بومی‌های ناشناخته

نورا عباسی ـ روزنامه‌نگار

اقلیم متنوع ایران موجب شده است تا در هر نقطه از آن، گیاهان و درختانی متناسب با شرایط اقلیمی ایران رشد کنند. از میوه‌های جنگلی گرفته تا محصولات مخصوص آب‌وهوای استوایی در این جغرافیا جای گرفته‌اند، اما به دلایل مختلف، امکان حضور این میوه‌های خاص در سایر شهرها و استان‌های ایران مهیا نشده است؛ به‌عبارت دیگر کمتر فردی در شمال یا حتی استان‌های مرکزی کشور، طعم میوه‌های استوایی سیستان‌وبلوچستان را چشیده است و در مقابل چشیدن طعم گلابی وحشی شمال نیز به چند استان شمالی و حوالی آن محدود شده است. در مطلب پیش‌رو مروری داریم بر برخی میوه‌های خاصی که با وجود رشد در ایران، در کمتر مغازه ایرانی‌ای پیدا می‌شوند و تعداد اندکی از ایرانی‌ها طعم آنها را چشیده‌اند؛ میوه‌هایی که بذرشان از دیگر کشورها به ایران رسیده است یا از سال‌های دور به‌عنوان یک میوه جنگلی در زندگی برخی از مردم ایران جای گرفته‌اند.

 ازگیل شمالی

 میوه زردرنگی که در نامگذاری محل اختلاف تهرانی‌ها با شمالی‌هاست چراکه آنچه در تهران به ازگیل معروف است در گویش گیلکی کونوس یا کنوس و در گویش مازندرانی کنِس و کندس نامیده می‌شود. ازگیل را به‌صورت خام به‌عنوان میوه لذیذ، مطبوع و تقویت‌کننده مصرف می‌شود و از آن شربت و کنسرو ازگیل تهیه می‌کنند. هرچند این میوه در شهرهای بزرگ مانند تهران حضور قابل‌توجهی دارد اما در سایر استان‌ها چندان شناخته‌شده نیست.

 خربزه درختی یا پاپایا

 این میوه نیز از معدود میوه‌های مناطق گرمسیری است که فرصت حیات در مناطق جنوبی ایران را به‌دست آورده است. پاپایا جزو محبوب‌ترین میوه‌های مردم سیستان‌وبلوچستان است. این میوه طعمی نزدیک به طالبی دارد و به‌دلیل سهولت کاشت و میوه‌دهی آسان در سراسر سال موجود است. پاپایا دارای طعمی شیرین است و هسته‌های سیاه‌رنگ آن به‌راحتی از داخل میوه جدا می‌شوند. این میوه دو نوع دارد، نوع زرد آن به محض رسیدن آماده خوردن است اما نوع سبز پاپایا در اتاق‌های حرارتی پس از چند روز به عمل می‌آید.

 گلابی وحشی

این میوه در میان مردم استان‌های شمالی کشور با نام «خوج» شناخته می‌شود. هرچند ظاهر این میوه -که از خانواده گلابی است- چندان جذاب نیست اما چشیدن طعم آن برای بسیاری یک خاطره شیرین است. گلابی وحشی چند گونه متفاوت دارد؛ بدشکل، آب خوج، سرخ خوج (ترش خوج) و خال اشکن. سرخ خوج دارای میوه‌ای با پوست زرد و قهوه‌ای متمایل به قرمز است و طعمی ترش‌تر از سایر انواع آن دارد. آب خوج پرآب‌ترین گونه گلابی وحشی است و همچنین خوج بدشکل ظاهری نامتقارن و بد فرم دارد. خال در گیلکی به معنی شاخه است و خوج خال اِشکن، شاخه‌های شکننده‌ای دارد.

 گواوا یا زیتون محلی

این میوه که بیشتر در کشورهای همسایه مانند هند و پاکستان کاشت می‌شود، در میان اهالی سیستان‌وبلوچستان و هرمزگان نیز یک میوه شناخته‌شده است. گواوا ارزش غذایی بالایی دارد و به‌دلیل طعم و عطر خاصش از محبوبیت بسیاری در میان مردمان استان‌های جنوب کشور برخوردار است و در شهرهای بندرعباس، چابهار، سرباز، نیکشهر، کنارک و... کاشت می‌شود. رنگ میوه گواوا درصورت رسیده‌بودن، زرد و همچنین رنگ داخل این میوه، صورتی، کرم، سفید یا زرد است و مزه ترش و شیرین (ملس) دارد.

 جمبو

 بوشهری‌ها این میوه را خوب می‌شناسند چراکه این درخت گرمسیری در خیابان‌ها، معبر‌ها، خانه‌ها، بوستان‌ها و پارک‌های بوشهر حضور پررنگی دارند. درخت جمبو در تابستان میوه‌هایی به رنگ بنفش متمایل به سیاه و در اندازه دانه‌های انگور تولید می‌کند، علاوه بر استفاده از میوه یا فراورده‌های آن همچون انواع شربت، ژله یا سرکه، خواص دارویی زیادی نیز در برگ و حتی هسته آن نهفته است. به‌گفته کارشناسان تغذیه، میوه جمبو منبعی سرشار از ویتامین و کلسیم و تأثیرگذار در کاهش ابتلا به بیماری‌های دیابت و سرطان است.

 پسته کوهی یا بِنه

 این میوه بیشتر در استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و شمالی، کرمان، بلوچستان، خوزستان، چهارمحال‌وبختیاری، کردستان، کرمانشاه و ایلام رشد می‌کند. بِنه طعمی نزدیک به پسته دارد و در اواخر شهریور برداشت می‌شود. دو روش برای چیدن پسته کوهی وجود دارد. این میوه یا به شکل خام چیده می‌شود که در این حالت پوسته‌اش نرم و ترش است و به‌راحتی استفاده می‌شود یا اینکه پس از رسیدن چیده می‌شود که در این حالت پوسته آن سخت و محکم است و پیش از مصرف باید پوست آن را شکست و مغز آن را نوش جان کرد.

 ولیک یا زالزالک وحشی

ولیک از خانواده زالزالک است و نام‌های محلی آن ولک، بلک، سیاه ولیک و سرخ ولیک است. سرخ ولیک خواص دارویی دارد. این میوه پاییزی در جنگل‌های شمال رشد می‌کند و جایگاه خاصی در میان اهالی این مناطق دارد. سرخ ولیک یا ولیک سرخ مزه و طعم خاصی ندارد ولی سیاه ولیک یا ولیک سیاه خوشمزه (ترش و شیرین) است.

 چیکو

 این میوه نیز یکی از میوه‌های گرمسیری است که با توجه به آب و هوای سیستان‌وبلوچستان، امکان رشد در جغرافیای ایران را به‌دست آورده است. چیکو، میوه‌ای با پوستی قهوه‌ای و مزه‌ای شیرین است. درخت چیکو به نام ساپودیلا شناخته می‌شود و از صمغ آن برای درست کردن سقِّز (آدامس) استفاده می‌کنند. میوه چیکو به دو شکل گرد و تخم‌مرغی است که اگر رسیده نباشد، بسیار سفت و غیرقابل مصرف است. اگر بخواهیم طعم آن را توصیف کنیم باید بگوییم که طعم شیرین آن نزدیک به طعم میوه گلابی است.

 فیجوا

 میوه مناطق مرطوب و نیمه‌گرمسیری است و با شکلی به اندازه گردو و رنگی سبز، به‌طور محدود در استان‌های گیلان و مازندران کاشت می‌شود. اندازه این میوه سبزرنگ نزدیک به میوه کیوی است و مانند کیوی نیز با جدا‌کردن پوست بیرونی میوه، قابل خوردن است.