر به مشهد سفر کردند

پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، میزبان دومین سمینار تخصصی زیارت نوروزی بود. به گزارش همشهری، در این سمینار، «هادی رفیعی» معاون آموزشی- پژوهشی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، «حامد بخشی» مدیرگروه جامعه گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، «حسین مبینی» عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، «مهدی فروزان» مدیرکل امور رفاهی زائران استانداری خراسان رضوی و «حسین رمضانی»، مدیرگروه برنامه‌ریزی شهرداری مشهد در رابطه با مسائل پیرامون زیارت و گردشگری صحبت کردند. 


مشکلات آمار نادرست

به گفته بخشی، مدیر گروه جامعه‌شناسی گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در مجموع ۲۱/۵ درصد سفرهای مردم ایران در یک سال گذشته به مشهد بوده است. این امر قابل سازگاری و انطباق با برآورد از کل آمار جمعیت و زائران شهر مشهد است. بر اساس یافته‌های حاصل از تحلیل داده‌های پیمایش ملی ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتار‌شناسی گردشگری که توسط پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی و حمایت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور انجام شد، تعداد گردشگران نوروزی سال ۹۶، ۲.۷ درصد کل مردم ایران و چیزی در حدود ۲.۲ میلیون نفر برآورد شده است و چنانچه رشد ۱۰درصدی اعلام شده ستاد خدمات سفر استان در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ را بپذیریم، برآورد گردشگران نوروزی مشهد در سال ۹۷ بر پایه پیمایش گردشگری جهاد دانشگاهی نزدیک به ۲.۵ میلیون نفر است.  آستان قدس رضوی میانگین تشرف روزانه هر زائر را ۲.۳ در روز اعلام می‌کند.

اگر این رقم را به2بار کاهش دهیم و میانگین اقامت را ۳.۵ در نظر بگیریم، بدین معناست که تعداد زائران نوروزی برابر با حاصل تقسیم ۸ میلیون تشرف بر ۷ (۲ ضرب در ۳.۵) یعنی حدود ۱.۱۵ میلیون نفر است که بسیار کمتر از رقم برآورد شده است.  یافته‌های حاصل از پیمایش ملی گردشگری آمار گردشگران شهر مشهد را ۲.۵ تا ۳ میلیون برآورد می‌کند. مرکز آمار ایران تعداد گردشگران بهار ۹۵ را با احتساب ۴ روز ماندگاری ۳ میلیون برآورد کرده است که با کسر 2 ماه اردیبهشت و خرداد و افزودن ضریب ۱۰درصد افزایش به‌‌ همان رقم کمتر از ۳ میلیون زائر و گردشگر نوروزی شهر مشهد می‌رسیم.

این رقم با یافته‌های مرکز آمار در بهار سالهای ۹۰ و ۹۲ نیز سازگار است. با توجه به اینکه هیچ افزایش جهشی توسط مسوولان استانی و شهری و نیز مشاهدات عمومی در این سال‌ها گزارش نشده است، نمی‌توان تصور کرد که رقم متوسط ۲.۵ میلیون گردشگر سالانه، ناگهان به ۶.۷ میلیون نفر جهش یافته باشد. به اعتقاد بخشی زمانی که این برآورد‌ها مبنای عمل ساخت و سازهای گردشگری، نظیر اماکن اقامتی و تجاری قرار می‌گیرد، آسیب خود را نشان می‌دهد. و اینچنین است که می‌بینیم فروشگاه‌های ساخته شده که بر اساس برآورد ۴۰ میلیون زائر و گردشگر مشهد کلنگ خورده بود، بدون خریدار و مشتری‌‌ رها شده‌اند.


گردشگر و زائر

فروزان معتقد است تفاوتی میان گردشگر و زائر وجود ندارد. به گفته او، یک گردشگر می‌تواند زائر و یک زائر می‌تواند گردشگر باشد. او در همین رابطه گفت: صنعت گردشگری نمودی جدی پیدا کرده است، می‌توانیم بگوییم مشهد هدف نهایی خیلی از سفر‌هاست، زیرا قبله‌گاه عاشقان در این شهر قرار دارد. به گفته فروزان در حال حاضر، 3 استان خراسان رضوی، شیراز و قم، سازمانی به اسم معاونت سفر دارند که امور گردشگری را پیگیری می‌کند. خراسان رضوی به عنوان استانی زائرپذیر در صدر دیگر استان‌ها قرار دارد. ستاد اجرایی خدمات سفر از سال ۱۳۹۲ شکل گرفته است و ۱۲ کمیته آن خدمات سفر را ارائه می‌دهند.

هادی رفیعی هم با اشاره به بسیج سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی برای خدمات‌رسانی در زمان‌های اوج ورود گردشگر به استان مانند تعطیلات نوروز و تابستان گفت: نیازمند ارتقای کمی و کیفی برنامه‌ها و رویدادهایی هستیم که در حوزه گردشگری و زیارت مشهد رخ می‌دهد. در واقع این ارتقای کمی و کیفی می‌تواند به توسعه صنعت گردشگری استان کمک شایانی از نظر اقتصادی، فرهنگی و ... داشته باشد. افزایش کیفیت باید در خدمات متنوعی مانند اسکان، حمل ‌و نقل، تغذیه و ... صورت گیرد و ارائه خدمات مستلزم این است که توجه و نگاه ویژه‌ای به نیاز زائران داشته باشیم. 


اهمیت اطلاعات درست برای تصمیم‌گیری

به گفته بخشی، مدیر گروه جامعه‌شناسی گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، یکی از مسائلی که گردشگری و زیارت مشهد با آن رو به‌روست، وجود آمارهای متناقض در خصوص ورود گردشگر و زائر به مشهد است. به اعتقاد او زمانی که طرح‌های آماری نظام‌مند برای برآورد تعداد زائران و گردشگران شهر وجود نداشته باشد، اعداد متفاوت و البته متناقضی از سوی مسئولان شهری و استانی اعلام می‌شود. اعدادی که مقایسه‌شان با هم پرده از اشتباهات رخ داده در برآوردشان برمی‌دارد. مطابق گزارش‌های ارائه شده از سفرهای نوروزی در تعطیلات و پس از آن از سوی ستاد خدمات سفر خراسان رضوی، آمار ورود گردشگران و زائران به مشهد، از تاریخ ۲۵ اسفند ۹۶ تا ۱۲ فروردین ۹۷، 5/7 میلیون نفر بود که پیش‌بینی می‌شد این رقم تا آخر فروردین به ۸ میلیون نفر برسد. آماری که پلیس راهور و اداره میراث فرهنگی ارائه دادند، ورود ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر گردشگر در این بازه زمانی به شهر را تایید می‌کند. رقمی که در سمینار از سوی مدیرکل امور رفاهی زائران استانداری خراسان رضوی نیز دوباره اعلام شد. 

بخشی با اشاره به اینکه پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی در مهر سال گذشته، پیمایش ملی در خصوص ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتار گردشگری ایرانیان را در کل کشور انجام داده، گفت: ویژگی این پیمایش این بود که در مبدأ انجام شد و در شهر‌ها و روستا‌ها به خانه‌ها می‌رفتیم و از آنان درخواست می‌کردیم تا تجربه سفر یک سال اخیر خود را برای ما بازگو کنند. حجم جامعه آماری این پیمایش حدود ۵ میلیون نفر بود که به صورت تناسب حجمی در شهر‌ها و روستا‌ها تقسیم شده بود. این حجم داده‌های موجود از توزیع بالایی برخوردار بود و به این شکل نبود که تنها در چند شهر به صورت خوشه‌ای پیمایش انجام شود و همه شهر‌ها، روستا‌ها و مراکز استان‌ها در پیمایش حضور داشتند. این امر موقعیتی برای ما فراهم کرد که بتوانیم برش‌های متنوعی از این پیمایش داشته باشیم و بتوانیم مقایسه‌ای با داده‌ها و آمار‌ها منتشر کنیم.