قصه خانه‌های تاریخی تهران یک سکه دورو است. روی خوش آن اینگونه است که تهران به اندازه خیلی از شهرهای تاریخی کشورمان خانه‌های تاریخی و قدیمی دارد؛ خانه‌هایی که هر یک عظمت معماری اسلامی و ایرانی چند صد ساله را به ما نشان می‌دهند و باعث فخر فرهنگ می‌شوند. اما روی دیگر این سکه به تلخی می‌زند، متأسفانه سال‌ها بی‌توجهی به این خانه‌های قدیمی صورت گرفته و بسیاری از آنها در شرایط بدی قرار دارند. خرابه‌هایی که نشان بزرگی در خود جای داده‌اند، اما در یک گوشه شهر همینطور افتاده‌اند و در خطر تخریب قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر، سوداگران هم برای این خانه‌ها که هویت شهرمان را همچون گنجینه‌ای حفظ کرده‌اند دندان تیز می‌کنند. در طول سال‌های گذشته تلاش مضاعفی برای شناسایی، احیا و مرمت این خرابه‌خانه‌ها و تبدیل‌شان به مراکز مهم فرهنگی شده است. حالا می‌توان ردپای تاریخ شهر را در معماری خانه‌های قدیمی آن جست‌وجو کرد.
سرایی که ذره ذره زنده شد
احیای سرای کاظمی
آنهایی که به زیارت امامزاده‌یحیی(ع) در قلب قدیمی شهر رفته‌اند حتما با عمارتی قدیمی به نام سرای کاظمی روبه‌رو شده‌اند. سرای کاظمی بنا به‌نظر کار‌شناسان متعلق به سیدکاظم وزیردواب است که از مأموران محمدشاه بوده است. این خانه با مساحتی حدود۱۸۰۰ مترمربع جلوه‌های خاص معماری ناب ایرانی را پیش روی بازدیدکننده‌هایش می‌گذارد. اما خانه‌ای که الان با آن روبه‌رو هستید با آنچه حدود یک دهه پیش وجود داشت کاملا متفاوت است. این خانه در سال۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و شرایط یک بنای مخروبه را داشت. اما مدیریت شهری در همان ایام دست به‌کار شد تا بخش‌های ورودی، اندرونی، آب انبار و سردخانه، رختشوی‌خانه، تالار و اتاق‌ها به همراه هشتی‌خانه و انبار را مرمت کند. اما زیبا‌ترین بخش سرای کاظمی مربوط به اُرسی‌های پرنقش دوطرف تالار و شیشه‌های رنگ‌آمیزی‌شده به‌جا مانده از اُرسی‌هاست که دوباره شبیه به گذشته بازسازی شده است.
مرمت فخر معماری تهران
احیای عمارت فخرالدوله
خانه فخرالدوله، عمارتی زیبا و به‌جا مانده از دوره قاجار است که در محله دروازه شمیران قرار دارد. این خانه در اواسط سال۱۳۸۳ به شماره ثبت۱۱۲۱۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و پس از آن توسط مدیران شهری تهران مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این عمارت درست در وسط فضای تاریخی اطرافش قرار دارد و از این حیث ابهت و عظمت بیشتری پیدا کرده است. این عمارت که در گذشته از آن به نام کوشک فخرالدوله یاد می‌شده، متعلق به فخرالدوله، همسر امین‌الدوله قاجاری است که به‌دلیل دارابودن ارزش‌های معماری عصر قاجار و سبک خاص تزئینات مورد توجه شهرداری تهران و سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت. این کوشک در گذشته با خطر ریزش و نفوذ رطوبت مواجه بود که پس از بازسازی به یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر تهران تبدیل شده است. با مرمت خانه فخرالدوله، گذر امین‌الدوله در روبه‌روی آن هم از خطر تخریب نجات پیدا کرد. این عمارت هم‌اکنون خانه مداحان است.
حفظ اعتبار خانه نان و نمک
احیای خانه فخرالملوک
این خانه علاوه بر نام بامسمایی که به‌خود گرفته، روایتگر زیبایی‌های اصیل در معماری اسلامی و ایرانی است. خانه نان و نمک که در محله سرچشمه تهران واقع شده همه نشانه‌های معماری دوره قاجار را یکجا در خود جمع کرده است. این بنای زیبا که به نام خانه فخرالملوک هم شهرت یافته، عمری ۱۲۰ساله دارد و ابتدا متعلق به دختران حاج میرزا محمود اراکی از نوادگان قائم‌مقام وزیر محمدشاه بوده است. بعد‌ها بخش اصلی این عمارت توسط یکی از وراث خریداری می‌شود و در سال ۱۳۸۸ به ثبت آثار ملی می‌رسد. این خانه بعد‌ها به همت مدیران شهری، سازمان میراث فرهنگی و بخش خصوصی بازسازی و در اواسط ۱۳۹۱ درهای آن روی مردم تهران بازگشایی می‌شود. ازجمله ویژگی‌های این خانه می‌توان به بهارخواب‌ها و مهتابی‌های زیبا، زیرزمین و سرداب، اتاق آینه یا شاه‌نشین با گچبری و مقرنس‌های ظریف آن اشاره کرد. هم‌اکنون این مکان به یکی از مراکز فرهنگی پایتخت تبدیل شده است.
جایی به نام شاعر معاصر کشور
احیای خانه پروین اعتصامی
خانه قدیمی و تاریخی که پروین اعتصامی در آن زندگی می‌کرده ازجمله بناهایی است که توسط مدیریت شهری احیا و مرمت شده است. این خانه قدیمی که در محله سرچشمه تهران واقع شده با هزینه‌ای بالغ بر ۷میلیارد ریال توسط شهرداری منطقه۱۲ بازسازی شد. خانه پروین اعتصامی که قدمتی ۱۰۰ساله دارد در حالی از سوی شهرداری تهران دوباره احیا شد که زمزمه‌های بسیاری برای تخریب و ساخت‌وساز در محل آن به گوش می‌رسید. این خانه تا پیش از انقلاب عمارت بزرگی بود با حیاطی وسیع و شاه‌نشین و زیرزمین که بعد‌تر بخشی از آن توسط مالکان خصوصی به فروش رفت و وسعت آن کاهش یافت. هم‌اکنون خانه سمت راستی توسط شهرداری خریداری و بازسازی شده و سپس در اختیار کمیته ملی موزه‌ها قرار داده شده است. معماری این خانه به‌دلیل ساخت در دوره پهلوی اول، انسجام بیشتری دارد، اما همچنان شاخصه‌های اصلی معماری ایرانی در آن حفظ شده است.
حمام‌هایی که بوی تاریخ می‌دهند
احیای حمام نواب
این روز‌ها حفظ حمام‌ها به‌عنوان یکی از مراکز مهم شهری در دوره‌های گذشته، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. تهران قدیم حمام‌های تاریخی فراوانی داشت که امروز تنها تعدادی از آنها باقی مانده است. در منطقه کن ۵حمام وجود داشته که تنها یکی از آنها به‌دست ما رسیده است. شورای شهری‌ها قصد دارند با همکاری سازمان میراث فرهنگی و تأمین بودجه لازم، این حمام را دوباره مرمت و بهسازی کنند. حمام تاریخی دولاب هم که حالا در حال تبدیل‌شدن به یک مخروبه است از دیگر مکان‌هایی است که نیاز به احیای مجدد دارد. اما حمام نواب یکی از خروجی‌های موفق مدیریت شهری در بازسازی مکان‌های تاریخی شهر به‌شمار می‌رود. این حمام یادگار دوره معماری قاجاریه است که در محله امامزاده‌یحیی(ع) واقع شده و دوباره به‌دست مدیران شهری مرمت شده است. حمام نواب پس از بازسازی کامل به مرکز و موزه صنایع‌دستی شهر تهران تبدیل شده است.
نگاهی به چند خانه تاریخی مهم پایتخت که قبلا مخروبه بوده‌اند
خرابه‌هایی که خانه تاریخی شدند
در همینه زمینه :
