هشدار سونامی بیکاران خاموش

در دوره کرونا، بازار کار ایران بــه‌طرز عجیبی شاهــد رکوردشکنی کاهش نرخ بیکاری بود؛ درحالی‌که برآورد می‌شد با تداوم شیوع کرونا، بین 2 تا 6.5میلیون نفر به‌صورت مقطعی بیکار شوند و نرخ بیکاری افزایش قابل‌توجهی پیدا کند.
به گزارش همشهری، روایت آمارها از اتفاق عجیب بازار کار ایران در دوره کرونا این است که با شیوع بیماری کووید-19، بخشی از شاغلان و بیکاران ترجیح داده‌اند در این دوره سخت، کلا غیرفعال شده و قید شغل و جست‌وجوی کار را بزنند. در این شرایط نرخ بیکاری اقتصاد ایران در سال کرونایی تک‌رقمی شده و با کاهش 0.9درصدی نسبت به سال قبل، روی رقم 9.7درصد ایستاده است؛ اما خروج بخشی از شاغلان و بیکاران از بازار کار کرونایی، چالشی است که درصورت تحقق پیش‌بینی قطع زنجیره شیوع کرونا و عادی‌سازی فعالیت‌های اقتصادی در سال1400 می‌تواند به هجوم سونامی گونه بیکاران غیرفعال به بازار کار منجر شده و نرخ بیکاری را به‌شدت افزایش دهد.

نمای بازار کار در سال کرونایی
بیش از یک سال از شیوع کرونا می‌گذرد و اقتصاد ایران در سال گذشته کاملا متأثر از همه‌گیری این ویروس بوده است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد در زمستان سال گذشته، نرخ بیکاری جمعیت ١٥ساله و بیشتر به 9.7درصد رسیده که 0.9درصد کمتر از فصل مشابه در سال قبل است. همزمان بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی در این فصل نشان می‌دهد که در زمستان ١٣٩٩، فقط 40.9درصد از جمعیت ١٥ساله و بیشتر ازنظر اقتصادی فعال بوده‌اند و این نرخ نسبت به فصل مشابه سال قبل 5.1درصد کاهش داشته است. به‌ عبارت ‌دیگر در این فصل 610هزار نفر از جمعیت فعال کشور از بازار کار خارج شده‌اند و به جمعیت 1.2میلیون نفری پیوسته‌اند که در فصل پاییز از بازار خارج شده بیکاربودند. با این حساب در زمستان گذشته، از مجموع 62میلیون‌و612هزار ایرانی 15ساله و بیشتر که جمعیت در سن کار محسوب می‌شوند، فقط 25میلیون و 612هزار نفر معادل 40.9درصد به‌عنوان شاغل یا نیروی بیکار در بازار حضور داشته‌اند. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در زمستان99، بالغ ‌بر 300هزارو248نفر از جمعیت شاغلان کاسته شده و همزمان 310هزارو737 نفر نیز از جمعیت بیکاران کشور کم شده است؛ به ‌عبارت ‌دیگر در این فصل 610هزارو948نفر از کسانی که شاغل یا جویای شغل بودند از بازار کار ایران خارج شده‌اند و به همین واسطه، نرخ بیکاری به‌جای افزایش، کاهش پیدا کرده است.

نرخ بیکاری مشروط
حقیقت ماجرا این است که در دوره یک‌ساله کرونا، تعداد شغل و تعداد شاغل در اقتصاد ایران با کاهش قابل‌توجهی مواجه بوده اما به‌واسطه خانه‌نشینی جمعیت فعال، اثرات این کاهش در آمارهای نرخ بیکاری منعکس نشده و این اتفاق در هر 4فصل سال گذشته تکرار شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر در فصل زمستان99 خروج جمعیت فعال از بازار کار رخ نمی‌داد، نرخ بیکاری به‌جای 9.7درصد روی 12درصد می‌ماند و درصورتی‌که خروج جمعیت فعال در کل سال99 رخ نمی‌داد نرخ بیکاری از مرز 19درصد نیز می‌گذشت. به‌نظر می‌رسد تخلیه نشدن اثرات کرونا بر نرخ بیکاری در اقتصاد ایران باعث می‌شود در جریان ورود اقتصاد ایران به دوره پساکرونا، تعداد قابل‌توجهی از متقاضیان کار وارد بازار کار شوند که با فرض تداوم شرایط موجود می‌تواند به جهش نرخ بیکاری منجر شود. البته درصورت بهبود شرایط اقتصاد سیاسی و مهیا شدن شرایط رقابتی و سالم برای فعالیت‌های اقتصادی، این امکان وجود دارد که اشتغال‌زایی سریع در اقتصاد ایران زمینه را برای جذب بیکارانی که در دوره کرونا غیرفعال شده‌اند فراهم آورد و نرخ بیکاری حتی درصورت دورقمی شدن از محدوده 12درصد فراتر نرود؛ اما این مهم بیش از هر چیز نیازمند حذف ریسک‌های خارجی از سر فعالیت‌های مولد در اقتصاد ایران، پیش‌بینی‌پذیر شدن دورنمای اقتصاد و همچنین رفع موانع تولید است.

خروج جوانان از بازار کار
آمارها می‌گویند در دوره کرونا، بخش قابل‌توجهی از کاهش نرخ بیکاری از محل خروج جمعیت فعال از بازار محقق شده است؛ بر این اساس می‌توان استنباط کرد ریزش اشتغال در هر گروهی که نرخ بیکاری آن بیشتر کاهش پیدا کرده باشد، سنگین‌تر بوده است.
بررسی نرخ بیکاری جوانان در آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در فصل پایانی سال99، نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ساله ایرانی به ٢٣،٦ درصد رسیده که نسبت به فصل مشابه در سال قبل 2.1درصد کاهش یافته یعنی در این فصل 103هزارو638جوان 15تا 24ساله (اعم از شاغل یا بیکار) از بازار کار خارج شده‌اند. همچنین بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ساله نیز نشان می‌دهد که در زمستان١٣٩٩ نرخ بیکاری این گروه به 16.8درصد رسیده که نسبت به زمستان سال قبل یک درصد کاهش نشان می‌دهد و از ریزش 257هزارو690نفری این گروه حکایت دارد. همچنین نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان در زمستان سال گذشته با کاهش 1.5درصد مواجه بوده و 127هزارو661نفر از این افراد از جرگه بیکاران خارج شده‌اند و به‌احتمال‌زیاد مجبور به ترک بازار بوده‌اند. البته با توجه به تغییراتی که کرونا در ماهیت برخی کسب‌وکارها ایجاد کرد و زمینه‌ای که برای توسعه فعالیت‌های حوزه آی‌تی ایجاد شد، احتمال حذف بخشی از جوانان به این کسب‌وکارها وجود دارد، اما این احتمال فقط مشمول حال بخش کمی از جمعیت جوانان بیکار می‌شود.

کوچ شاغلان از خدمات به صنعت
بازار کار ایران با 23میلیون‌و135هزار نفر شاغل وارد سال1400 شده و قرار است همپای تحولات مرتبط با کرونا، تغییراتی را تجربه کند. همانگونه که در سال99 به‌واسطه محدودیت‌های بی‌رحمانه کرونا برای مشاغل حوزه خدمات، چهره بازار کار ایران کمی صنعتی‌تر شد، این احتمال وجود دارد که با اتمام دوره کرونا و حتی تغییر در ساختار تحریم و مناسبات بین‌المللی، چرخش دیگری در بازار کار رخ دهد. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی در سال99 و دوره شیوع کرونا نشان می‌دهد: در زمستان١٣٩٩ بخش خدمات با کاهش 2.3درصدی سهم خود از بازار کار ایران مواجه شده و با ریزش 681هزارو338نفری شاغلان خدماتی، سهم این گروه از 52.7درصد به 50.4درصد رسیده است؛ اما در مقابل بخش صنعت توانسته سهم خود از بازار کار اقتصاد ایران را 2.1درصد افزایش دهد و 383هزارو971نفر شاغل بیش از زمستان98 جذب کند. در این میان شرایط بخش کشاورزی تقریبا پایدار بوده و فقط هزارو514نفر از شاغلان این حوزه کاهش پیدا کرده است.