یادداشت
حلقه‌های مفقوده در رتبه‌بندی معلمان
علی پورسلیمان- کارشناس آموزشی
وزیر آموزشوپرورش درباره آخرین وضعیت لایحه رتبه‌بندی معلمان گفته است: لایحه در کمیسیون تخصصی دولت بررسی و با قید فوریت مصوب شده و خارج از روال متعارف روندش را طی کرده و اکنون در نوبت طرح در دولت است که در هفته‌های اخیر مصوب می‌شود و سپس به مجلس می‌رود و امیدواریم همزمان با نهایی‌شدن بودجه، این طرح هم تصویب شود. دولت اعتبارش را در بودجه ۱۴۰۰ دیده است و امیدواریم از ابتدای سال آتی رتبه‌بندی را هم اجرا کنیم.
درخصوص رتبه‌بندی معلمان ذکر چند نکته ضروری است:
یک: وزیر آموزشوپرورش تأکید می‌کند همه راه‌های غیراصولی جذب معلم مسدود شده است. این گام مهمی در جهت حرکت به‌سوی یک آموزش حرفه‌ای و پی‌ریزی تحقق «معلم حرفه‌ای» به‌عنوان حلقه مفقوده در خروج از روزمرگی است. اما پرسش این است که مرجع و مجری نهایی برای ممانعت از دخالت نهادهای غیرپاسخگو برای ورود نیروهای بی‌کیفیت کدام است؟
دو: حدود یک دهه است که بحث رتبه‌بندی معلمان مطرح است. هم‌اکنون به‌نظر می‌رسد نگاه غالب و عمومی در بدنه معلمان به موضوع رتبه‌بندی از نوع طرحی برای ترمیم وضعیت حقوقی آنهاست، درحالی‌که وزیر و سایر مسئولان نهایی‌کننده طرح می‌گویند نگاه آنان به رتبه‌بندی معلمان حرکت به سوی کیفیت‌بخشی فعالیت‌های معلم و درنهایت افزایش کیفیت آموزش است. در نظام آموزشی ایران، «کیفیت» در یک مفهوم یا ذهنیت اداری و در یک فرایند بوروکراتیک و از بالا به پایین طراحی و حتی «دیکته» شده است، این در حالی است که در نظام‌های آموزشی توسعه‌یافته، معلم اگرچه نقش تسهیل‌گر را ایفا می‌کند اما سیاست‌ها و خط‌مشی آموزش مبتنی بر نیازسنجی علمی توسط عنصر بی‌بدیل معلم تعیین می‌شود.
اینها تناقضاتی هستند که موجب دورشدن هر طرحی از حصول اهداف مصوب خواهد شد. درواقع، پیش‌زمینه اجرای موفق و مؤثر رتبه‌بندی معلمان، حداقل اجرای موادی است که در قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب شده است.
سه: گفته شده در نظام رتبه‌بندی معلمان ارتقا، تنزل، توقف و تغییر کاربری شغلی نیز درنظر گرفته شده است، به این معنی که اگر شخص نتواند صلاحیت‌های مدنظر را احراز کند نه‌تنها ارتقای رتبه نمی‌گیرد بلکه به رتبه پایین‌تر تنزل پیدا می‌کند و اگر مجدداً نتوانست حدنصاب و استاندارد‌هایی را کسب کند، به آن فرد ابلاغ شود که صلاحیت معلمی را ندارد.
به‌گفته مسئولان، فلسفه نظام سنجش صلاحیت و توسعه شایستگی بر این اساس است که همکاران متناسب با عملکرد از مزایای لازم و کافی بهره‌مند شوند. هدف این است که استقرار نظام پرداخت‌ها مبتنی بر عملکرد رقابتی صورت گیرد. اینها گزاره‌هایی منطقی و قابل دفاع هستند اما نکته مهم و غیرقابل چشم‌پوشی آن است که این فرایند باید دائما پایش و به‌روز‌رسانی شود.
همچنان «مرجع ارزیاب» مورد توافق صف و ستاد در فرایند رتبه‌بندی و براساس امکانات و شرایط موجود غایب بزرگ است. و اما سخن آخر در مورد مجری اصلی و مسئول در فرایند رتبه‌بندی معلمان است.
در این طرح و در سنجش صلاحیت آمده است: «فرایند مستمر گردآوری سازمان‌یافته اطلاعات، شواهد و مستندات مرتبط با شایستگی‌های کسب‌شده و نتایج عملکرد رقابتی معلم و بررسی آنها براساس سازوکارها، ملاکها، معیارها و شاخص‌های مشخصی که توسط «هیأت‌های ممیزه موضوع بند «ک» این قانون تعیین و تصویب شده و توسط کانون‌های ارزیابی سنجیده می‌شود.»
این وضعیت پیش‌تر هم مطرح شده و ناکارآمدی حداقل در حوزه «متدلوژی» به اثبات رسیده است. نظارت بر کار معلمان و پایش کیفیت آموزش باید توسط «معلمان متخصص و کارآمد» در قالب تشکیلات تعریف‌شده مانند «سازمان نظام معلمی» صورت گیرد.
بی‌توجهی به این مسئله و استمرار نگاه اداری و آمرانه به قاعده اصلی آموزش، یعنی معلم و هویت حرفه‌ای او، نتیجه‌ای جز روزمرگی و سرخوردگی بیشتر نخواهد داشت.