یادگار عصر قاجار

فاطمه جعفرنژاد |‌ ارومیه –خبرنگار:

مسجد سردار ارومیه در میانه خیابان امام (ره) و در امتداد راسته غلام خان، نبش کوچه امیرنظمی واقع شده است و قسمت مهمی از بافت قدیمی شهر را شامل می‌شود. این مسجد به فاصله 500- 400 متری از مسجد جامع قرار گرفته و از نقطه نظر تمرکز جمعیت مانند آن مسجد در قسمت بازرگانی و مهم شهر واقع شده و از‌نظر فرم و ارزش هنری، دارای تناسبات معقول معماری و فضای روحانی مختص بناهای مذهبی و تاریخی است. 


قدمت مسجد 

قدمت این مسجد به دوره قاجاریه می‌رسد که در روز 11 تیر سال 1375 به شماره 1738 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
 «بهروز خان محمدی » کارشناس ارشد باستان شناسی و میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به بانی ساخت مسجد، اظهار می‌کند: عبدالصمدخان پدر آقاخان و جد بزرگ سردار است. او در سال 1330 شمسی آنجا را مرمت کرده و در سال 1331 ساعتی بزرگ از کشور فرانسه خریداری و در بالای ورودی مسجد نصب کرد. این ساعت در دهه‌های اخیر تخریب شد و در سال 1384 از سوی سازمان میراث فرهنگی آذربایجان غربی بازسازی و ساعت جدیدی در محل آن نصب و ساعت تاریخی فوق الذکر به موزه ارومیه انتقال یافت.


مشخصات بنا

وی درباره مشخصات این بنای زیبا ابراز می‌کند، می‌افزاید: مسجد سردار ارومیه با الگوی مساجد شبستانی با پوشش گنبدی، بدون صحن و با حجمی بسته با حداقل بازشوها طراحی شده است.
کارشناس ارشد باستان شناسی و میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اعلام این که این مسجد شامل 2 شبستان زنانه و مردانه است و ورودی اصلی بنا که در گوشه شمال شرقی بنا تعبیه شده است، می‌گوید: ورودی اصلی شامل سردر، فضای ورودی و کفش کن است و ورود به شبستان بزرگ مردانه از این طریق میسر می‌شود، 12 ستون سنگی 8 ضلعی با سر ستون‌های سنگی مقرنس، زیبایی خاصی به مسجد بخشیده است که در 3 ردیف چهارتایی در آن تعبیه و 20 گنبد آجری به فرم چهاربخشی برروی ستون‌‌ها استوار شده‌ اند.

خان محمدی با بیان اینکه، محراب مسجد داخل یکی از طاق نماهای ضلع جنوبی شبستان قرار گرفته است، اظهار می‌کند: این محراب با کاشی‌های 7 رنگ با زمینه زرد با نقوش گل و بوته و با رنگ‌های آبی، صورتی، سفید، قهوه ای تزئین شده و سوره مبارکه آیت الکرسی داخل یکی از حاشیه‌های دور محراب نوشته شده است. به گفته وی در بالای قوس محراب در یک کادر مربع مستطیل، اسامی الله، محمد(ص)، علی (ع)، فاطمه (س)، حسن (ع) و حسین‌‌(ع) نوشته شده است یک حاشیه باریک گچبری نیز دور محراب وجود دارد.


مصالح به کار رفته در بنا

کارشناس ارشد باستان شناسی و میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی عنوان می‌کند: نمای داخلی شبستان غیر از 12 ستون شبستان از سنگ‌های خاکستری تیره که سر ستون‌های آن‌ها با ملات قلع آب شده به آن‌ها متصل شده است. خان محمدی می‌گوید: تمام مصالح به کار رفته در بنا از دیوارهای طرفین گرفته تا قسمت‌های طاق و پوشش سقف همه از آجر است که در دهه‌های گذشته با اندود گچ پوشیده و در سال‌‌های اخیر این اندود الحاقی حذف و پس ازآجرسابی و بندکشی، نمای داخلی مسجد به فرم اولیه احیا شده  است. وی ادامه می‌دهد: نماهای خارجی ضلع شرقی و شمال شرقی مسجد نیز در دهه‌های گذشته سنگ تراورتن پوشش یافته بود که در سال‌‌های اخیر سنگ‌‌های الحاقی حذف و کلیه نماهای خارجی به فرم اولیه بازسازی یا مرمت شدند. مصالح عمده به کار رفته در بنا در قسمت پی ازاره سنگ و در بقیه قسمت‌‌ها آجر است.


تزئینات نما و داخل

کارشناس ارشد باستان شناسی و میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با بیان این که قسمت پایین دیواره‌های شبستان بزرگ مانند ازاره اغلب مساجد قدیمی تا ارتفاع حدود یک متر با کاشی‌های سبز رنگ پوشانیده شد، بیان می‌کند: در بالای این ازاره دور تا دور مسجد یک حاشیه باریک به عرض یک کاشی با کاشی‌های 8 رنگ شامل نقوش گل و بوته به رنگ‌های زرد و صورتی، آبی و سبز و سفید پوشیده شده است، بقیه دیواره در 4 طرف فاقد هرگونه اندود و تزئین است.به گفته «بهروز خان محمدی»، تزئینات چشمگیر و جالب این مسجد به فرم تراش ستون‌های سنگی شبستان بزرگ و سر ستون‌های مربع آن‌ها مربوط می‌شود که به شیوه قطار بندی نزدیک به مقرنس تراش داده شده اند.