یک جهان اعتراض

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

 به‌دنبال عمیق‌تر شدن نابرابری‌های سیاسی و اجتماعی و بحران‌های اقتصادی در نتیجه همه‌گیری کرونا، تجمع‌های اعتراضی در سراسر جهان رو به افزایش است. فارغ از اعتراض‌های سیاسی به دولت‌ها، محدودیت‌های اجتماعی و قرنطینه گسترده در سال2020، موجب پاگرفتن اعتراض‌های مدنی تازه در کشورهای مختلف شد و میلیون‌ها نفر به‌منظور مطالبه شغل، آزادی‌های دمکراتیک، عدالت اجتماعی و پایان فساد دولتی به خیابان‌ها آمدند. بعید نیست که با بدتر شدن اوضاع اقتصادی و کوتاهی دولت‌ها برای برطرف کردن این مشکلات، اعتراض‌های بیشتری در راه باشد.
در سال2020 آمریکا به یکی از کانون‌های اصلی اعتراض‌های خیابانی به دولت تبدیل شد. اعتراض‌ها به تبعیض علیه سیاه‌پوستان در دستگاه پلیس و دولت آمریکا در اواسط بهار با مرگ یک جوان سیاه‌پوست به نام جورج فلوید به‌دست نیروهای پلیس آغاز شد و اوایل‌ ماه ژوئن یعنی نیمه خرداد به اوج خود رسید. در یک روز در 550نقطه در آمریکا تجمع اعتراضی برگزار شد. بسیاری از این اعتراض‌ها به درگیری با نیروهای امنیتی منجر شد. دولت بارها مجبور شد برای کنترل خیابان‌ها نیروهای گارد ملی و ارتش را به شهرهای مختلف اعزام کند. به نوشته نیویورک تایمز در مجموع حدود 20میلیون نفر دست‌کم برای یک‌بار در این اعتراض‌ها شرکت کردند تا اعتراض‌های سال2020 آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین اعتراض مدنی در تاریخ این کشور شناخته شود. به‌نوشته وب‌سایت الجزیره، نهادهای مدنی حدود 7هزار اعتراض را در 10سال گذشته در 153کشور جهان ثبت کرده‌اند. بین سال‌های 2010 تا 2020 بیشتر اعتراض‌ها بین صدها تا هزاران شرکت‌کننده داشتند و دست‌کم 900اعتراض نیز با حضور بیش از 10هزار نفر ثبت شده است. از سال 2010 تا 2018 هیچ‌گاه آمار سالانه اعتراض‌های با بیش از 10هزار شرکت‌کننده در جهان به بالاتر از 150مورد نرسیده بود، اما در سال2019 حدود 250تجمع اعتراضی در کشورهای مختلف به ثبت رسید. فرانسه و لبنان به‌ترتیب با 64 و 63 اعتراض، بیشترین تعداد تجمع‌های اعتراضی را در 10سال اخیر داشته‌اند. کشورهایی مانند اسپانیا، هنگ‌ کنگ، الجزایر و یمن با 50، 48، 46 و 41 مورد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. فرانسه با جنبش «جلیقه زردها» که در اعتراض به سیاست‌های امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور این کشور در زمینه افزایش مالیات سوخت و خصوصی‌سازی در اواخر سال2018 پاگرفت، بیشترین اعتراض‌های سراسری مداوم را داشته است. در لبنان، اعتراض‌های گسترده‌ای در اواسط پاییز سال2019 آغاز شد و در شرایطی که اوضاع اقتصادی رو به وخامت گذاشت و معترضان خواستار پایان فساد گسترده شدند، ادامه پیدا کرد. بحران مالی موجب شده حدود نیمی از جمعیت 6میلیون نفری این کشور زیر خط فقر بروند. در هنگ‌کنگ نیز تظاهراتی که در اعتراض به لایحه استرداد مجرمین شکل گرفت، در ادامه تبدیل به یک جنبش دمکراسی‌خواهی برای مقابله با مداخله چین در این منطقه نیمه خودمختار شد. این اعتراض‌ها بیش از 2سال طول کشید و به دستگیری هزاران نفر منجر شد و هنگ‌کنگ را در عمیق‌ترین بحران سیاسی این کشور فرو برد. هنگ‌کنگ در یک دهه گذشته شاهد 48اعتراض مردمی بوده است.

پرجمعیت‌ترین اعتراض‌ها 
در طول تاریخ، برخی از جنبش‌های اعتراضی از مرزهای یک کشور فراتر رفته و میلیون‌ها نفر را همراه خود کرده‌اند. در سال2003، دست‌کم 6میلیون نفر از 650شهر در سراسر جهان به خیابان‌ها رفتند تا اعتراض خود را به حمله ائتلاف تحت رهبری آمریکا به عراق اعلام کنند. سال2019، مردم 185کشور در بزرگ‌ترین تجمع آب‌وهوایی شرکت کردند و از دولت‌ها خواستند که اقدامی برای تغییرات آب‌وهوا انجام بدهند. در فضای مجازی نیز میلیون‌ها نفر به کمپین‌های شبکه‌های اجتماعی و دادخواست‌های آنلاین پیوستند و خواستار اجرای عدالت و پاسخگویی مسئولان شدند.
در طول 5سال گذشته، تجمع‌های زیادی با حضور بیش از یک میلیون نفر برگزار شده است. ازجمله در هنگ‌کنگ حدود 2میلیون نفر و در کره‌جنوبی 1.5میلیون نفر به خیابان‌ها آمدند. آمریکا نیز در تابستان سال گذشته به‌دنبال قتل جورج فلوید توسط پلیس، شاهد اعتراض‌های گسترده در سراسر این کشور بود. ارزیابی‌ها حاکی از آن است که در این مدت بین 15تا 26میلیون نفر به خیابان‌ها آمدند.
البته تعیین تعداد شرکت‌کنندگان در اعتراض‌ها همیشه محل بحث است. علاوه بر اینکه ارزیابی تعداد بیشتر از چند صد نفر کار دشواری است، این موضوع می‌تواند جنبه سیاسی هم پیدا کند. با وجود شعارهایی مانند «راهپیمایی یک‌میلیون نفری»، پی‌بردن به‌علت اینکه چرا ممکن است در میزان جمعیت اغراق شود، کار سختی نیست. خوشبختانه ابزارهای نقشه‌برداری به کمک آمده و روش‌های دقیقی را برای ارزیابی میزان جمعیت ارائه ‌کرده‌اند. یکی از این ابزارها به «روش جاکوبز» که از نام یک روزنامه‌نگار آمریکایی گرفته شده، معروف است. در این روش، میزان تجمع‌کنندگان براساس ضریب تراکم جمعیت در مساحت محل تجمع محاسبه می‌شود.

تجمع‌های مرگبار
درحالی‌که بیش از 90درصد اعتراض‌ها در جهان مسالمت‌آمیز بوده، برخی از آنها با سرکوب مسلحانه روبه‌رو شده‌اند. براساس اطلاعات سازمان غیردولتی «اطلاعات زمان و مکان نزاع‌های مسلحانه» (ACLED) که در زمینه بررسی جنبش‌های اعتراضی فعالیت می‌کند، بین سال‌های 2010 تا 2021 دست‌کم 4800نفر در تجمع‌های سراسر جهان جان خود را از دست دادند. در جدیدترین رویداد، روز یکشنبه هفته گذشته دست‌کم 114نفر که در تظاهرات اعتراضی علیه کودتای نظامی اخیر میانمار شرکت کرده بودند، به‌دست مأموران امنیتی کشته شدند. مرگبارترین سال برای تجمع‌های اعتراضی، سال2013 بود. تابستان این سال بیش از 800نفر در مصر که در اعتراض به برکناری محمد مرسی از ریاست‌جمهوری به خیابان آمده بودند، جان خود را از دست دادند. سال مرگبار بعدی 2011 است که در جریان ناآرامی‌های بهار عربی، صدها نفر دیگر در تونس، مصر، بحرین، لیبی، یمن و سوریه کشته شدند.

بزرگ‌ترین تجمع اعتراضی تاریخ
26نوامبر2020 (6آذر99) اتحادیه‌های کارگری هند اعلام کردند که 250میلیون نفر در یک راهپیمایی سراسری 24ساعته در اعتراض به تصویب 3قانون جدید در حوزه کشاورزی به خیابان آمدند تا به این ترتیب بزرگ‌ترین اجتماع اعتراضی در تاریخ را تشکیل بدهند. در طول 4‌ماه اخیر، ده‌ها هزار کشاورز، بزرگراه‌های اطراف دهلی‌نو را مسدود کردند. آنها می‌گویند که قوانین جدید آنها را تحت سلطه شرکت‌های بزرگ قرار خواهد داد. دولت نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند اما می‌گوید که این قوانین با تسهیل انبارداری، بازاریابی و فروش، بخش کشاورزی را مدرن و پویا خواهد کرد.  اعتراض کشاورزان در هند، اتفاق تازه‌ای نیست. کشاورزان هندی از تابستان سال گذشته میلادی تاکنون، دست‌کم 2800تظاهرات علیه دولت به‌راه انداخته‌اند.