پرونده ایران روی میز مذاکرات بغداد - واشنگتن

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

 سومین دور از مذاکرات استراتژیک بغداد و واشنگتن روز گذشته آغاز شد. این نخستین مذاکرات رسمی  2کشور پس از روی کار آمدن جو بایدن به‌حساب می‌آید؛ رئیس‌جمهور دمکراتی که نسبت به تمام سیاست‌های ترامپ در خاورمیانه طی 4سال گذشته مواضع انتقادی داشته است. بسیاری پیش‌بینی می‌کنند همزمان با چرخش‌های اساسی در برنامه‌های خاورمیانه‌ای آمریکا پس از ترامپ، سیاست‌های عمده این کشور در عراق نیز مورد بازبینی قرار بگیرد؛ سیاست‌هایی که بدون شک 2سرفصل اصلی آن رابطه با ایران و شمار نیروهای نظامی آمریکایی مستقر در عراق بوده است.
اگرچه رسانه‌های رسمی جزئیات قابل توجهی از محتوای این مذاکرات یک‌روزه منتشر نکرده‌اند، اما منابع نزدیک به دولت مصطفی الکاظمی از تأکید هیأت عراقی بر ضرورت افزایش حمایت‌های مالی و نظامی آمریکا برای کمک به بغداد سخن گفته‌اند. تمام اینها در حالی است که رسانه‌های عربی در منطقه گزارش داده‌اند که سردار قاآنی، فرمانده سپاه قدس، نیز یک‌روز پیش از آغاز این مذاکرات در سفر مهمی به بغداد با شخصیت‌های ارشد سیاسی، نظامی و مذهبی عراق ملاقات داشته است.
به روایت شبکه العربیه، نتایج این دور از مذاکرات عراق و آمریکا برای طرفین رضایت‌بخش بوده و موضوعاتی همچون ادامه نبرد با داعش و ارسال کمک‌های بهداشتی-اقتصادی به عراق در صدر گفت‌وگوها قرار داشته است. این شبکه همچنین به نقل از یک منبع آگاه مدعی شده هیأت آمریکایی، مواضع روشنی را درخصوص مسئله گروه‌های شبه‌نظامی و حفظ استقلال دستگاه‌های نظامی-امنیتی عراق از دخالت‌های خارجی بیان کرده است. پیش از این نیز مقامات دولت جدید آمریکا، ازجمله آنتونی بلینکن، وزیر خارجه، بارها در این‌باره موضع‌گیری داشته‌اند.
گزارش‌های دیگر نشان می‌دهد که نام ایران و مشخصا موضوع تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران نیز بر سر میز مذاکره بغداد و واشنگتن مطرح شده است. شبکه الجزیره در این‌باره گزارش می‌دهد: تمدید درازمدت معافیت‌های تحریمی عراق برای واردات گاز و برق از ایران در کنار آزادسازی منابع مالی بلوکه‌شده ایران در بانک‌های این کشور، ازجمله نکات مهم در مذاکرات بغداد و واشنگتن بوده است. دولت عراق پس از تهدیدهای ایران به لغو صادرات برق در صورت عدم‌پرداخت بدهی‌های انباشته‌شده، تلاش جدی برای کسب رضایت آمریکا جهت از سر‌گیری معاملات بانکی با ایران را آغاز کرده است.
اما یکی از مهم‌ترین نکات بیان‌شده درباره این دور از مذاکرات، تفاوت ماهوی آن با ادوار پیشین گفت‌وگوهای استراتژیک بغداد و واشنگتن است. روزنامه العربی الجدید به نقل از یک مقام آگاه در دفتر نخست‌وزیری عراق می‌نویسد: «نمی‌توان این دور از مذاکرات را امتداد ادوار پیشین در سال2020 و در زمانی که هنوز ترامپ بر سر کار بود دانست. مواضع آمریکا در برخی مسائل تغییر اساسی کرده است تا جایی که شاید بخشی از توافق‌ها و تفاهمنامه‌های پیشین به‌طور کلی مورد بازنگری قرار گیرد.» 
اگرچه هیچ منبع رسمی تا‌کنون درباره این «تغییرات اساسی» اظهارنظری نداشته اما با توجه به گزارش‌های رسانه‌ای و سیاست‌های دولت جدید آمریکا می‌توان پیش‌بینی کرد که کاهش تنش با ایران و توقف روند خروج نیروهای نظامی از عراق که با سرعت بی‌سابقه‌ای در اواخر دوران ترامپ آغاز شده بود، ازجمله مهم‌ترین این تغییرات باشد.

پیشینه مذاکرات استراتژیک
مذاکرات استراتژیک بغداد و واشنگتن در حقیقت، امتداد توافق‌های استراتژیک این 2کشور در سال‌های 2008 و  2014 است؛ توافق‌هایی که به موجب آن، ساختار روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی طرفین در عصر جدید عراق، پس از سقوط صدام و همچنین پایان اشغال نظامی توسط ائتلاف تنظیم شده است.
در دولت ترامپ و براساس چشم‌انداز متفاوت جریان حاکم بر سیاست خارجی آمریکا، دور تازه‌ای از مذاکرات فشرده استراتژیک با عراق در اوایل سال میلادی 2020 از طریق ارتباط ویدئوکنفرانس آغاز شد. این مذاکرات در دور اول توسط هیأت‌های نمایندگی از وزارتخانه‌های دفاع و امور خارجه 2کشور برگزار شد و در دور دوم با سفر مصطفی الکاظمی به واشنگتن تا سطح ریاست دولت بالا رفت. 
به نوشته واشنگتن‌پست، محور اصلی این مذاکرات، شعار انتخاباتی ترامپ، یعنی خروج نیروهای نظامی آمریکا از خاورمیانه بود و در نتیجه آن، تعداد سربازان آمریکایی مستقر در پایگاه‌های مختلف عراق از 5500تن به کمتر از 2500نفر رسید. همچنین پس از این مذاکرات بود که تمام پایگاه‌های نظامی عراق به استثنای عین‌الاسد در انبار، الحریر در اربیل و واحد فرماندهی در فرودگاه بغداد توسط نیروهای آمریکایی تخلیه شده و در اختیار ارتش عراق قرار گرفت.
حالا با پایان دوره ترامپ به‌نظر می‌رسد میراث وی در راه‌اندازی مذاکرات استراتژیک توسط مخالفانش برای اعمال چرخش در سیاست‌های آمریکا به‌کار گرفته خواهد شد؛ اگرچه روشن نیست این چرخش‌ها، مخصوصا در زمینه توقف روند خروج از عراق تا چه اندازه موفق باشد. در این زمینه باید توجه داشت که پارلمان عراق پس از حادثه ترور سردار شهید قاسم سلیمانی به همراه ابومهدی المهندس، مصوبه‌ای الزام‌آور برای اخراج نیروهای آمریکایی از این کشور داشته است. از سوی دیگر، بخش مهمی از نیروهای سیاسی عراق نیز خروج نظامیان آمریکایی از کشور را اصلی ثابت در مواضع داخلی خود به شمار می‌آورند. جدیت گروه‌های سیاسی در پافشاری بر این موضع تا اندازه‌ای است که کمیسیون امنیت ملی پارلمان عراق از دولت خواسته بلافاصله پس از پایان مذاکرات، جدول زمانی خروج نیروهای آمریکایی را تقدیم پارلمان کند.

جزئیات فنی مذاکرات
سومین دور از مذاکرات استراتژیک عراق و آمریکا به واسطه یک خط امن ارتباط تصویری برگزار شد. از جانب عراق، مصطفی الکاظمی، چند تن از معاونان نخست‌وزیر و همچنین نمایندگانی از وزارت امور خارجه، دفاع و سازمان امنیت ملی(منصب سابق الکاظمی) در این مذاکرات شرکت داشته‌اند. همچنین گفته می‌شود که هیأتی به نمایندگی از دولت اقلیم کردستان عراق نیز با چراغ سبز آمریکا در این مذاکره حضور داشته است. به نوشته روزنامه العربی‌الجدید، آنتونی بلینکن و فواد حسین، وزرای خارجه آمریکا و عراق پیش از آغاز این جلسه مجازی گفت‌وگوی تلفنی یک‌ساعته با یکدیگر داشته‌اند.

  بازگشت الکاظمی به عراق با دست پر
نخست‌وزیر عراق پیش از دور سوم مذاکرات استراتژیک با آمریکا، 2سفر مهم به مقصد ریاض و ابوظبی داشت. الکاظمی از روابط بسیار گرمی با رهبران کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس برخوردار است تا جایی که گفته می‌شود انتخاب وی به سمت نخست‌وزیری عراق با حمایت قاطع این کشورها روبه‌رو شده است. سفر اخیر وی به عربستان و امارات، نتایج اقتصادی مهمی به همراه داشته که مهم‌ترین آنها به ‌ترتیب زیر است:
1- تاسیس صندوق سرمایه‌گذاری مشترک عراق و عربستان به ارزش 3میلیارد دلار
2- توافق برای تامین زیرساخت صادرات برق از عربستان به عراق
3- اعطای امتیازات ویژه به شرکت‌های سعودی برای ورود به بازارهای عراق
4- موافقت امارات با سرمایه‌گذاری 3میلیارد دلاری در زیرساخت‌های اقتصادی و عمرانی عراق