سناریوهای جهش ویروس کرونا در ایران

یکتا فراهانی/ خبرنگار: 

ناشناخته‌های زیادی درخصوص ویژگی‌ها و چگونگی تغییرات رفتاری این ویروس و همچنین مهار و کنترل آن وجود دارد. با آغاز واکسیناسیون علیه این بیماری هنوز نگرانی‌ها و سؤالات زیادی برای همه مطرح است که مهم‌ترین آن هم مربوط به تزریق واکسن و ایمنی پس از آن است: واکسن می‌تواند هراس ناشی از ابتلا به این بیماری را تمام کند؟ علیجان تبرایی، رئیس انجمن ویروس‌شناسی ایران و استاد ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی گلستان است‌ در گفت‌وگو با همشهری به این سؤال پاسخ می‌دهد. او می‌گوید: «ویروس‌ها موجوداتی‌اند که می‌توانند خود را با میزبان همراه کنند و همین موضوع باعث می‌شود بتوانند به راحتی همه اشکال حیات را اعم از انسان، حیوان، گیاهان یا باکتری‌ها آلوده کنند. ویروس‌ها با وجود اینکه خیلی کوچکند اما گستردگی بسیار زیادی دارند. به همین دلیل ممکن است ما روزانه به هر صورتی با میلیون‌ها ویروس در تماس باشیم و این رابطه مستقیمی بین ما با آنها ایجاد کرده است.» به‌گفته تبرایی، ویروس کرونا هم مانند ویروس‌های دیگر گستردگی زیادی دارد اما سؤالات بسیاری درباره آن وجود دارد. مثلا امکان اینکه شاید محصول آزمایشگاهی باشد که انسان‌ها هم در آن دخل و تصرف داشته‌اند که البته هنوز هم نمی‌توان با قطعیت در مورد این موضوع اظهارنظر کرد. هر چند که سازمان بهداشت جهانی هم این مسئله را تأیید نکرده است. او در ادامه به جهش‌‌های ویروس اشاره می‌کند و معتقد است که احتمالا ویروس در داخل کشور هم جهش‌هایی داشته است؛ «با توجه به آنکه تغییرات در ویروس، محصول رابطه میزبان و ویروس است، در داخل کشور هم ممکن است این جهش‌ها در ارتباط بین انسان‌های مختلف اتفاق بیفتد. بنابراین تمام جهش‌های انجام شده بر ویروس کرونا علاوه بر اینکه می‌تواند از کشورهای دیگر وارد شود در داخل کشور هم اتفاق خواهد افتاد. چون مهم رابطه بین میزبان و ویروس است که در هر جمعیتی می‌تواند رقم بخورد. البته عوامل مختلف دیگری مثل ژنتیک، آب و هوا، نوع تغذیه و شرایط زیست‌محیطی هم می‌تواند بر تغییرات رفتاری ویروس کرونا مؤثر باشد.» براساس اعلام تبرایی، در کشورهای مختلف مثل آمریکا و انگلیس با بررسی دقیق و مستمر بر سکانس‌های ژنی ویروس کرونا متوجه تغییر رفتار، جهش‌ها و موتاسیون‌های مختلف آن شده‌اند. اما در ایران که نه امکان زیادی برای این بررسی‌های علمی و نه تعیین توالی‌های ژنی وجود دارد، نمی‌توان با قطعیت گفت که این ویروس در کشور ما چه جهش‌هایی داشته است؛ جهش‌هایی که شاید در کشورهای دیگر اتفاق نیفتاده باشد؛ «از آنجایی که ایران کشوری با قومیت‌ها، نژادهای مختلف و شرایط اجتماعی، جغرافیایی و اقتصادی متنوعی است ممکن است جهش‌های ویروس کرونا هم در آن بسیار متنوع و متفاوت با کشورهای دیگر باشد. ما با استناد به اطلاعات علمی کشورهای دیگر می‌توانیم متوجه تغییرات مختلف ویروس کرونا در ایران هم شویم. مثلا به‌نظر می‌رسد واریانت و جهش ویروس کرونای انگلیسی در کل دنیا ازجمله ایران هم گسترش پیدا کرده است.»

تأثیر جهش‌های ژنتیک بر ویروس کرونا
به‌گفته رئیس انجمن ویروس‌شناسی ایران در مورد تأثیر این جهش‌ها چند موضوع مهم مطرح می‌شود که یکی از مهم‌ترین آنها سرعت انتشار زیاد ویروس پس از جهش یا موتا سیون است و همچنین میزان آسیب‌پذیری آن؛ «بهترین رابطه ویروس با انسان همزیستی آنها با همدیگر است. ولی با از بین رفتن این تعادل مشکلات بیشتری برای انسان به‌وجود می‌آید. توجه داشته باشیم در مقابله انسان با ویروس کرونا، یا انسان از بین می‌رود یا ویروس که البته حیات ویروس هم با نبود میزبان مهیا نیست. یعنی از بین رفتن انسان‌ها به نفع ویروس هم نیست.» با همه اینها این ویروس‌شناس تأکید می‌کند که هم‌اکنون، نمی‌توان پایانی برای زندگی ویروس کرونا پیش‌بینی کرد. تمام تلاش بشر، برای کاهش هراس و بیم از این بیماری است، ضمن اینکه، پارامترهای دخیل بر تأثیر‌گذاری ویروس و همچنین تأثیرپذیری انسان بسیار متنوع است؛ «با بررسی‌های بیشتر متوجه می‌شویم این ویروس با نشانه گرفتن سیستم ایمنی میزبان، او را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل برای افزایش سیستم ایمنی فرد می‌توان مانع از عوامل تأثیرگذار بر آن ازجمله استرس و اضطراب او شد. چون رابطه بین سیستم ایمنی و مشکلات ناشی از استرس و اضطراب از قبل ثابت شده است.»
 او درباره تأثیر‌گذاری واکسن در نزدیک شدن به پایان همه‌گیری کرونا می‌گوید: «هم‌اکنون مهم‌ترین راه مقابله با ویروس واکسناسیون است چون باعث ایمنی بیشتر در برابر بیماری و همچنین مانع از پخش آن می‌شود. البته ارزیابی قطعی در مورد اثر بخشی و ایمن بودن واکسن‌ها هم نیاز به زمان زیاد دارد. چرا که باید تمام گروه‌ها و رده‌های سنی را هم برای میزان تأثیر‌گذاری آنها به‌طور مشخص مدنظر قرار داد. اما از آنجایی که هنوز اطلاعات ما در زمینه این ویروس چندان دقیق نیست حتی نمی‌توانیم در مورد آینده تأثیرگذاری و حتی عوارض آن نظر قطعی بدهیم.»
او تأکید می‌کند که رفتار افراد در سرعت انتقال ویروس مؤثر است، بنابراین بهترین کار، ادامه تمام راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری و دوری از حضور در جمع به‌ویژه در طولانی مدت و در فضاهای بسته است.