شیوه جهانی توزیع واکسن

سمیرا مصطفی‌نژاد- روزنامه‌نگار

فصل واکسیناسیون علیه همه‌گیری کرونا چند ماهی است که در سراسر جهان آغاز شده است. در همین فاصله کوتاه اما مناطقی از جهان هستند که نزدیک به 50درصد یا بیش از 50درصد از جمعیت خود را در برابر ویروس واکسینه کرده‌اند. جبل‌الطارق 88.1درصد از جمعیت خود را به‌صورت کامل واکسینه کرده است. پس از آن رژیم صهیونیستی با واکسینه‌کردن 57درصد از جمعیت و جزایر فالکلند با واکسینه‌کردن 49.3درصد از جمعیت خود رتبه‌های برتر جهانی در واکسیناسیون را به‌دست آورده‌اند. این اعداد درصد بخشی از جمعیت را نشان می‌دهد که دو دوز واکسن را دریافت کرده‌اند. با احتساب آن بخش از جمعیت که دوز دوم را هنوز دریافت نکرده‌اند، جبل‌الطارق 100درصد جمعیت، رژیم صهیونیستی 61.4درصد و جزایر فالکلند 78.8درصد از جمعیت خود را واکسینه کرده‌اند. در ادامه جزایر سیشل، کی‌من، برمودا، شیلی، بحرین، سن مارینو، جرسی، موناکو و ایالات متحده آمریکا از بالاترین نرخ واکسیناسیون برخوردارند. در آمریکا 21.7درصد از کل جمعیت به‌طور کامل و 13.9درصد از جمعیت به‌صورت ناکامل واکسینه شده‌اند.
 به‌طور کلی، دست‌کم 171کشور و منطقه در سراسر جهان بیش از 788میلیون دوز واکسن را به جمعیت خود تزریق کرده‌اند که البته از چشم‌انداز درصدی، ایران سهمی بسیار ناچیز از این میزان دوز واکسن داشته است. واکسن‌های مختلفی که برای مقابله با کرونا با سرعتی باورنکردنی در جهان تولید شده‌اند، به شیوه‌های مختلفی به کشورهایی که تولید‌کننده واکسن‌ها نیستند رسیده و فرایند واکسیناسیون آغاز شده است. زمانی که صحبت از همه‌گیری جهانی در میان است، اصولا نباید اولویت‌بندی در دسترسی به داروی کنترل‌کننده بیماری وجود داشته باشد. اما در واقعیت این اولویت‌بندی به‌صورت غیررسمی وجود دارد. کشورهای ثروتمند‌تر دسترسی سریع‌تری به واکسن کرونا داشته و دارند. از این‌رو است که درحالی که واکسیناسیون در جبل‌الطارق رسما به پایان رسیده است، بسیاری از کشورها هنوز واکسیناسیون را آغاز نکرده‌اند و یا مانند ایران، بخش بسیار کوچک و نامحسوسی از جمعیت خود را واکسینه کرده‌اند. نیکاراگوئه یکی از دیگر کشورهایی است که هنوز در انتظار دریافت واکسن است. تعداد زیادی از کشورهای آفریقایی همچنان در انتظار دریافت سهم واکسن خود هستند و حتی در آمار واکسیناسیون سازمان جهانی بهداشت هم نامی از آنها دیده نمی‌شود. در آسیای مرکزی هم وضعیتی مشابه ‌وجود دارد. کشورهایی مانند کره‌شمالی، کوبا و بوسنی و هرزگوین هم هنوز واکسنی دریافت نکرده‌اند؛ البته این به آن معنی نیست که هیچ واکسنی در این کشورها تزریق نشده است. برای مثال بوسنی، مانند ایران در انتظار دریافت واکسن‌های خریداری شده است اما بخشی کوچک از جمعیت خود را با استفاده از واکسن‌های اهدایی صربستان واکسینه کرده است. در مقابل، کشورهای اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا، روسیه و چین که تعدادی از آنها تولید‌کنندگان اصلی واکسن کرونا هستند، به‌دلیل مالکیت شرکت‌های تولید‌کننده یا به‌دلیل ثروت بالاتر و قدرت سیاسی بیشتر، بیشترین میزان دوز واکسن را خریداری کرده‌اند. در ادامه وضعیت کشورهای مختلف جهان را در مسیر روند واکسیناسیون علیه کرونا را مشاهده می‌کنید.

کدام کشورها در اولویت بودند؟
کشورهای تولید‌کننده شامل بریتانیا، آمریکا، کشورهای اروپایی، روسیه و چین و کشورهای ثروتمند که به‌صورت خرید مستقیم از شرکت‌های تولید واکسن به دارو دسترسی پیدا می‌کنند، از این‌رو در اولویت خرید واکسن قرار گرفتند.
کشورهای اتحادیه اروپا برای جمعیت 375میلیون نفری خود 1.8میلیارد دوز واکسن خریداری کرده‌اند.
1.8میلیارد دوز درصورت دو‌دوزی‌بودن دارو، برای واکسینه‌کردن 900میلیون نفر کفایت می‌کند.
انگلستان برای جمعیت 54میلیون نفری خود 457میلیون دوز واکسن خریداری کرده است.
کانادا برای جمعیت 32میلیون نفری خود 315.9میلیون دوز واکسن سفارش داده است.
کشورهای ثروتمند جهان 14درصد از جمعیت زمین را تشکیل می‌دهند اما 53درصد از واکسن‌های مؤثر موجود را خریداری کرده‌اند.
براساس آخرین آمار، دوز تأیید‌شده که برای کشورهای ثروتمند تامین شده، 4.6میلیارد دوز بوده است.
83درصد از واکسیناسیون جهانی تاکنون در کشورهای ثروتمند یا متوسط انجام گرفته است.
بدقولی شرکت‌های فایزر و مدرنا در تحویل به‌موقع دوزهای سفارش‌داده شده، باعث شده است تا کشورهای اروپایی و کانادا نتوانند کارزار واکسیناسیون خود را براساس برنامه زمانبندی‌شده پیش ببرند.
انگلستان اعلام کرده مازاد واکسن‌های خود را به دیگر کشورها اهدا خواهد کرد.
فرانسه اعلام کرده است کشورهای ثروتمندتر باید ۵درصد از واکسن‌های خود را به کشورهای فقیر اهدا کنند.


کشورهای در صف‌مانده
کشورهای کم‌درآمد و فقیر از طریق سازوکار کووکس به واکسن دسترسی پیدا خواهند کرد.
کووکس تاکنون توانسته 670میلیون دوز واکسن برای کشورهای فقیر تامین کند.
کووکس وعده داده تا پایان سال 2021بیش از ۲میلیارد دوز واکسن در اختیار کشورهای کم‌درآمد یا فقیر قرار دهد.
سهم کشورهای فقیر از روند واکسیناسیون جهانی تنها 0.2درصد بوده است.
کشورهای آفریقایی کمترین سهم، حدود ۲درصد را در واکسیناسیون جهانی دارند.
تعدادی از کشورهای کم‌درآمد علاوه بر سازوکار کووکس، به‌صورت مستقل از کشورهایی مانند روسیه یا چین واکسن خریداری کرده‌اند.

در ایران چه خبر؟
 از زمان کشف و تأیید واکسن‌های کرونا در جهان، مطالبات مردمی برای خرید و واردات واکسن به کشور آغاز شد.
ایرج حریرچی، معاون وزارت بهداشت در فروردین 1400دشواری در جا‌به‌جایی پول را مقصر تأخیر در خریداری واکسن عنوان کرده است.
تامین ارز مورد نیاز (200میلیون یورو) برای خریداری واکسن، روز چهارم دی‌ماه سال 1399انجام شد.
رئیس بانک مرکزی روز 16آذر از واریز پیش‌پرداخت برای خرید 16.8میلیون دوز واکسن به‌حساب کارگزار سازمان جهانی بهداشت خبر داد.
وزارت بهداشت تامین واکسن در کشور را از سه طریق واردات، تولید داخلی و تولید مشترک اعلام کرد.
وزارت بهداشت در سال 99اعلام کرد برای قطع زنجیره بیماری باید دست‌کم 60میلیون نفر از جمعیت ایران واکسینه شوند که این جمعیت نیازمند 120میلیون دوز واکسن است.
با ورود نخستین محموله واکسن اسپوتنیک وی به کشور، واکسیناسیون از روز 21بهمن 99آغاز شد.
تا فروردین 1400 حدود یک میلیون و 695هزار دوز واکسن وارد و 895هزار دوز واکسن در کشور توزیع شده است.
در سال 1400محموله‌ای 700هزار دوزی از واکسن آسترازنکا وارد کشور شده که هنوز تزریق آنها آغاز نشده است. ایران 4.2میلیون دوز واکسن آسترازنکا خریداری کرده است.
در بهمن 99حدود 250هزار دوز واکسن سینوفارم چین به ایران اهدا شد.
کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو می‌گوید: ایران بیش از 42میلیون دوز واکسن خریداری کرده که بیش از 21میلیون دوز آن قطعی است و روند تحویل تدریجی آن از بهمن‌ماه آغاز شده است.
تا به امروز 520هزار دوز از واکسن اسپوتنیک وی به ایران تحویل داده شده است.
به‌گفته سازمان غذا و داروی کشور، بدقولی‌های هند باعث شد تا از 500هزار دوز واکسن خرید قطعی از این کشور تنها 125هزار دوز تحویل داده شود.
ایران از کووکس 16میلیون و 800هزار دوز واکسن به‌صورت قطعی خریداری کرده است که قرار بود پیش از سال 1400نخستین محموله آن وارد کشور شود اما نخستین محموله حاوی 700هزار و 800دوز آسترازنکا در فروردین 1400وارد ایران شد.
براساس وعده کووکس قرار است تا اوایل خرداد، ۳میلیون و 600هزار دوز به ایران تحویل داده شود.
وزارت بهداشت معتقد است که آنچه برای خرید واکسن توسط ایران باید انجام می‌شد، انجام گرفته است.
کیانوش جهانپور در روز پنجم فروردین کشورهای ثروتمند را عامل کندی واکسیناسیون در ایران اعلام کرد. کندی تولید و کمبود جهانی، تعاملات و رفتارهای سیاسی و تجاری کشورها از دیگر عوامل کندی واردات واکسن و انجام واکسیناسیون در ایران اعلام شده است.
به‌گفته علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، تا 14فروردین 1400حدود 250هزار نفر در کشور واکسینه شده‌اند و حدود 56هزار نفر دوز دوم واکسن را دریافت کرده‌اند.

کشورها چقدر واکسن پیش‌خرید کرده‌اند؟
(خرید الزاما به معنی دریافت محموله واکسن نیست)
نپال27میلیون دوز
رژیم صهیونیستی 28میلیون دوز
نیوزیلند 30.3میلیون دوز
بنگلادش33میلیون دوز
میانمار 33.5میلیون دوز
تایوان 40میلیون دوز
کلمبیا 46.5میلیون دوز
مالزی 55.3میلیون دوز
آرژانتین57.6میلیون دوز
تایلند 63میلیون دوز
مغرب 55میلیون دوز
پرو 72میلیون دوز
ویتنام 80میلیون دوز
شیلی 88.4میلیون دوز
فیلیپین 90میلیون دوز
مصر 95میلیون دوز
چین دست‌کم 100میلیون دوز
ترکیه 104.5میلیون دوز
استرالیا 124.8میلیون دوز
آمریکای لاتین (جز برزیل) 127.6میلیون دوز
کره‌جنوبی 126میلیون دوز
مکزیک175.8میلیون دوز
هندوستان205.5میلیون دوز
اندونزی 240.5میلیون دوز
ژاپن 314میلیون دوز
کانادا 35.9میلیون دوز
برزیل370میلیون دوز
بریتانیا 457میلیون دوز
اتحادیه آفریقا 670میلیون دوز
کووکس1.12میلیارد دوز
آمریکا1.21میلیارد دوز
اتحادیه اروپا 1.835میلیارد دوز

نرخ واکسیناسیون براساس قاره
(دوز تزریق‌شده در ازای هر 100نفر از جمعیت)
آمریکای شمالی 35دوز
اروپا 21دوز
آمریکای جنوبی 12دوز
آسیا 7.7دوز
اقیانوسیه2.9دوز
آفریقا 1.0دوز

روند تزریق براساس میزان دوز تزریق‌شده
(در ازای هر 100نفر از جمعیت )
بریتانیا 58دوز
آمریکا 56دوز
ترکیه 22دوز
فرانسه 21دوز
آلمان 22دوز
چین 12دوز
روسیه 10دوز
هندوستان 8دوز
اندونزی 6دوز

کووکس از چه واکسن‌هایی استفاده می‌کند؟
سازمان جهانی بهداشت واکسن آسترازنکا را مورد تأیید قرار داد تا توسط کووکس به کشورهای دیگر ارسال شود.
کووکس تاکنون 340میلیون دوز آسترازنکا و 1.2میلیون دوز فایزر خریداری کرده است.
غنا، نخستین کشوری است که واکسن خود را از طریق سازوکار کووکس دریافت کرد. این کشور در‌ماه فوریه 2021حدود 600هزار دوز واکسن آسترازنکا را تحویل گرفت.
پس از غنا ارسال به دیگر کشورهای کم‌درآمد مانند الجزایر، مالاوی، اوگاندا در آفریقا، افغانستان، ایران و عراق در خاور‌میانه، باربادوس، السالوادور و نیکاراگوئه در آمریکا آغاز شد.
بیشتر دوزهای واکسن خریداری‌شده در کووکس به کشورهای کم‌درآمد می‌رسد و کانادا تنها کشور ثروتمندی است که از کووکس واکسن دریافت خواهد کرد.