الگوی ذهنی زنانه در رمان پرفروش «سووشون»

فرشاد شیرزادی- روزنامه­‌نگار

رمان «سووشون» سیمین دانشور یکی از پرتوفیق‌ترین رمان‌های ایرانی است. چاپ نخست این رمان به تیرماه 1348بازمی‌گردد و چه پیش از انقلاب و چه پس از انقلاب جزو پرفروش‌ترین آثار ادبی به شمار می‌رفته و می‌رود. نخستین دلیل اینکه چرا «سووشون» یکی از درخشان‌ترین آثار ادبی یکصد ساله داستان‌نویسی ماست، در درجه نخست، به واقع‌گرایی بارز و مشخص و با اصالت اثر بازمی‌گردد. اینکه این اثر کاملاً ایرانی است و خانم دانشور در خلق این اثر هیچ نوع نگاه شیفته‌وار یا مقلد به اثر هیچ‌یک از نویسندگان خارجی نداشته است. «سووشون» متکی بر داستان‌سرایی و داستان‌گویی است که در کل تاریخ ادبیات ما -چه شعر و چه نثر- وجود داشته و دارد. داستان‌گویی دانشور از سوی دیگر، بنیاد و اصالت ایرانی دارد. انتخاب سنجیده نظرگاه(زاویه دید) و انگیزه روایت در متن واقع‌نگاری فرهنگی و سیاسی دلیل دیگر توفیق این رمان است. دانشور در این رمان با لحن و صدا و زبان مشخص و صریح کار کرده و داستان‌گویی‌اش پرکشش، گیرا و تأثیرگذار است و به همین دلیل به‌اصطلاح خوش‌خوان است. زبان نویسنده در این رمان به طرزی هوشمندانه و بدون پرهیز کامل از اینکه بومی یا محلی شود، پاره‌ای از واژگان گویش شیرازی را در خود دارد که بجا و سنجیده استفاده شده است. چون طبعاً داستان در شیراز می‌گذرد و نویسنده این جغرافیا را برای اثر خود انتخاب کرده. شخصیت‌پردازی‌ها ملموس‌اند و زبان غنی و رنگین دانشور این کمک را می‌کند که هنرمندانه و خلاق تصویرسازی کند و داستان‌گویی را برای بیان و القای موقعیت‌ها و واقعیت‌های متن تاریخ معاصر پیش ببرد.
به همین دلیل داستانش را مردم عادی می‌فهمند و خواص می‌پسندند. این یک ویژگی بارز است که باز هم در توفیق کتاب و تجدید چاپ‌های پی‌درپی‌اش مؤثر است. درنظرگاه، به‌طور شاخص و طبیعی، نظرگاه لطیف، عاشقانه و مادرانه از یک زن را در می‌یابیم که این موضوع هم به‌طور ضمنی بسیار حائز اهمیت است. الگوی ذهنی و خلاقیت خانم سیمین دانشور در رمان تحسین شده «سووشون» برخلاف بسیاری از انگاره‌های ذهنی نویسندگان زن دیگر که حتی پیش از او آمده‌اند و نامی از آنها باقی نمانده، به هیچ عنوان مردانه نیست، بلکه کاملاً یک الگوی زنانه است.