قطار ایرانی مترو راه افتاد

  محمود مولایی- خبر‌نگار

23سال بعد از آغاز به کار متروی تهران، آیین رونمایی از نخستین نمونه قطار ملی با حضور رئیس‌جمهور و شهردار تهران برگزار شد؛ رونمایی از یک رام قطار ملی که 85درصد آن تولید داخلی است؛ درحالی‌که ظرفیت داخلی برای ساخت قطارهای مترو، 30درصد بوده است. اکنون با رونمایی از یک ‌قطار مترو چرخه حمل‌ونقل عمومی شهر تهران وارد فاز جدیدی شده است؛ چنانکه حسن روحانی، رئیس‌جمهور در این مراسم که به‌صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد، از واژه «خودکفایی» استفاده کرد و گفت: «این قدم مهم، ما را در نیازمندی‌های قطارهای مترو خودکفا می‌کند؛ به‌خصوص که در این شرایط کرونایی ما خیلی نیازمند این راه‌ها هستیم تا فاصله بین حرکت قطارها کمتر شود؛ طوری‌که مسافران زیادی با سهولت بیشتر و با وسعت بیشتر فضا جابه‌جا شوند. ان‌شاءالله این کار انجام می‌گیرد.»
پیش از صحبت‌های رئیس‌جمهور، شهردار تهران توضیحاتی ارائه کرد. پیروز حناچی گفت: «در 10کلانشهر کشور برای کمتر از 10سال آینده به 5هزار واگن مترو نیاز داریم تا بهره‌وری سیستم زیرساخت مترو را به حداکثر تأثیرگذاری برسانیم.» او ادامه داد: «یکی از پروژه‌های مدرن که هدفش کاهش آلودگی و ترافیک است، توسعه حمل‌ونقل عمومی و متروست. در تهران بزرگ‌ترین پروژه مترو اجرا و با خطوط ریلی به طول 246.8کیلومتر و 141ایستگاه تکمیل شده و هم‌اکنون در حال بهره‌برداری است.» حناچی از رئیس‌جمهور خواست دولت تعهدات خود در ساخت تجهیزات داخلی مترو را اجرایی کند و یادآور شد: «طبق ماده58 برنامه ششم توسعه تا پایان سال1400 باید 2هزار واگن با ارزش بیش از 2میلیارد یورو برای متروها در کلانشهرها تامین شود. تبدیل تعهدات دولت در تامین 2هزار دستگاه واگن از طریق فاینانس به تسهیلات وام ریالی با مساعدت سیستم بانکی و صندوق توسعه ملی، مورد تقاضای ماست. ان‌شاءالله امیدوارم با حرکتی که آغاز شده در سطح منطقه(خاورمیانه) هم مطرح و فعال باشیم. در راستای ماده54 قانون، شرکت مترو، ساخت قطار مترو را به‌منظور دستیابی به اهداف خود، با تلاش مهندسان و صنعتگران داخلی اجرایی کرد.» شهردار تهران گفت: «ارتقای بومی‌سازی‌ ساخت قطار مترو، از 30درصد به 85درصد، تکمیل دانش ساخت و طراحی تجهیزات و رفع انحصار و وابستگی مطلق و استفاده از حداکثر توان ظرفیت داخلی از اهداف ساخت یک رام قطار مترو بود. این طرح یکی از سریع‌ترین پروژه‌های طراحی بود که انجام شد.»  حسن روحانی در ادامه سخنان حناچی گفت: «عنوان کردید که بیش از 85درصد امکانات مورد نیازمان در واگن و مترو داخلی و 15درصد نیاز به خارج است.» حناچی خطاب به رئیس‌جمهور گفت: «علاوه بر آن، دانش طراحی است که تغییرات بعدی و هرگونه تغییرات در قطار ملی نیازمند هیچ لایسنسی نیست.» روحانی ادامه داد:‌ «یعنی طراحی و تغییرات در طراحی نیز برعهده ماست، ولی بخش‌هایی را نیز داریم که باید از خارج وارد کنیم. توانمندی ما در تولید چند رام است؟ اکنون یک رام فعال می‌شود تا پایان سال۱۴۰۰ چند رام قطار آماده خواهد شد؟» حناچی در پاسخ به سؤال رئیس‌جمهوری گفت: «اگر قراردادهای لازم بسته شود، توانمندی تولید ۴۰۰واگن در سال را داریم. شرکت واگن‌سازی‌ تهران تا قبل از انجام این پروژه با حدود 25درصد ظرفیت فعالیت می‌کرد، اما این ظرفیت کاملا می‌تواند در اختیار توسعه قطار ملی قرار گیرد. بر این اساس 105واگن تا پایان ۱۴۰۰ می‌توانیم بسازیم.»  
حناچی درباره نتایج این پروژه هم گفت: «نتایج حاصل از اجرای این پروژه، طراحی زیرسیستم‌های مطابق با استانداردهای ملی و جهانی، کسب توانمندی لازم برای ساخت واگن، کسب دانش فنی برای ساخت انواع قطارهای برقی و ایجاد اشتغال برای ساخت کارخانجات ساخت داخلی است.» به‌گفته شهردار پایتخت، با فعال شدن خط تولید قطار ملی، 5هزار شغل مستقیم و 10هزار شغل غیرمستقیم پایدار به‌وجود می‌آید؛ ضمن اینکه ساخت قطار 20درصد کاهش قیمت خواهد داشت.

انبوه‌سازی قطار ملی
در ساخت یک رام قطار ملی (7واگن) 18شرکت دانش‌بنیان و 4مجموعه صنعتی مشارکت داشته‌اند. در این مراسم سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری با اشاره به مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان گفت:‌ «18شرکت دانش‌بنیان و 4مجموعه بزرگ نظیر جهاد دانشگاهی و شرکت واگن‌سازی‌ تهران در طراحی، ساخت قطعات، تکنولوژی و... درگیر بوده‌اند. طراحی قطار و بدنه کاملا توسط مهندسان ایرانی صورت گرفته است.» او ادامه داد: «امروز شرکت‌های دانش بنیانی را داریم که خودشان با منابع داخلی شرکت، کارآفرینی می‌کنند و ‌باعث توسعه تکنولوژی می‌شوند. اینکه یک شرکت از جیب خود هزینه کرده و از دولت تنها تسهیلات و وام اندکی دریافت کند، بسیار مهم است.» ستاری عنوان کرد: «طرح کلان ساخت قطار ملی، یک پروژه 18ماهه بسیار سنگین بود که اجرا و انجام شد. اکنون 7دستگاه واگن برابر با یک رام قطار روی ریل آمده و تست گرم آن انجام شده است.» معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری همچنین از افزایش عمق داخلی‌سازی‌ به 85درصد خبر داد.   

 ایجاد درآمد پایدار برای شهرداری تهران در آینده‌ای نزدیک
رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران در این مراسم گفت:‌ «کلید این موضوع با حمایت شورای شهر تهران و کمیسیون عمران و با پیشنهاد مهندس نعیمی‌پور و با طرح تشکیل یک شرکت زده شد، که با این طرح موافقت و مجوزهای لازم از سوی شورای شهر صادر شد. خوشبختانه این تلاش‌ها و زحمات به ثمر نشست و حالا مشاهده می‌کنیم که کار بزرگی صورت گرفته و نخستین نمونه قطار ساخت داخل رونمایی شده است.»  محمد علیخانی ادامه داد: «ما امیدواریم که این اقدام آغاز راهی باشد برای تولید انبوه قطار‌ها و واگن‌های تولید داخل و خوشبختانه با قراردادی که منعقد شده در سال 1400بالغ بر 105واگن ملی تولید و به ناوگان متروی تهران اضافه خواهد شد.»   علیخانی با اعلام اینکه 85درصد قطعات این قطار‌ها در داخل تولید می‌شود، تأکید کرد: «با ادامه این روند می‌توانیم در آینده‌ای نزدیک با تولید انبوه این قطارها برای شهرداری درآمدی پایدار ایجاد کنیم و امیدواریم این روند با سرعت و قدرت هر چه بیشتر استمرار و امتداد یابد.»  در مراسم رونمایی از نخستین قطار ملی مترو، انوشیروان محسنی‌بندپی، استاندار تهران، علی امام، مدیرعامل شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه و تعدادی از اعضای شورای شهر تهران نیز حضور داشتند.

دشواری‌های اوراق مشارکت
 معاون حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران در حاشیه آیین رونمایی از قطار ملی به بحث اوراق مشارکت اشاره کرد و از سختی‌های فروش حاصل از اوراق مشارکت گفت. سیدمناف هاشمی درباره اوراق مشارکت ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹، توضیح داد: «حدود ۴۲۰میلیارد تومان از اوراق مشارکت۱۳۹۸ باقی مانده است. اگر بانک رفاه این مبلغ را پیش از سال۱۴۰۰ به مدیریت شهری تحویل می‌داد، 4ایستگاه مترو به بهره‌برداری می‌رسید. متأسفانه بانک رفاه، وثیقه‌های شهرداری تهران را به‌عنوان سند قطعی زدن قلمداد می‌کند. سختگیری‌های بانک رفاه به میزانی زیاد است که مدیریت شهری نتوانست درمجموع ۱۲ ایستگاه مترو را افتتاح کند و تنها ۹ ایستگاه سال گذشته افتتاح شد. با معرفی املاک جدید به بانک رفاه، امید است که هرچه سریع‌تر پول به‌حساب شهرداری واریز شود.»  معاون شهردار همچنین با اعلام اینکه حدود ۳۰درصد از اتوبوس‌های بخش خصوصی به‌علت درآمدهای پایین، فعالیت نمی‌کنند، گفت: «اگر مصوبه شورای شهر تهران در3‌و‌4ماه آینده اجرا نشود، شرایط برای همه سخت‌تر خواهد شد.» 

قرار‌گرفتن 30قطار ملی دیگر روی ریل ساخت

مشخصات نخستین رام قطار ملی:
  شروع ساخت: تیرماه 1398
  مدت زمان ساخت: 18ماه
  85درصد تولید داخل
  15درصد تولید خارجی
  7واگن
  بدنه قطار، دکوراسیون داخلی، سیستم بوژی، راهروی بین واگنی، ترمزها، اطلاع‌رسانی هوشمند، تهویه مطبوع، درب و سیستم رانش آن توسط شرکت‌های دانش بنیان طراحی و ساخته شده است.

سرمایه‌گذاری صورت گرفته:
  200میلیارد تومانی بخش دولتی
  100میلیارد تومانی بخش خصوصی

مهم‌ترین مجموعه‌های همکار از میان 18شرکت‌ دانش‌بنیان و ۴‌مجموعه صنعتی:
  جهاد دانشگاهی برای تامین و طراحی سیستم رانش
  مپنا لوکوموتیو برای طراحی سیستم بوژی
  واگن‌سازی‌ تهران با هدف تامین مجموعه بدنه، تزئینات داخلی و مونتاژ
  تیوان ترمز برای طراحی درب‌ها و ترمز

پیش‌بینی‌ها برای تولید انبوه:
  ساخت 30رام قطار ملی با تکیه 85درصدی بر توان داخلی برای تهران
  تولید 400واگن مترو در سال توسط 4کارخانه
  اشتغال‌زایی مستقیم برای 5 هزار نفر

مزیت‌ها:
  جلوگیری از خروج سالانه 130میلیون دلار ارز از کشور
  دستیابی ایران به ۸۵ درصد بومی‌سازی در تولید سیستم رانش ملی
  فعال‌شدن ۲۵۰ شرکت داخلی در زمینه تامین مواداولیه و تجهیزات
  کاهش ۲۰ تا ۲۵‌درصدی قیمت تمام‌شده واگن‌های مترو
  با لابردن ظرفیت ساخت تجهیزات صنعت حمل‌و نقل ریلی در شرایط تحریم و کرونا

تکیه بر توان داخلی به استناد ماده 54  برنامه ششم
اینکه چرا پیش‌تر از اینها ساخت قطار تولید داخل مترو در دستور کار قرار نگرفته بود، سؤالی است که به نبود تکلیف صریح برنامه‌ای برمی‌گردد. درواقع با وجود ظرفیت‌های موجود داخلی تکیه همواره بر کارخانجات چینی بوده و چینی‌ها همواره سهم اصلی را در ساخت قطار مترو داشته‌اند. اگرچه 98-97درصد ساخت واگن‌های متروی پایتخت در واگن‌سازی تهران انجام می‌گرفته است، درحالی‌که با تکلیف ایجادشده در برنامه 5ساله ششم کشور، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، شهرداری و شرکت متروی تهران با وجود عدم‌باور عده‌ای در به نتیجه رسیدن کار، آستین بالا زدند و دست به اقدام بردند. علی امام، مدیرعامل شرکت متروی تهران و حومه در همین ارتباط به همشهری گفت: «واگن‌سازی تهران از ابتدا که تاسیس شد، 49درصد سهمش را شرکای چینی داشتند. در این راستا مبنا بر فاینانس خارجی و باز کردن ال‌سی خارجی گذاشته می‌شد؛ یعنی پول به چینی‌ها پرداخت می‌شد تا بیش از 70درصد کار را به ایران بفرستند و در واگن‌سازی داخل، مابقی کارهای مربوط به بدنه را انجام می‌دادند؛ یعنی روال بر مونتاژ بوده است. حال با استناد به ماده 54برنامه ششم توسعه کشور، با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان، نخستین رام قطار 7واگنه ملی ساخته شد.»
طبق ماده 54قانون برنامه 5ساله ششم توسعه کشور، وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) موظف است با همکاری معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور، وزارتخانه‌های کشور و راه و شهرسازی ضمن حمایت از سازندگان داخلی تجهیزات مورد نیاز صنعت حمل‌ونقل ریلی شهری و بین‌شهری، خرید خارجی را برای حداکثر استفاده از توان داخلی سازماندهی کند؛ به‌گونه‌ای که 85درصد دانش طراحی و ساخت تجهیزات صنعت حمل‌ونقل ریلی با کمک و استفاده از نهادهای علمی و شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی صورت پذیرد.